نویسنده: مهدی مظفری زنان افغانستان، در طول تاریخ پرآشوب این کشور، مبارزه‌ای سترگ و پایداری را برای احقاق حقوق اساسی خود و دست‌یابی به جایگاهی برابر با مردان در تمامی عرصه‌های زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به پیش برده‌اند. این مبارزه که ریشه در اعماق تاریخ افغانستان دارد، تحت تأثیر تحولات پیچیده داخلی و خارجی، از جمله جنگ‌های طولانی‌مدت، تغییرات رژیم‌های سیاسی، و تحولات اجتماعی و فرهنگی، همواره با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است. بانوان افغان در کشاکش تاریخ همواره تلاش کرده‌اند تا جایگاه خود را در جامعه تثبیت کنند و به حقوق برابر دست یابند. مبارزات زنان در سایه رژیم‌های مختلف و فرهنگ‌های به شدت سنتی، نشان می‌دهد که دختران و زنان افغان در کسب هویت و تثبیت جایگاه خود مقاوم و خسته ناپذیر هستند. مبارزات زنان قبل از دهه ۱۹۹۰ قبل از حکمرانی نخست حکومت سرپرست، زنان افغانستان حضور قابل توجهی در زمینه‌های مختلف از جمله آموزش، اشتغال و مشارکت سیاسی داشتند. نخستین قانون اساسی افغانستان، برای زنان حقوق برابر با مردان قائل شده بود و زنان در بسیاری از مشاغل دولتی و خصوصی فعالیت می‌کردند. حضور زنان در دانشگاه‌ها و مکاتب، افزایش آگاهی سیاسی و اجتماعی آنان را به دنبال داشت و به تدریج، نقش زنان در تصمیم‌گیری‌های مهم کشور پررنگ‌تر می‌شد. با وجود این پیشرفت‌ها، نابرابری‌های جنسیتی همچنان به عنوان یکی از چالش‌های اصلی جامعه افغانستان مطرح بود و زنان در بسیاری از مناطق روستایی و مناطق تحت کنترل جنگ‌سالاران، از دسترسی محدود به امکانات آموزشی و بهداشتی برخوردار بودند. با این حال، امید به آینده‌ای بهتر برای تمام زنان افغان وجود داشت و بسیاری از فعالان حقوق زن، به دنبال گسترش حقوق و آزادی‌های زنان در تمام عرصه‌های زندگی بودند. متأسفانه، همین حدّاقل پیشرفت‌ها هم شکننده بود؛ با روی کار آمدن حکومت سرپرست در اواخر دهه ۱۹۹۰، تمامی دستاوردهای زنان به سرعت از بین رفت. صاحبان قدرت با اعمال قوانین سختگیرانه و محدودکننده، زنان را از تمامی عرصه‌های اجتماعی و سیاسی حذف کرد و آنان را به خانه‌های‌شان محصور ساختند. با روی کار آمدن حکومت سرپرست در دوره اول حکومتداری، زنان از تحصیل، کار و حضور در اماکن عمومی منع شدند و مجبور بودند در خانه بمانند و برای اندک‌ترین فعالیت‌شان جواز شرعی نیاز داشتند. این محدودیت‌های شدید، نه تنها به زنان و دختران آسیب رساند، بلکه به اقتصاد و توسعه افغانستان نیز به شدت لطمه زد. با این وجود، زنان افغان هرگز تسلیم نشدند و به صورت مخفیانه به فعالیت‌های ترقی‌خواهانه خود ادامه دادند. با سقوط اقتدار نخست حکومت سرپرست در سال ۲۰۰۱، زنان افغان دوباره امیدوار شدند و به قدرت در پی بازپس گیری حقوق از دست رفته خود بودند. طلوع دوباره امید و آغاز تحولات سقوط حکومت سرپرست در سال 2001، پس از سال‌ها ظلم و ستم، نویدبخش طلوع دوباره امید برای زنان افغانستان بود. با روی کار آمدن رژیم جمهوریت، فصل تازه‌ای در تاریخ این کشور رقم خورد. تصویب قوانین حمایتی از حقوق زنان، گشایش مکاتب و دانشگاه‌ها برای دختران، تشویق به مشارکت زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، همگی گام‌های مهمی در جهت بهبود وضعیت زنان بودند. زنان افغانستانی که سال‌ها از حضور فعال در