سلامت باروری زنان، یکی از شاخص‌های کلیدی سلامت عمومی و پایه‌گذار تشکیل خانواده است. در دهه‌های اخیر، همزمان با تغییرات گسترده در سبک زندگی مدرن، میزان اختلالات باروری در جهان افزایش یافته است. عواملی مانند رژیم غذایی نامناسب، استرس مزمن، فعالیت بدنی ناکافی یا بیش از حد، و تغییرات محیطی، بر محورهای هورمونی، ذخیره تخمدانی و کیفیت تخمک تأثیر می‌گذارند. این مقاله نگاهی علمی و جامع به نقش مؤلفه‌های کلیدی سبک زندگی و تغذیه در سلامت باروری زنان دارد. هدف آن، درک بهتر سازوکارهای مؤثر و ارائه راهکارهای کاربردی برای بهبود این جنبه مهم از سلامت است. شناخت پیوند میان شرایط درونی بدن و رفتارهای روزمره، نخستین گام برای افزایش احتمال بارداری موفق به‌شمار می‌رود. ۱. تغذیه و باروری تغذیه، زیربنای تعادل متابولیک و هورمونی است. مواد مغذی نقش مستقیمی در فرآیندهای سلولی دارند که برای بلوغ تخمک، تنظیم چرخه قاعدگی و فراهم‌سازی محیط مناسب رحم حیاتی‌اند. اسید فولیک (ویتامین B9) و سلامت کروموزومی اسید فولیک نه‌تنها برای پیشگیری از ناهنجاری‌های لوله عصبی جنین ضروری است، بلکه کمبود آن می‌تواند بر کیفیت تخمک و شانس موفقیت لانه‌گزینی تأثیر منفی بگذارد. زنان در سنین باروری باید از دریافت کافی این ویتامین در رژیم غذایی خود اطمینان حاصل کنند. ویتامین D؛ تنظیم‌کننده‌ی کلیدی هورمون‌ها سطح مناسب ویتامین D با بهبود عملکرد تخمدان، تنظیم چرخه‌های قاعدگی و افزایش موفقیت در درمان‌های کمک‌باروری (مانند IVF) ارتباط دارد. کمبود این ویتامین در جوامع امروزی بسیار شایع است و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. استرس اکسیداتیو و کیفیت تخمک تخمک‌ها نسبت به استرس اکسیداتیو حساس‌اند. رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم و کوآنزیم Q10 که در میوه‌ها، سبزیجات و چربی‌های سالم یافت می‌شوند، می‌تواند از غشای سلولی تخمک محافظت کرده و کیفیت آن را ارتقاء دهد. چربی‌های سالم؛ نقش اسیدهای چرب ضروری (EFAs) اسیدهای چرب امگا-۳، که در ماهی‌های چرب، بذر کتان و گردو یافت می‌شوند، برای سلامت غشای سلولی تخمک و تنظیم تولید پروستاگلاندین‌ها (مواد شبه‌هورمونی دخیل در لانه‌گزینی جنین) اهمیت بالایی دارند. مصرف منظم این چربی‌های مفید می‌تواند به بهبود باروری کمک کند. وضعیت هورمونی و وزن بدن وزن بدن، به‌ویژه شاخص توده بدنی (BMI)، نقش مهمی در تعادل هورمون‌های باروری مانند استروژن و پروژسترون دارد. اختلال در این تعادل می‌تواند چرخه قاعدگی را دچار مشکل کرده و شانس باروری را کاهش دهد. چاقی و مقاومت به انسولین چاقی، به‌ویژه در ناحیه شکم، یکی از عوامل اصلی ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است؛ شایع‌ترین علت ناباروری در زنان. تجمع چربی اضافه منجر به افزایش تولید استروژن و بروز مقاومت به انسولین می‌شود که هر دو، تخمک‌گذاری را مختل می‌کنند و چرخه باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. کمبود وزن و اختلالات قاعدگی کمبود شدید وزن و کاهش چربی بدن می‌تواند باعث اختلال در چرخه قاعدگی، از جمله آمنوره (قطع قاعدگی) شود. در چنین شرایطی، بدن با دریافت سیگنال‌هایی مبنی بر ناکافی بودن منابع انرژی، تولید هورمون‌های تولیدمثلی را کاهش می‌دهد تا از بارداری در شرایط نامناسب جلوگیری کند. بنابراین، حفظ یک وزن متعادل و شاخص توده بدنی (BMI) در محدوده‌ی سالم، برای نظم هورمونی و باروری ضروری است. استرس مزمن و سلامت باروری: پیوند ذهن و بدن استرس مزمن، یکی از عوامل پنهان و اغلب نادیده‌گرفته‌شده در اختلالات باروری زنان است. بدن