نویسنده: مهدی مظفری کرامت انسانی به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین اصول انسان‌گرایی، همواره در کانون توجه مذاهب و فلسفه‌ها قرار داشته است. در این بین، دین اسلام با چشم‌اندازی جامع و متعالی به نقش و مقام زنان، فوق‌العاده تأکید دارد. این دین آسمانی از بدو ظهور خود، نه‌تنها به شناسایی و شناخت ظرفیت‌های زنان پرداخته، بلکه راهکارهای عملی و نظری خاصی برای ارتقاء جایگاه آن‌ها در جامعه ارائه داده است. آیات قرآن و احادیث نبوی، هر یک نشانه‌هایی از اهمیت و ارزش والای زنان را در محیط اجتماعی و خانوادگی به تصویر کشیده و به تبیین حقوق و وظایف آن‌ها پرداخته‌اند. در این مقاله، به بررسی راهبردهای کلیدی اسلام در زمینه ارتقاء کرامت و جایگاه زنان در جامعه خواهیم پرداخت. با کاوش در اصول اسلامی، بررسی تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آن بر زندگی زنان، و تبیین نقش نهادهای دینی در حمایت از حقوق آن‌ها، سعی خواهیم کرد که نشان دهیم چگونه آموزه‌های اسلامی می‌توانند به بهبود وضعیت زنان و ارتقاء شأن و جایگاه آن‌ها در جامعه کمک کنند. بدین ترتیب، تلاش ما بر این است که تصویر روشنی از تعالیم اسلامی در قبال زنان ارائه دهیم و اهمیت این مسئله را در روند توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی بازگو کنیم. ۱. اعلام برابری مرد و زن در ارزش انسانی در نگاه اسلام، زن و مرد به عنوان دو بال پرنده‌ی بشریت، در اصل و ذات انسانی کاملاً برابرند. این تساوی به معنای یکسان بودن تمامی ویژگی‌های فیزیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی نیست، بلکه به معنای برابر بودن در ارزش ذاتی و کرامت انسانی است. اسلام بر این باور است که هر انسانی، چه زن و چه مرد، به عنوان خلیفه خدا در زمین آفریده شده و از روح واحد الهی بهره‌مند است. آیه شریفه «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ» (تین، ۴) بر این حقیقت دلالت دارد که انسان به عنوان کامل‌ترین مخلوق، دارای ارزش و کرامت ذاتی است و این ارزش و کرامت مختص به جنسیت خاصی نیست. تفاوت‌های موجود میان زن و مرد در حوزه‌های مختلف زندگی، مانند جسم، روان، نقش‌های اجتماعی و توانایی‌ها، ناشی از تفاوت‌های جنسی و اجتماعی است و به هیچ وجه به معنای برتری یا حقارت یکی بر دیگری نیست. در واقع، این تفاوت‌ها مکمل یکدیگرند و به تعالی انسان و جامعه کمک می‌کنند. اسلام بر این باور است که زن و مرد هر یک دارای استعدادها و توانایی‌های خاص خود هستند و باید در زمینه‌های مختلف به یکدیگر کمک کنند و از توانایی‌های یکدیگر بهره‌مند شوند. آیه شریفه «وَالْأَزْوَاجُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ» (بقره، ۲۲۸) به وضوح بیان می‌کند که زن و مرد مکمل یکدیگرند و باید در کنار هم زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند. این آیه نشان می‌دهد که اسلام به جای رقابت، بر همکاری و همدلی زن و مرد تأکید دارد. بنابراین، هرگونه تبعیض و نابرابری جنسیتی در جامعه اسلامی، مخالف آموزه‌های اصیل این دین است. اعطای حقوق انسانی دین اسلام برخلاف برخی باورهای رایج، حقوق متعدد و ارزشمندی را برای زنان در نظر گرفته است که به طور قابل توجهی بر توانمندی و استقلال آنان تأکید دارد. حق مالکیت بر اموال شخصی، اختیار