جامعه محروم مانده بودند، اکنون با اشتیاق به دنبال تحقق رؤیاهای خود بودند. این تحولات، اگرچه کُند و با چالش‌های فراوان همراه بود، اما نشان از عزم راسخ جامعه جهانی و مردم افغانستان برای ایجاد آینده‌ای بهتر برای زنان داشت. با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در سایه جمهوریت، چالش‌های پیش روی زنان افغانستان همچنان بسیار جدی و پیچیده بودند. ناامنی‌های گسترده، جنگ‌های داخلی، فقر حاکم بر کشور، تبعیض جنسیتی ریشه‌دار و سنت‌های پدرسالارانه، همچنان به عنوان موانع اصلی بر سر راه تحقق حقوق زنان عمل می‌کردند. مناطق روستایی و دورافتاده، به دلیل محرومیت از امکانات آموزشی و بهداشتی، وضعیت بسیار وخیم‌تری داشتند. همچنین، دیدگاه‌های سنتی و باورهای غلط در مورد نقش زنان در جامعه، تغییر آهسته و تدریجی این باورها را دشوار می‌ساخت. علاوه بر این، نبود زیرساخت‌های مناسب، فساد اداری و نبود فرصت‌های شغلی برابر، از دیگر چالش‌هایی بودند که زنان افغانستانی را با آن مواجه می‌کردند. تاریکی دوباره و مبارزه استوار متأسفانه، با روی کار آمدن مجدد حکومت سرپرست در سال 2021، تمام دستاوردهای بیست ساله در زمینه حقوق زنان با خطر جدی مواجه شد. سردمداران این حکومت با اعمال محدودیت‌های شدید بر روی زنان، آنان را از تحصیل، کار، حضور در اماکن عمومی و حتی ترک خانه بدون محرم منع کرد. این اقدامات، نه تنها حقوق اولیه زنان را پایمال می‌کرد، بلکه به آینده این کشور نیز آسیب جدی وارد می‌ساخت. با این حال، زنان افغانستانی تسلیم نشدند و به اعتراض و مقاومت خود برای تحقق و عدالت و برابری ادامه دادند. فعالان حقوق زنان، مدافعان حقوق بشر و سازمان‌های بین‌المللی با هم متحد شدند تا صدای زنان افغانستان را به گوش جهانیان برسانند و برای بهبود وضعیت آن‌ها تلاش کنند. این مبارزه، علی‌رغم همه سختی‌ها و خطرها، همچنان ادامه دارد و امید است که روزی زنان افغانستانی بتوانند در صلح و امنیت به حقوق برابر خود دست یابند.

نویسنده: مهدی مظفری در جوامع سنتی، نقش زنان معمولاً به امور خانه‌داری وتربیت فرزندان محدود می‌شد. اما با گذر زمان و تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، عرصه حضور زنان فراتر از محیط خانواده گسترش یافته است. امروز از زنان انتظار می‌رود که علاوه بر انجام وظایف سنتی خود، در بسیاری از حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، علمی، سیاسی و اقتصادی نیز فعالانه مشارکت کنند و نقشی اثرگذار در جامعه ایفا نمایند. سلسله مقالات «زن و کارآفرینی؛ موانع و راه‌حل‌ها در جوامع سنتی» به بررسی چالش‌های پیش‌روی زنان در مسیر کارآفرینی از ابعاد فردی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد. در شماره‌های گذشته، مسائلی همچون اشتغال و کارآفرینی زنان را از دیدگاه فردی، فرهنگی و اقتصادی بررسی کردیم. در این شماره، تمرکز ما بر موانع و مشکلات زنان شاغل در بستر اجتماع و جامعه سنتی خواهد بود. در ادامه، این چالش‌ها را به‌طور عمیق‌تر تحلیل خواهیم کرد و راه‌حل‌های عملی برای غلبه بر آنها ارائه خواهیم داد. مشارکت گسترده زنان در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دستاوردهای بزرگی برای زنان و کل جامعه به ارمغان آورده است. اما در عین حال، جوامع سنتی برای آنان چالش‌ها و تنش‌های جدیدی را نیز به وجود