انسان در شرایط استرس، وارد وضعیت بقا می‌شود که به‌طور مستقیم بر عملکرد هورمونی تأثیر می‌گذارد. محور HPA و تأثیر آن بر GnRH در شرایط استرس مزمن، محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) بیش‌فعال می‌شود و ترشح کورتیزول (هورمون استرس) افزایش می‌یابد. این وضعیت، به‌صورت غیرمستقیم ترشح GnRH (هورمون آزادکننده گنادوتروپین) از هیپوتالاموس را سرکوب می‌کند؛ هورمونی که برای تحریک ترشح LH و FSH از هیپوفیز و در نتیجه تنظیم چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری ضروری است. در نتیجه، استرس مداوم می‌تواند چرخه قاعدگی را نامنظم کرده و شانس باروری را کاهش دهد. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، ورزش ملایم، یوگا و درمان‌های شناختی-رفتاری می‌توانند در کاهش سطح استرس و بهبود عملکرد باروری مؤثر باشند. استرس و محور HPA استرس باعث فعال شدن محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) می‌شود که در پی آن، هورمون کورتیزول (هورمون استرس) ترشح می‌گردد. افزایش سطح کورتیزول می‌تواند عملکرد هیپوتالاموس را مختل کرده و ترشح هورمون GnRH (هورمون آزادکننده گنادوتروپین) را کاهش دهد. این اختلال، به نوبه خود، منجر به کاهش ترشح LH و FSH از هیپوفیز شده و فرآیند تخمک‌گذاری را مختل یا متوقف می‌کند. راهکارهای کاهش استرس برای کاهش تأثیرات منفی استرس بر باروری، تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی عمیق، مدیریت زمان و خواب کافی می‌توانند مؤثر باشند. این فعالیت‌ها با کاهش سطح کورتیزول، تعادل هورمونی را بهبود بخشیده و شرایط را برای باروری مساعدتر می‌کنند. سموم پنهان و تأثیرات محیطی علاوه بر تغذیه و استرس، قرار گرفتن مداوم در معرض برخی مواد شیمیایی و سموم محیطی (مانند آفت‌کش‌ها، پلاستیک‌های حاوی BPA و مواد شوینده‌ی صنعتی) ممکن است به تخریب ذخیره تخمدانی و کاهش کیفیت تخمک منجر شود. کافئین و الکل مصرف بیش از حد کافئین (بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز) و مصرف منظم الکل با تأخیر در بارداری و افزایش احتمال سقط جنین در برخی مطالعات مرتبط دانسته شده است. کاهش مصرف این مواد به‌ویژه در زنان با مشکلات باروری توصیه می‌شود. نتیجه‌گیری و توصیه‌های عملی سلامت باروری زنان همچون تابلویی است که سبک زندگی و تغذیه، رنگ‌های اصلی آن را تشکیل می‌دهند. بهبود وضعیت باروری، اغلب نیازمند نگاهی جامع و فراتر از درمان‌های دارویی است. اصلاح عادات روزمره، کلید اصلی در این مسیر است. توصیه می‌شود زنان در سنین باروری با رعایت نکات زیر، نه‌تنها شانس بارداری موفق‌تری داشته باشند، بلکه کیفیت زندگی و سلامت کلی خود را نیز ارتقا دهند: - رعایت رژیم غذایی متعادل و سرشار از ویتامین‌ها، املاح و آنتی‌اکسیدان‌ها؛ - حفظ وزن مناسب و پیشگیری از چاقی یا کم‌وزنی افراطی؛ - مدیریت استرس از طریق روش‌هایی چون مدیتیشن، ورزش ملایم و خواب کافی؛ - کاهش مواجهه با سموم محیطی و پرهیز از مصرف بیش از حد کافئین، الکل و مواد شیمیایی مضر. با چنین رویکردی، زنان می‌توانند نقش فعال‌تری در حفظ و بهبود سلامت باروری خود ایفا کنند، و نه‌تنها احتمال بارداری را افزایش دهند، بلکه در بلندمدت نیز از سلامت جسمی و روانی بالاتری برخوردار شوند.  نویسنده: داکتر معصومه پارسا

