سلامت روان والدین به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در شکل‌گیری فضای خانوادگی، نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت روابط، رشد کودکان و انسجام کلی خانواده دارد. در سال‌های اخیر، با افزایش آگاهی درباره اهمیت سلامت روان، توجه به این موضوع در حوزه خانواده نیز گسترش یافته است. والدین به‌عنوان الگوهای اصلی برای فرزندان و ستون‌های اصلی خانواده، تأثیر مستقیمی بر جو عاطفی، رفتاری و اجتماعی خانه دارند. این مقاله به بررسی تأثیرات مثبت و منفی سلامت روان والدین بر فضای خانواده، چالش‌های مرتبط با آن و راهکارهای مؤثر برای حفظ و بهبود این سلامت می‌پردازد. اهمیت سلامت روان والدین سلامت روان والدین شامل حالات عاطفی، روانی و اجتماعی آن‌هاست که بر توانایی آن‌ها در مدیریت مسئولیت‌های خانوادگی، حل تعارضات و حمایت از فرزندان تأثیر می‌گذارد. والدینی که از سلامت روان خوبی برخوردارند، معمولاً قادرند محیطی آرام، حمایت‌گر و مثبت در خانه ایجاد کنند. این محیط به نوبه خود به رشد عزت نفس، اعتماد به نفس و مهارت‌های اجتماعی کودکان کمک می‌کند. برعکس، مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی یا استرس مزمن می‌تواند تعادل خانواده را مختل کرده و اثرات منفی بر همه اعضای آن به‌جای بگذارد. مطالعات روان‌شناختی نشان داده‌اند که سلامت روان والدین با عملکرد تحصیلی، رفتار اجتماعی و سلامت روان فرزندان ارتباط مستقیم دارد. برای مثال، کودکانی که در خانواده‌هایی با والدین دارای افسردگی شدید بزرگ می‌شوند، احتمال بیشتری دارد که خودشان نیز با مشکلات عاطفی مواجه شوند. بنابراین، سلامت روان والدین نه‌تنها به خود آن‌ها مربوط است، بلکه به‌عنوان یک سرمایه جمعی برای کل خانواده عمل می‌کند. تأثیرات مثبت سلامت روان والدین وقتی والدین از سلامت روان خوبی برخوردارند، می‌توانند به‌طور مؤثری نقش‌های خود را ایفا کنند. آن‌ها با داشتن آرامش ذهنی، صبوری بیشتری در برخورد با فرزندان نشان می‌دهند و روابطی مبتنی بر اعتماد و محبت برقرار می‌کنند. این والدین معمولاً در حل مشکلات خانوادگی خلاق‌تر عمل می‌کنند و می‌توانند به فرزندان خود مهارت‌های مقابله با استرس را بیاموزند. برای مثال، والدی که با ذهن باز و مثبت به مسائل نگاه می‌کند، می‌تواند به کودک خود کمک کند تا با ناکامی‌های روزمره مانند شکست در امتحان، به‌صورت سالم و سازنده روبه‌رو شود. همچنین، سلامت روان خوب والدین به ایجاد یک فضای خانوادگی پویا و شاد کمک می‌کند. فعالیت‌های مشترک مانند بازی، گفت‌وگو یا سفرهای خانوادگی در چنین محیطی بیشتر اتفاق می‌افتد، که این امر به تقویت پیوندهای عاطفی منجر می‌شود. این جو مثبت، به‌ویژه در دوران کودکی، تأثیرات طولانی‌مدتی بر شخصیت و آینده فرزندان دارد. تأثیرات منفی مشکلات روانی والدین از سوی دیگر، مشکلات روانی والدین می‌تواند فضای خانواده را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که می‌تواند باعث بی‌علاقگی والدین به فعالیت‌های خانوادگی، انزوا و کاهش تعامل با فرزندان شود. این وضعیت ممکن است به احساس طردشدگی در کودکان منجر شود و در بلندمدت به مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری یا گوشه‌گیری در آن‌ها بیانجامد. استرس مزمن نیز یکی دیگر از عوامل مخرب است. والدینی که تحت فشار مالی، شغلی یا اجتماعی قرار دارند، ممکن است ناخواسته عصبانیت خود را بر فرزندان یا همسر خالی کنند. این رفتارها می‌تواند به ایجاد یک چرخه منفی از تنش و تعارض در خانواده منجر شود. برای مثال، والدی که به دلیل مشکلات