آورده است. تعدد نقش‌ها و انتظارات متفاوتی که از زنان به عنوان همسر، مادر، خانه‌دار، شاغل و ... وجود دارد، می‌تواند فشار روانی و جسمی قابل‌توجهی را به آنها تحمیل کند. تقسیم کار سنتی: مانعی بر سر راه برابری و رفاه زنان تقسیم کار سنتی، که وظایف را به طور کلی به دو دسته «زنانه» و «مردانه» تقسیم می‌کند، ریشه در باورهای قدیمی و نابرابر دارد. در این ساختار، وظایف مربوط به خانه‌داری، مانند آشپزی، نظافت و مراقبت از کودکان، به عنوان وظایف ذاتی زنان تلقی می‌شوند. در مقابل، وظایف مربوط به دنیای بیرون از خانه، مانند کار در مشاغل پردرآمد و تصمیم‌گیری‌های کلان، به عنوان حوزه‌های مردانه شناخته می‌شوند. این تقسیم‌بندی سنتی چالش‌های متعددی را برای زنان در دنیای مدرن به وجود آورده است. نخست، این ساختار مانع از برابری جنسیتی در جامعه می‌شود. زنان در بسیاری از موارد به دلیل مسئولیت‌های خانه‌داری از فرصت‌های تحصیلی و شغلی برابر محروم می‌شوند. این امر نه تنها مانع از پیشرفت فردی زنان می‌شود، بلکه به نفع کل جامعه نیز نیست، زیرا از استعدادها و توانایی‌های نیمی از جمعیت غفلت می‌شود. دوم، تقسیم کار سنتی فشارهای روانی و اجتماعی زیادی را بر زنان شاغل و دارای چندین نقش به طور همزمان تحمیل می‌کند. زنان در بسیاری از موارد مجبورند علاوه بر وظایف شغلی خود، مسئولیت‌های خانه‌داری و مراقبت از خانواده را نیز به تنهایی بر عهده بگیرند. این امر می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی، استرس و اضطراب در زنان شود و به سلامت جسمی و روانی آنها آسیب برساند. در دنیای امروز، با توجه به افزایش مشارکت زنان در بازار کار و تغییر نقش‌های سنتی خانوادگی، ضرورت بازنگری در تقسیم کار سنتی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. برای دستیابی به برابری جنسیتی و رفاه زنان، لازم است که وظایف خانه‌داری و مراقبت از کودکان به طور عادلانه بین زن و مرد تقسیم شود. همچنین، باید نگرش‌های سنتی نسبت به نقش‌های زنان و مردان در جامعه تغییر یابد و از زنان در تمام زمینه‌ها، از جمله مشاغل پردرآمد و تصمیم‌گیری‌های کلان، حمایت شود. ناامنی‌های اجتماعی حضور فعال زنان در جامعه، امری ضروری برای پیشرفت و توسعه هر کشوری است. با این حال، موانع متعددی بر سر راه این حضور وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، ناامنی‌های اجتماعی است. این ناامنی‌ها، سفرهای بین شهری و اقامت در هتل‌ها و اماکن عمومی را برای زنان با چالش مواجه می‌کند و مانع از مشارکت فعال آنها در فعالیت‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌شود. تاثیرات منفی این ناامنی‌ها به‌ویژه برای زنان شاغل و دارای فرزند مشهودتر است. این زنان که ممکن است برای انجام وظایف شغلی یا تحصیلی خود نیاز به سفرهای متعدد داشته باشند، به دلیل نگرانی‌های امنیتی با دشواری‌های زیادی روبرو می‌شوند. عدم وجود امکانات مناسب برای اقامت امن و آسوده، حمل و نقل مطمئن و همچنین فقدان حمایت‌های قانونی و اجتماعی کافی، زنان را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار می‌دهد و آنها را از حضور فعال در جامعه باز می‌دارد. علاوه بر این، ناامنی‌های اجتماعی می‌تواند پیامدهای روانی منفی برای زنان به همراه داشته باشد. ترس از آزار و اذیت، خشونت و سایر تهدیدات می‌تواند