باروری یکی از جنبه‌های مهم سلامت جسمی و روانی در زندگی زوج‌هاست. با این حال، عواملی مانند استرس، تغذیه نامناسب، سبک زندگی ناسالم و اختلالات هورمونی می‌توانند قدرت باروری را کاهش دهند. خوشبختانه، راهکارهای طبیعی و پزشکی متعددی برای افزایش شانس بارداری وجود دارد که با به‌کارگیری آن‌ها می‌توان احتمال باروری را به‌طور قابل‌توجهی بالا برد. از هر شش زوج در سراسر جهان یک نفر در ۱۲ ماه اول بارداری خود مشکل دارد. بسیاری از افراد بر این باورند هنگامی که اقدام به بارداری کنند ، به سرعت باردار می شوند. با این حال ، هر ماه فقط یک دوره زمانی بسیار کوتاه وجود دارد. فاکتورهای زیادی وجود دارد که هم بر قدرت باروری زنان و هم مردان تأثیر می گذارد. اکثر مردم می دانند که باروری زن با افزایش سن او کاهش می یابد اما ممکن است متوجه نشوند که حتی در باروری ترین سال های زندگی او ، انتخاب سبک زندگی و عوامل بیرونی می تواند بر احتمال باردار شدن و داشتن فرزند سالم تأثیر بگذارد. بنابراین ناباروری به معنای ناتوانی در باردار شدن پس از یک سال تلاش مناسب است. فاکتورهای زیادی وجود دارد که می تواند بر باروری فرد تأثیر بگذارد مانند سن ، وزن ، الکل ، مواد مخدر یا سیگار کشیدن ، رژیم غذایی ، ورزش و غیره. بخش اول: عوامل مؤثر بر باروری باروری نتیجه‌ی عملکرد هماهنگ میان چندین عامل است، از جمله: - سلامت سیستم تولیدمثل: عملکرد درست تخمدان‌ها، رحم، لوله‌های فالوپ و اسپرم در فرایند باروری حیاتی است. - هورمون‌ها: هورمون‌های زنانه مانند استروژن و پروژسترون و همچنین هورمون‌های مردانه نظیر تستوسترون نقش کلیدی در تنظیم چرخه‌ی باروری دارند. - سبک زندگی: تغذیه‌ی سالم، وزن مناسب، خواب کافی، پرهیز از مصرف سیگار، الکل و مواجهه با مواد شیمیایی، نقش مهمی در حفظ باروری دارند. - سن: افزایش سن، به‌ویژه پس از ۳۵ سالگی در زنان، با کاهش کیفیت و تعداد تخمک‌ها همراه است که می‌تواند بارداری را دشوارتر کند. روش‌های طبیعی برای افزایش باروری ۱. تغذیه‌ی مناسب مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، پروتئین‌های کم‌چرب و لبنیات طبیعی، تأثیر مثبتی بر سلامت باروری دارد. مواد مغذی زیر به‌طور خاص اهمیت دارند: - روی (Zinc) و ویتامین D: در بهبود کیفیت اسپرم مؤثرند. - اسید فولیک، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌ها: به تقویت تخمک‌گذاری و بهبود عملکرد تخمدان‌ها کمک می‌کنند. *. کنترل وزن چاقی یا لاغری بیش از حد می‌تواند نظم چرخه‌ی تخمک‌گذاری را بر هم بزند. حفظ وزن در محدوده‌ی نرمال بر اساس شاخص توده بدنی (BMI)، به تعادل هورمون‌ها و افزایش شانس باروری کمک می‌کند. ۳. فعالیت بدنی منظم ورزش‌های ملایم مانند پیاده‌روی، یوگا یا شنا، به بهبود گردش خون، تنظیم هورمون‌ها و کاهش استرس کمک می‌کنند. توجه داشته باشید که ورزش‌های شدید و سنگین ممکن است تأثیر منفی بر تعادل هورمونی داشته باشند. ۴. کاهش استرس استرس مزمن می‌تواند بر هورمون‌های مؤثر در باروری مانند LH و FSH تأثیر منفی بگذارد. راهکارهایی مانند مدیتیشن، گوش دادن به موسیقی آرام، تنفس عمیق و داشتن خواب کافی می‌توانند در کاهش استرس مؤثر باشند. ۵. ترک سیگار و الکل مصرف سیگار و الکل با کاهش کیفیت تخمک و اسپرم، شانس باروری را به شدت پایین می‌آورد. ترک این مواد، یکی از اقدامات کلیدی در مسیر بهبود باروری است. روش‌های پزشکی برای افزایش باروری ۱. مراجعه به پزشک متخصص و انجام بررسی‌های لازم در صورت تأخیر در بارداری، لازم است زوجین تحت نظر پزشک متخصص زنان یا اورولوژی قرار گیرند. بررسی‌هایی مانند سونوگرافی، آزمایش هورمونی، آنالیز اسپرم و بررسی سلامت رحم و تخمدان‌ها می‌تواند علت اصلی ناباروری را مشخص کرده و راه درمان مناسب را پیشنهاد دهد. ۲. درمان دارویی در صورتی که علت ناباروری به اختلالات تخمک‌گذاری مربوط باشد، پزشک ممکن است داروهایی مانند