کاری مدام مضطرب است، ممکن است کمتر به نیازهای عاطفی فرزندانش توجه کند، که این امر می‌تواند حس امنیت را در خانه کاهش دهد. اضطراب شدید نیز می‌تواند به والدین در انتقال نگرانی‌های خود به فرزندان منجر شود. کودکانی که والدینشان مدام نگران آینده هستند، ممکن است خودشان نیز به این اضطراب مبتلا شوند و نتوانند دوران کودکی آرام و بی‌دغدغه‌ای داشته باشند. چالش‌های مرتبط با سلامت روان والدین یکی از چالش‌های اصلی، کمبود آگاهی درباره سلامت روان است. در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در فرهنگ‌های سنتی، مشکلات روانی هنوز به‌عنوان یک تابو تلقی می‌شوند و افراد از جست‌وجوی کمک حرفه‌ای خودداری می‌کنند. این موضوع می‌تواند وضعیت والدین را بدتر کرده و بر خانواده تأثیر منفی بگذارد. فشارهای زندگی مدرن نیز نقش مهمی دارد. افزایش ساعات کاری، مسئولیت‌های مالی و انتظارات اجتماعی، والدین را در معرض استرس و فرسودگی قرار می‌دهد. در ایران، با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی، این فشارها به‌ویژه برای والدینی که هر دو شاغل هستند یا از حمایت خانوادگی کمتری برخوردارند، بیشتر احساس می‌شود. عدم تعادل بین کار و زندگی نیز سلامت روان والدین را تهدید می‌کند. وقتی والدین زمان کافی برای استراحت، تفریح یا ارتباط با خانواده ندارند، احتمال بروز مشکلات روانی مانند خستگی مزمن یا افسردگی افزایش می‌یابد. راهکارهای بهبود سلامت روان والدین برای حفظ و ارتقای سلامت روان والدین و در نتیجه بهبود فضای خانوادگی، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود: مراقبت از خود (Self-Care) والدین باید زمانی را به مراقبت از خود اختصاص دهند. فعالیت‌هایی مانند ورزش، مدیتیشن یا حتی مطالعه می‌توانند به کاهش استرس و افزایش حس خوب کمک کنند. برای مثال، یک پیاده‌روی کوتاه روزانه می‌تواند ذهن والدین را آرام کرده و به آن‌ها انرژی برای تعامل با فرزندان بدهد. حمایت اجتماعی حمایت از سوی خانواده، دوستان یا گروه‌های اجتماعی می‌تواند بار روانی را کاهش دهد. صحبت با یک دوست نزدیک یا شرکت در جلسات گروهی می‌تواند به والدین کمک کند تا احساس انزوا نکنند. در فرهنگ ایرانی، حضور اقوام و شبکه‌های خانوادگی گسترده می‌تواند به‌عنوان یک منبع حمایت عمل کند. مراجعه به متخصص در صورت نیاز، مشاوره با روان‌شناسان یا روان‌پزشکان می‌تواند به مدیریت مشکلات روانی کمک کند. این اقدام نه‌تنها به بهبود حال والدین منجر می‌شود، بلکه از انتقال مشکلات به فرزندان نیز جلوگیری می‌کند. مدیریت زمان خانوادگی ایجاد تعادل بین کار و زندگی با برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های خانوادگی می‌تواند به کاهش تنش کمک کند. صرف زمان با کیفیت با فرزندان، مانند بازی یا گفت‌وگو، به والدین حس رضایت و آرامش می‌دهد. آموزش مهارت‌های مقابله‌ای والدین می‌توانند با یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس، مانند تنفس عمیق یا حل مسئله، توانایی خود را برای مقابله با چالش‌ها افزایش دهند. این مهارت‌ها را می‌توان به فرزندان نیز آموخت تا کل خانواده از آن بهره‌مند شود. نقش جامعه و نهادها دولت‌ها و نهادهای اجتماعی نیز می‌توانند با ارائه خدمات مشاوره رایگان، برنامه‌های آموزشی برای والدین و حمایت از تعادل کار و زندگی، به بهبود سلامت روان والدین کمک کنند. در ایران، گسترش مراکز مشاوره در مناطق شهری و روستایی و افزایش آگاهی عمومی از طریق رسانه‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد. سلامت روان والدین تأثیر عمیقی بر فضای خانوادگی