اعتماد به نفس زنان را کاهش دهد و آنها را از انجام فعالیت‌های بیرون از خانه بازدارد. این امر نه تنها به ضرر زنان است، بلکه کل جامعه را نیز از مشارکت و توانایی‌های آنها محروم می‌کند. برای رفع این مشکل، لازم است اقدامات مختلفی در سطوح مختلف انجام شود. از جمله این اقدامات می‌توان به افزایش امنیت عمومی، به‌ویژه در اماکن عمومی و وسایل حمل و نقل، ارتقای فرهنگ احترام به زنان، وضع قوانین حمایتی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای اقامت امن و آسوده زنان اشاره کرد. همچنین، لازم است با آموزش و فرهنگ‌سازی، ذهنیت جامعه نسبت به زنان و نقش آنها در جامعه تغییر یابد و زمینه حضور فعال و بدون دغدغه آنها در تمام عرصه‌های اجتماعی فراهم شود. راهکارها برای غلبه بر این چالش‌ها و دستیابی به جامعه‌ی عادلانه‌تر، اقدامات مختلفی در سطوح مختلف جامعه باید انجام شود. تغییر نگرش‌ها: نخستین گام در این مسیر، تغییر نگرش‌های سنتی نسبت به نقش‌های زنان و مردان در جامعه است. این امر مستلزم آموزش و فرهنگ‌سازی در سطوح مختلف جامعه، از جمله خانواده، مدارس و رسانه‌ها است. باید به افراد آموزش داده شود که وظایف خانه‌داری و تربیت فرزندان تنها بر عهده زنان نیست و مردان نیز در قبال این وظایف مسئولیت دارند. این تغییر نگرش، زمینه را برای مشارکت فعال‌تر مردان در امور خانه و خانواده فراهم می‌کند. حمایت‌های اجتماعی: دولت‌ها و نهادهای اجتماعی باید با ارائه حمایت‌های لازم، به زنان شاغل در انجام وظایف متعددشان کمک کنند. ایجاد مهدکودک‌ها و مراکز نگهداری از کودکان، یکی از مهم‌ترین این حمایت‌ها است. دسترسی به این مراکز، به زنان شاغل این امکان را می‌دهد که با خیالی آسوده به کار خود بپردازند و نگرانی از بابت مراقبت از فرزندانشان نداشته باشند. همچنین، ارائه تسهیلاتی مانند مرخصی زایمان و مرخصی‌های بدون حقوق برای مراقبت از فرزندان بیمار، می‌تواند به زنان در مدیریت زمان و تعادل بین کار و زندگی کمک کند. توسعه زیرساخت‌ها: ارتقای امنیت اجتماعی و توسعه زیرساخت‌های لازم، مانند حمل و نقل عمومی امن و قابل‌دسترس، می‌تواند به زنان در حضور فعال‌تر در جامعه یاری رساند. دسترسی به حمل و نقل عمومی امن و ارزان‌قیمت، به زنان امکان می‌دهد که بدون دغدغه به محل کار و سایر فعالیت‌های اجتماعی خود مراجعه کنند. همچنین، ایجاد فضای امن در اماکن عمومی، به زنان حس امنیت بیشتری می‌دهد و آنها را تشویق به حضور فعال‌تر در جامعه می‌کند. تقسیم عادلانه وظایف: مشارکت فعال مردان در انجام وظایف خانه‌داری و تربیت فرزندان، به زنان در مدیریت زمان و کاهش فشارهای روانی و جسمی کمک می‌کند. این امر مستلزم تغییر نگرش مردان نسبت به نقش خود در خانواده و پذیرش مسئولیت‌های بیشتر در قبال امور خانه و فرزندان است. تشویق مردان به مشارکت در امور خانه، نه تنها به زنان در انجام وظایفشان کمک می‌کند، بلکه به ایجاد روابط عاطفی قوی‌تر بین اعضای خانواده و تربیت فرزندان سالم‌تر نیز منجر می‌شود. با تلاش برای رفع چالش‌های موجود در زمینه تقسیم کار، می‌توان به سمت جامعه‌ای عادلانه‌تر و برابرتر برای زنان و مردان حرکت کرد. جامعه‌ای که در آن زنان و مردان به طور مساوی در انجام وظایف خانه و خانواده مشارکت می‌کنند و از فرصت‌های برابر برای پیشرفت و شکوفایی در تمام عرصه‌های زندگی برخوردار هستند.