در انتخاب همسر، حق حضانت فرزند در شرایط خاص، فرصت تحصیل و اشتغال در مشاغلی که با فطرت زنانه سازگاری داشته باشد و حتی حق طلاق در برخی موارد خاص، نمونه‌هایی از این حقوق هستند. این حقوق، نه تنها به زن امکان می‌دهد تا در جامعه نقش فعال‌تری ایفا کند، بلکه به او کمک می‌کند تا به عنوان یک انسان آزاد و دارای کرامت، به رشد و شکوفایی فردی خود دست یابد. همچنین، این حقوق، به زن اطمینان می‌دهد که در خانواده و جامعه، از حمایت‌های لازم برخوردار است و می‌تواند با حفظ جایگاه والای خود، به تعالی جامعه نیز کمک کند. البته، تفسیر و اجرای این حقوق در طول تاریخ و در جوامع مختلف، متفاوت بوده است و گاهی نیز با برداشت‌های نادرست همراه شده است. با این حال، اصل بر این است که اسلام، به عنوان دین رحمت، به دنبال تأمین سعادت و کرامت همه انسان‌ها، از جمله زنان، است. تأکید بر نقش‌آفرینی اجتماعی زنان آیین مبین اسلام زن را تنها به نقش مادری و همسری محدود نمی‌کند، بلکه او را به مشارکت فعال در جامعه تشویق می‌کند و بر اهمیت نقش‌آفرینی اجتماعی زنان تأکید فراوان دارد. این تأکید نه‌تنها به حفظ کرامت و ارزش‌های انسانی زنان مربوط می‌شود، بلکه به‌طور خاص بر لزوم حضور مؤثر آنها در عرصه‌های مختلف اجتماعی تأکید می‌کند. آیات متعددی در قرآن کریم به مشارکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی نظیر جهاد، تجارت، تعلیم و تعلم و امر به معروف و نهی از منکر اشاره دارند. به عنوان نمونه، در سوره توبه آیه 71 آمده است: «مردان و زنان مؤمن، یار و یاور یکدیگرند، به نیکوکاری و تقوا امر می‌کنند و از منکر نهی می‌کنند...» این آیه نشان‌دهنده یک همکاری متقابل و هم‌افزایی بین زنان و مردان در راستای تحقق اهداف اجتماعی و معنوی است. همچنین، مطالعه تاریخ صدر اسلام گواهی بر این است که زنان در کنار مردان در فعالیت‌های اجتماعی آن زمان، از جمله جهاد، نقش فعالی ایفا می‌کردند و پیامبر اکرم (ص) به صراحت اجازه چنین فعالیت‌هایی را به آنان داده بود. این مسأله نشان‌دهنده دیدگاه مثبت اسلام نسبت به توانمندی‌های زنان در عرصه‌های مختلف است. علاوه بر این، فقهای اسلام با استناد به متون آیات و روایات اسلامی، حقوق اجتماعی زنان مانند حق تحصیل، حق کار و دیگر حقوق را جزء حقوق اولیه آنها می‌دانند و بر این اساس، زنان می‌توانند در مناصب مختلف اجتماعی نظیر قضاوت، وکالت و طبابت فعالیت کنند. این رویکرد نه‌تنها به ارتقاء جایگاه زنان کمک می‌کند، بلکه موجب تقویت بنیان‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز خواهد شد. بنابراین، اسلام با تأکید بر مشارکت فعال زنان در عرصه‌های مختلف، در تلاش است تا زمینه‌های لازم برای تحقق کرامت و ارزش‌های انسانی آنان را فراهم آورد. ترویج فرهنگ احترام اسلام از زمانی که ظهور کرد، تلاش و تقلاهای بسیاری خرج داد تا کرامت زن را در اجتماع تحقق بخشد و این امر را به عنوان یکی از اصول اساسی خود معرفی کرد. در این راستا، نه‌تنها مردان را به پایبندی به حقوق زنان دستور داد، بلکه به صراحت آنان را امر کرد که به زنان احترام بگذارند و آن‌ها را گرامی بدارند. این احترام به زنان نه‌تنها در کلام بلکه در عمل نیز باید نمود پیدا کند، به گونه‌ای که در تعاملات روزمره و تصمیم‌گیری‌های اجتماعی، زنان در نظر گرفته شوند