دارد و می‌تواند به‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در رشد سالم کودکان و انسجام خانواده عمل کند. در حالی که مشکلات روانی مانند افسردگی، استرس و اضطراب می‌توانند به ایجاد تنش و ناسازگاری منجر شوند، سلامت روان خوب به ایجاد محیطی حمایت‌گر و شاد کمک می‌کند. با مراقبت از خود، حمایت اجتماعی، مراجعه به متخصص و مدیریت زمان، والدین می‌توانند این سلامت را حفظ کرده و به نسل بعدی منتقل کنند. در نهایت، جامعه نیز باید با ارائه منابع و آگاهی، از والدین در این مسیر حمایت کند تا خانواده‌هایی قوی‌تر و پایدارتر بسازد.

کلاریسا پینکولا استس (Clarissa Pinkola Estés) نویسنده‌ای کتاب زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند، اسطوره‌ها، افسانه‌ها و داستان‌های غنی فرهنگ‌ها و قبایل گوناگون را در این کتاب بازگو می‌کند تا زن امروزی از خلال شنیدن آن‌ها ارتباط خود با دنیای فراموش‌شده‌اش را احیا کند. داستان‌های اسطوره‌ای و افسانه‌های نیاکان ما از دل انسانی‌ترین غرایز بشر پدیدار شدند. زن در این افسانه‌های بدوی، چنانکه نمود آن را در الهه‌ها و شخصیت‌های اسطوره‌ای می‌بینیم، سرشتی مبتنی بر غریزه داشت و در هارمونی و نسبتی تنگاتنگ با طبیعت وحشی پیرامون خود قرار داشت. تصویر درخشانی که عنوان کتاب ترسیم می‌کند نیز اشاره به همین موضوع دارند. زنی که در میان گله‌ای از گرگ‌ها در پهنه‌ی دشت می‌دود. با تنی عریان، گیسوانی رها و سرشتی سرکش و وحشی. درست مانند گرگ‌ها. دکتر پینکولا استنس در کتاب زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند به سراغ تعدادی از افسانه‌ها و قصه‌های اسطوره‌ای پیرامون کهن‌الگوی زن وحشی می‌رود و آن‌ها را برای ما بازگو می‌کند. او با روایت کردن این داستان‌ها، گویی ارواح زنان هزاران نسل پیش را در مقابل ما احضار می‌کند. ارواحی سرکوب‌شده که حالا احتمالاً خشمگین‌تر از گذشته هستند. زنانی که با وجود سرکوب‌های هزاران‌هزار ساله، مادامی که غرایز انسانی وجود دارند زنده‌اند و جایی در اعماق شخصیت ما و در درونی‌ترین لایه‌های نهاد ما زندگی می‌کنند. از جمله جوایز و افتخارات کتاب زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند راه‌ یافتن به فهرست پرفروش‌ترین‌های: نیویورک تایمز هفته‌نامه‌ی ناشران USA Today Library Journal این نویسنده و روانکاو دکترای خود را در رشته‌ی روانشناسی قومی-بالینی دریافت کرد و در این مقطع به مطالعه‌ی الگوهای اجتماعی و روانی در گروه‌های فرهنگی و قبایل گوناگون بشری پرداخت. او نویسنده‌ی کتاب‌های بسیاری در زمینه‌ی سفر روح و کاوش روان و ناخودآگاه است. از سال ۱۹۹۲ تا کنون آثار استس به ۳۷ زبان منتشر شده است و برخی کتاب‌های او از جمله زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند با استقبال قابل توجهی روبه‌رو شده‌اند. در حوزه‌ی نویسندگی، کلاریسا پینکولا استس همکاری با نشریات معتبری همچون هافینگتون پست، واشنگتن پست، هفته‌نامه‌ی ناشران و دنور پست را در کارنامه‌ی حرفه‌ای خود دارد. او از آغاز فعالیت‌های حرفه‌ای خود در زمینه‌ی روانکاوی و نویسندگی، توانست جوایز و افتخارات بسیاری را از آن خود کند. کسب جایزه‌ی حافظ لور، جایزه‌ی گرادیوا از انجمن ملی برای پیشرفت روانکاوی، جایزه‌ی انجمن مطبوعات کاتولیک، جایزه‌ی افتخاری کتاب سال انجمن کتابفروشان آمریکا و جایزه‌ی لیگ نویسندگان کلرادو تعدادی از این افتخارات است. استس همچنین موفق به دریافت مدالی از سوی رئیس‌جمهور برای عدالت اجتماعی شده است. چارچوب پنجره‌هایی که با لایه‌ای از یخ پوشیده شده، چارچوب