کلومیفن سیترات، لتروزول یا هورمون‌های تزریقی برای تحریک تخمک‌گذاری تجویز کند. این داروها به تنظیم چرخه قاعدگی و افزایش احتمال بارداری کمک می‌کنند. ۳. جراحی و درمان‌های ساختاری اگر مشکلاتی مانند انسداد لوله‌های فالوپ، کیست تخمدان یا واریکوسل (در مردان) وجود داشته باشد، انجام جراحی‌های محدود می‌تواند عملکرد دستگاه تولیدمثل را بهبود دهد و شانس باروری را افزایش دهد. ۴. روش‌های کمک‌باروری (ART) - IUI (تلقیح داخل رحمی): اسپرم شسته‌شده و آماده‌شده، مستقیماً به رحم تزریق می‌شود. - IVF (لقاح آزمایشگاهی): تخمک و اسپرم در آزمایشگاه ترکیب شده و سپس جنین به رحم منتقل می‌شود. - ICSI: در مواردی که کیفیت یا تعداد اسپرم پایین است، یک اسپرم به طور مستقیم به داخل تخمک تزریق می‌شود. جمع‌بندی: زوج‌ها باید با صبر، آگاهی و برنامه‌ریزی درمان را ادامه دهند، چرا که معمولاً نتایج طی چند ماه قابل مشاهده است. عوامل ساده‌ای مانند خواب کافی، آرامش روانی، و حفظ رابطه عاطفی سالم، نقش قابل‌توجهی در افزایش شانس باروری دارند. پیش از مصرف هرگونه دارو یا گیاه دارویی نیز مشورت با پزشک ضروری است، تا از تداخل‌های احتمالی یا عوارض ناخواسته جلوگیری شود. در نهایت، ترکیب روش‌های طبیعی با درمان‌های علمی، بهترین مسیر برای بهبود باروری است. تغذیه سالم، ورزش ملایم و آرامش ذهنی در کنار پیگیری پزشکی، شانس بارداری را افزایش می‌دهند. آگاهی، پیگیری، و صبر، سه کلید اصلی در این مسیر هستند.  نویسنده: داکتر معصومه پارسا

برنامه جهانی غذا اعلام کرده است که فرانسه سه میلیون یورو برای بهبود تغذیه مادران و کودکان در افغانستان کمک کرده است. این نهاد با نشر اعلامیه‌ای در حساب کاربری ایکس خود گفته است که با این کمک، مجموع کمک‌های فرانسه به افغانستان در سال ۲۰۲۴ میلادی به شش میلیون یورو رسیده است. در اعلامیه آمده است که با این کمک بیش از ۱۵ هزار دانش‌آموز دختر و پسر در مکاتب ابتدایی افغانستان هر روز یک میان‌وعده‌ی سالم در زمان حضور در مکتب دریافت خواهند کرد. برنامه جهانی غذا تاکید کرد که بیش از ۳۵ هزار دانش‌آموز نیز ماهانه روغن نباتی دریافت می‌کنند که به خانه ببرند تا تغذیه تمام خانواده بهبود یابد. در ادامه آمده است که علاوه بر این، بیش از ۶۰ هزار کودک خردسال و ۱۰ هزار مادر باردار یا شیرده نیز غذای مغذی ویژه دریافت خواهند کرد. همچنین سالینا گرنه-کاتالانو، مدیر امور جهانی در وزارت اروپا و امور خارجه‌ی فرانسه گفته است: «بیش از سه چهارم از تمام خانواده‌های افغانستان توانایی تهیه یک رژیم غذایی مقوی را ندارند که آن‌ها را از افتادن در دام سوءتغذیه نجات دهد.» وی تاکید کرد که فرانسه به تعهد خود برای ایستادن در کنار مردم افغانستان و ارائه‌ی حمایت در جایی که بیشترین نیاز وجود دارد، پابند است. همچنین هارالد مانهارت، معاون دفتر برنامه جهانی غذا در افغانستان گفته است که این کمک در یک لحظه‌ی حساس برای مادران و کودکان افغا‌نستان که به‌شدت از بحران گرسنگی آسیب دیده‌اند، صورت گرفته است. او می‌گوید که افغانستان در کانون بحران گرسنگی در جهان قرار دارد و بیش از یک چهارم جمعیت آن گرسنه هستند و از هر ده خانواده‌ای که سرپرست آن زنان هستند، نُه خانواده توانایی تهیه غذای کافی را ندارند. برنامه جهانی غذا گفته است که به‌دلیل بحران کمبود بودجه در سال جاری میلادی، نتوانسته برای دو میلیون زن و کودک در افغانستان کمک غذایی فراهم کند تا از ابتلای آنان به سوءتغذیه جلوگیری شود. برنامه جهانی غذا پیش از این نیز بارها از کمبود بودجه و پی‌آمدهای آن بر افراد نیازمند در افغانستان هشدار داده بود.