و صدای آنان شنیده شود. رسول اکرم (ص) در این زمینه فرمودند: «هر کس به زنش احترام بگذارد، مانند آن است که به خدا و رسولش احترام گذاشته است.» این حدیث نشان‌دهنده این است که احترام به زنان نه‌تنها یک وظیفه انسانی بلکه یک تکلیف دینی نیز به شمار می‌رود. همچنین، اسلام به مردان توصیه می‌کند که در روابط خانوادگی و اجتماعی خود با زنان، محبت و مهربانی را سرلوحه کار خود قرار دهند و از هرگونه رفتار ناپسند و توهین‌آمیز پرهیز کنند. این رویکرد در واقع به ترویج فرهنگ برابری و عدالت اجتماعی کمک می‌کند و باعث می‌شود که زنان بتوانند در جامعه با اعتماد به نفس بیشتری حضور یابند و نقش‌های مؤثری ایفا کنند. از این رو، پیام اسلام به بشریت این است که با احترام به زنان، نه‌تنها به کرامت انسانی آنان توجه می‌شود، بلکه جامعه‌ای سالم‌تر، متعادل‌تر و پر از محبت و همدلی شکل می‌گیرد. منع خشونت علیه زنان اسلام به صراحت خشونت علیه بشریت، به ویژه زنان، را منع کرده و این امر را به عنوان یکی از اصول بنیادین خود معرفی کرده است. در حدیث قدسی آمده است: «لیاذن یجربٍ منی من آذی عبدی المومن»؛ یعنی کسی که بنده مؤمن مرا بیازارد، با من به جنگ برخاسته است. این حدیث به وضوح نشان می‌دهد که خداوند در نظر دارد تا هرگونه آزار و اذیت را محکوم کند و بر اهمیت کرامت انسانی تأکید ورزد. از سوی دیگر، اسلام زن را مخلوقی لطیف و ارزشمند می‌داند که باید با ملایمت و نرمی با او برخورد شود. پیامبر گرامی اسلام نیز در این زمینه می‌فرمایند: «انّ الله تبارک و تعالى على الاناث ارأف منه على الذكور»؛ یعنی رأفت و رحمت خداوند بر زنان بیش از مردان است. همچنین، ایشان اشاره می‌کنند که مردی که زنی از محارم خویش را شاد سازد، خداوند او را در قیامت شادمان خواهد کرد. این رویکرد نه تنها به ترویج محبت و احترام نسبت به زنان کمک می‌کند، بلکه به تقویت بنیان خانواده و جامعه نیز منجر می‌شود. پیامبر همچنین تأکید دارند که هر چه ایمان انسان افزایش یابد، محبت و علاقه‌اش به زنان نیز بیشتر خواهد شد. این آموزه‌ها نشان‌دهنده این است که اسلام با راهکارهای خود، خشونت علیه زنان را ممنوع کرده و بر محبت و احترام تأکید می‌کند تا بدین وسیله کرامت زن در جامعه تحقق یابد. زنان در اسلام به عنوان نیروی پویا و مؤثر در جامعه شناخته شده‌اند و دارای حقوق و مسئولیت‌های متعددی هستند که به آن‌ها امکان می‌دهد با عزت و احترام زندگی کنند و به توسعه و پیشرفت جامعه کمک کنند. اسلام نه تنها حقوق اساسی را برای زنان قائل است، بلکه ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی را نیز به آن‌ها اعطا کرده است تا در راستای رشد و تکامل فردی و جمعی خود گام بردارند. با این حال، در کشورهایی مانند افغانستان، متأسفانه شاهد این هستیم که برخی از صاحبان مناصب قدرت به رغم آموزه‌های اسلامی و تأکیدات صریح قرآن و سنت بر کرامت و حقوق زنان، در تکریم و احترام به زنان در اجتماع کوتاهی کرده‌اند. این رفتارها نه تنها با معارف رحمانی اسلام در تضاد است، بلکه موجب تضعیف جایگاه زنان و نادیده گرفتن حقوق اساسی آن‌ها می‌شود. در این شرایط، زنان با چالش‌های متعددی مواجه هستند که مانع از دست‌یابی آن‌ها به حقوق خود و مشارکت فعال در فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می‌شود. این