پنجره‌هایی که با گلبرگ‌های خیس گوشیده شده، چارچوب پنجره‌هایی که با گرده‌های زرد پوشیده شده، چارچوب پنجره‌هایی که صمغ درختی روی آن انباشته شده است. و پوست خود ما هم چرخه‌های خود را داشت. نویسنده معتقد است با گذشت زمان، طبیعت غریزی زنانه غارت و به عقب رانده شده است. اما با حفاری‌های گسترده روانشناختی- باستان‌شناسی در ویرانه‌های جهان زیرین زن، می‌توان سرزندگی و شور حیات را در زنان بازیابی کرد. در آنجاست که ما می توانیم عمیق ترین طبیعت زنان را آشکار کنیم و به قدرتی خلاقه دسترسی پیدا کنیم. کلاریسا با بررسی زندگی گرگ‌ها به این نتیجه رسید که زندگی آنان شباهت زیادی به زندگی زنان دارد. گرگ‌های سالم و زن‌های سالم ویژگی‌های مشابهی از قبیل سرزندگی، هشیاری و تحمل و قدرت بالا دارند و هر دو در معرض مزاحمت و تعقیب قرار گرفته، مرعوب شده و به غلط متصف به خون‌خواری شده‌اند. او که خود متعلق به نسل بعد از جنگ جهانی دوم است که در آن با زنان مثل کودکان رفتار می‌شد می‌گوید زنان با وجود تمام ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها از هر ابزار و فضای موجودی از درختان گرفته تا غارها و جنگل‌ها برای آفرینش استفاده می‌کردند. اما زنان در حین پروسه‌ی اجتماعی شدن ارتباط خود را با کهن الگوی زن وحشی و انسجام درونی خود را از دست می‌دهند. وقتی تماس خود را با روح غریزی‌مان از دست می‌دهیم، حالتی نیمه ویران پیدا می‌کنیم و قدرت‌هایی که وجودشان برای زنانگی طبیعی است، اجازه‌ی رشد و تکامل نمی‌یابند. زن وحشی به معنای سلامت همه‌ی زنان است. بدون او روانشناسی زنان هیچ معنایی ندارد. برخی از نشانه‌های احساسی اختلال در رابطه‌ی زنان به نیروی وحشی روحی احساس خستگی فوق‌العاده، شکنندگی، افسردگی، گیجی، خفگی، فقدان حس نشاط و… است. کلاریسا می‌گوید زن سالم شباهت زیادی با گرگ دارد و برای بررسی این موضوع گاه متوسل به برشمردن صفاتی در زنان می‌شود که از دیدگاه فمینیسم و مطالعات جنس و جنسیت امروز، صفاتی هستند که باید کلیشه‌زدایی شوند. با توجه به زمان نگارش کتاب و هدف آن که تمرین جرات‌ورزی و القای حس قدرتمندی به زنان است از کتاب‌های بسیار مفید در دوره‌ی خود برای کمک به توانمندسازی زنان و شکستن کلیشه‌ها محسوب می‌شود، تا زنان از قالب رایج کلیشه‌های ساکت و محجوب و سربه‌زیر بودن فراروی کنند؛ اما با دیدگاهی امروزی می‌توان برخی از بخش‌های آن را از دیدگاه فمینستی مورد نقد و بررسی قرار داد. در بخشی از کتاب زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند می‌خوانیم: ما یک زمان انسانی داریم و یک زمان وحشی. من وقتی بچه بودم در جنگل‌های شمالی، قبل از این که بیاموزم سال چهار فصل دارد، فکر می‌کردم ده‌ها فصل هست. زمان رعدهای شبانه، زمان روشن کردن اجاق، زمان روشن کردن آتش در جنگل، زمان خون روی برف، زمان درختان یخ‌زده، زمان خمیده، زمان درختان گریان، درختان براق، درختان ریشه‌دار، درختانی که فقط قسمت بالایشان تکان می‌خورد، و زمان درختانی که میوه‌هایشان را می‌ریزند. من فصول برف الماس‌گون، برف مه‌آلود، برف قژقژی و حتی برف کثیف و برف تگرگی را دوست داشتم. زیرا همه‌ی این‌ها بدین معنا بود که زمان شکوفه‌های کنار رودخانه در حال فرارسیدن است. این فصل‌ها همانند مهمانان مهم و مقدسی بودند که هر یک پیشاپیش نشانه‌ی ورود خود را می‌فرستادند. میوه‌های کاجی که باز می‌شود، میوه‌های کاجی که بسته می‌شود، بوی برگی که می‌پوسد، بوی بارانی که می‌آید، موی خشک‌شده، موی سیخ‌شده، موی ضخیم، درهای باز، درهای بسته، درهایی که اصلاً بسته نمی‌شود. نویسنده: قدسیه امینی