وضعیت نشان‌دهنده نیاز مبرم به بازنگری در نگرش‌ها و رفتارها نسبت به زنان در جوامع اسلامی است. برای ایجاد تغییرات مثبت، ضروری است که نهادهای اجتماعی و فرهنگی، به ویژه رهبران مذهبی و سیاسی، به ترویج آموزه‌های اسلامی در خصوص حقوق و کرامت زنان پرداخته و با اتخاذ سیاست‌های مناسب، بسترهای لازم را برای توانمندسازی زنان فراهم کنند. تنها با چنین رویکردی می‌توان امید داشت که زنان بتوانند نقش مؤثری در پیشرفت جامعه ایفا کنند و به عنوان نیمی از جمعیت، سهم خود را در توسعه پایدار و عدالت اجتماعی ایفا نمایند. این تغییرات نه تنها به نفع زنان بلکه به نفع کل جامعه خواهد بود و باعث ارتقاء سطح زندگی، فرهنگ و اقتصاد خواهد شد.

نویسنده: مهدی مظفری اخیرا وزارت عدلیه حکومت سرپرست افغانستان متنی با عنوان «قانون امر به معروف و نهی از منکر» را تنظیم و تأکید کرده است که نیروهای مسوول در این زمینه باید آن دستورات را در جامعه اعمال کنند. وزارت عدلیه اعلام کرده که این متن در چهار فصل و ۳۷ ماده بر اساس فقه حنفی تنظیم شده و ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر حکومت فعلی آنرا به عنوان قانون تایید کرده است. از این پس، وزارت امر به معروف و نهی از منکر مسوولیت اجرای این قانون را برعهده خواهد داشت. با توجه به اینکه تمام مواد و بندهای این لایحه به امر خطیر ارشاد و هدایت جامعه مربوط می‌شود، لازم است که کارشناسان دینی و اندیشمندان به نقد و بررسی آن بپردازند تا درستی و نادرستی و خالصی و ناخالصی این قوانین مشخص و پیامدهای آن بر همه‌گان روشن شود. این قانون در چهار فصل و ۳۷ ماده به موضوعات مختلفی پرداخته است، از جمله رفتار مردان و زنان و حتی شخصی‌ترین مسائل آن‌ها. با این حال، در این لوح قانون، بسیاری از موارد مثل کرامت انسانی، حقوق افراد و احترام به اقوام و مذاهب متأسفانه نادیده گرفته شده است. بررسی جامع و نقد دقیق این لایحه نیاز به زمان و شهامت فراوان دارد. اما نگارنده وظیفه انسانی و اسلامی خود می‌داند که حداقل به یک مورد مشخص این قانون بپردازد. در این مختصر صرفاً به آن بندها و ماده‌های قانون متذکره می‌پردازد که در حوزه زنان است و ساحه اجرایی آن‌ها جامعه زنان و قشر اناث جامعه می‌باشد. در ماده سیزدهم این قانون که مربوط به زنان است، آورده شده: «ستر تمام بدن زن الزامی است»، «پنهان کردن روی زن به سبب ترس از فتنه، ضروری است»، «صدای زنان (بلند خواندن آهنگ‌ها، نعت‌ها و قرائت در مجمع) عورت است»، «لباس زنان نازک، کوتاه و چسپ نباشد»، «زنان مسلمان مکلّف‌اند که بدن و روی خویش را از مردان نامحرم پنهان کنند»، «ستر زنان مسلمان و صالح از زنان کافر و فاسق از ترس فتنه واجب است»، «نظر کردن مردان بالغ بیگانه به بدن و روی زنان و نظر کردن زنان بالغ به مردان بیگانه حرام است» و «هرگاه زن بالغ برای حاجت ضروری از خانه‌ی خویش بیرون شد، مکلف است که صدا، روی و بدن خود را ستر نماید». در این بند تمام رفتار و سکنات و حتی به زیر و بم صدای زنان پرداخته شده است. تمام زنان و جامعه اناث افغانستان با تنفیذ و تصویب این بند از قانون امر به معروف و نهی از منکر، تکلیف‌شان روشن می‌شود و هیچ بلاتکیفی نخواهند داشت. قانون به شدت و با خشونت تمام اذعان داشته است که «صدای زن، عورت» است؛ «آشکار بودن صورت زن، حرام»؛ «راحت بودن زنان حتی با همنوعانش، خلاف شریعت»؛ اگر هم زنی خدای ناکرده قصد بیرون رفتن از خانه داشت، هیچ نقطه‌ای از بدنش حتی مواضع وضو(دست‌ها و صورت) و صدای‌شان کاملا پنهان و پوشیده باشد. این پی‌نوشت مختصر از بند سیزدهم قانون ارشادی حکومت، برداشت شخصی نیست، نقطه‌نظرات و دستورات واقعی‌ست که رهبر دولت به مسوولان امر، امر داده است که در صدد اجرای آن‌ها باشند. تمام این دستورات به‌ادعای توشیح‌کنندگان، مطابق شریعت اسلامی(فقه حنفی) است و همان چیزی می‌باشد که اسلام از آمران به معروف و ناهیان از منکر خواسته است. اما آیا ما هم با این ادعای حکومت، بی‌اندیشه و تأمل، تمام این مواد و دستورات را اسلامی بخوانیم؛ به صرف اینکه حکومت به‌اصطلاح اسلامی توشیح کرده است! و در پی آن خودمان را در اختیار مجریان این قانون قرار دهیم چون می‌خواهیم مسلمان واقعی باشیم! عقل سلیم می‌گوید ما نباید به صرف اینکه فلان دستور یا کلامی که برچسپ اسلامی خورده، آنرا موافق شریعت نبوی بدانیم؛ آن هم در زمانه‌ای که طبل اسلام و شریعت از هر کوی و برزن شنیده می‌شود. لذا بررسی قانون امر به معروف و نهی از منکر به‌خصوص بند سیزدهم آن از کارهای مهم و ضروری است که می‌باید از سوی شرع‌شناسان و حقوق‌دانان و کارشناسان دینی انجام شود. ماده ۱۳ قانون ارشادی دولت برخلاف ادعای قرص و محکم آن، کاملاً مطابق و موافق فقه محمدی و ادبیات اسلامی نیست. اولا- در میان فقیهان و مفتیان و شرع‌شناسان مشهور است که پوشش کامل طوری که دست‌ها و صورت پیدا نباشد، لازم نیست. صاحبان رأی و فتوا بالاتفاق بر این باورند که ضرورتی ندارد مواضع وضو(دست از مچ و صورت کامل) از غیر پنهان باشد. ابن قیم جوزیه، این فقیه مشهور اسلامی در آثار خود به این نکته اشاره کرده که پوشاندن مواضع وضو در شرایط عادی لازم نیست. ثانیا- مفتیان همیشه در فتوا و حکم دادن با تمسک به شرع مقدس اسلام جانب اجتماعی بودن زن را نادیده نمی‌گیرند و اینطور نیست که احکام صادره از سوی آنان ضعفی بر زندگی اجتماعی زنان وارد آورد!. حال آنکه قوانین ارشادی حکومت اصلاً حضور زن را در بیرون از خانه برخلاف قواعد اسلامی می‌شمرد. از زمان پیغمبر تا حال حاضر زنان دوشادوش مردان فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی داشتند. در تاریخ اسلام مشهود است که حتی زن و دختر پیغمبر به‌شدت در پی اصلاح اجتماعی و سیاسی بودند و حتی در صدد آن  در مسجد خطبه‌های غرائی قرائت می‌کردند. علاوه بر آن، زنان، صاحبان کرسی تدریس بودند و بعضا هم نقل احادیث می‌کردند. تنها با بررسی این فعالیت‌های بی‌شمار زنان مسلمان، فقیهان عصر حاضر به خود اجازه نمی‌دهند که زندگی اجتماعی زنان را محدود کنند تا آنان را از تحول و روحیه ترقی‌خواهانه به انفعال و سکون وادارند. ثالثا- ادبیات ارشادی قانون امر به معروف و نهی از منکر دولت، مطابق استانداردهای امر به معروف و نهی از منکر پیغمبر و بزرگان دین نیست. این قوانین با لحن خشن و دور از کرامت و احترام انشا شده است. همین یک جمله آن که می‌گوید: «صدای زن عورت است.» می‌رساند که توشیح‌کنندگان اینگونه قوانین از روح رحمت و تربیتی اسلام به‌کل بی‌خبر می‌باشند. حضرت رحمت اللعالمین هیچ‌وقت نه مرد و نه زن را به بدی و به زشتی یاد نکرده‌اند بلکه برعکس، همیشه مردان و زنان را به نیکویی و زیبایی یاد فرمودند.