خبرگزاری رویترز گزارش داده است که به دنبال قطع کمک‌های مالی آمریکا به افغانستان، روند انتقال برای اسکان مجدد شهروندان افغانستان در آمریکا کاملاً «متوقف» و حتی مراکز ایجاد شده در چارچوب این روند هم «بسته» می‌شوند. این خبرگزاری گزارش داده است که یک مقام آمریکایی در دفتر وزارت امور خارجه آمریکا که بر روند اسکان مجدد افغان‌ها در ایالات متحده نظارت می‌کند و همچنان دو منبع دیگر به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که این روند تا ماه آوریل ۲۰۲۵ بسته خواهد شد؛ روندی که بالقوه می‌تواند باعث محرومیت ۲۰۰ هزار شهروند افغانستان از شروع زندگی جدید در آمریکا شود. در گزارش آمده است که این روند شامل اعضای خانواده پرسنل نظامی افغان-آمریکایی، کودکانی که اجازه پیوستن به والدین خود را یافته بودند، بستگان افغان‌هایی که قبلا در آمریکا پذیرفته شده بودند و ده‌‌ها هزار افغان دیگر که در طول جنگ ۲۰ ساله آمریکا در افغانستان برای دولت آمریکا خدمت کرده بودند، می‌شود. شاون ون دیور، از کهنه سربازان آمریکا و بنیانگذار «افغان ایوک» که روند اسکان مجدد افغان‌ها را با دولت آمریکا هماهنگ می‌کند، تصمیم به توقف کامل این روند را «ننگ ملی، خیانت به متحدان افغان و کهنه سربازانی که به درخواست آمریکا برای آنها جنگیدند»، دانسته است. دفتر هماهنگی برای اسکان مجدد افغان‌ها در آگوست سال ۲۰۲۱ ایجاد شد و هدف آن انتقال افغان‌هایی بود که بعد از تسلط مجدد حکومت فعلی جانشان در افغانستان در خطر بود. این روند در اکتبر سال ۲۰۲۲ دایمی شد و تا اکنون به اسکان مجدد ۱۱۸ هزار افغان کمک کرد. براساس گزارش‌ها توقف روند انتقال افغان‌ها برای اسکان مجدد به آمریکا، شامل بستن مرکز اسکان مجدد افغان‌ها در قطر هم می‌شود که نزدیک به سه هزار افغان برای اسکان مجدد در آمریکا به عنوان پناهنده و یا دارای ویزای ویژه مهاجرت برای هفته‌ها و یا ماه‌ها سرگردان هستند. در میان این افغان‌ها در قطر همچنین بیش از ۲۰ کودک بی‌سرپرست هم حضور دارند که قصد پیوستن به خانواده‌های خود را دارند. خبرگزاری رویترز گزارش داده است که طرح بسته شدن کامل روند اسکان مجدد افغان‌ها، اکنون برای امضا و سپس اجرایی شدن به مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا فرستاده می‌شود. در گزارش آمده است که قراراست آقای ربیو، پیت هگست، وزیر دفاع و کریستی نوئم، وزیر امنیت داخلی آمریکا و مایکل والتز، سرباز سابق نیروهای ویژه آمریکا که در افغانستان جنگینده است، تصمیم نهایی را در این باره بگیرند. قابل ذکر است که در سه سال اخیر، آمریکا از کشورهای پاکستان، امارات، قطر، فلیپین، کوزوو و آلبانی به عنوان مراکز انتقال مهاجران از افغانستان استفاده کرده است.

موسسه آمار ترکیه نتایج سیستم ثبت جمعیت مبتنی بر آدرس افراد، در سال ۲۰۲۴ میلادی را منتشر و اعلام کرده است که در این کشور ۱۳۹ هزار و ۲۵۱ شهروندان افغانستان زندگی می‌کنند. در آمار این موسسه آمده است که شهروندان افغانستان پس از عراقی‌ها دومین جمعیت بزرگ خارجی در این کشور را تشکیل می‌دهند. موسسه آمار ترکیه، جمعیت این کشور و تعداد خارجی‌های ساکن در آن را بر اساس سیستم ثبت‌ آدرس افراد، جمع‌آوری و منتشر کرده است. این آمار نشان می‌دهد که در سال گذشته میلادی، تعداد خارجی‌های ساکن در شهرهای مختلف این کشور یک‌ میلیون و ۴۸۰ هزار و ۵۴۷ نفر بوده که در مقایسه با سال ۲۰۲۳ میلادی، کاهشی معادل ۸۹ هزار و ۹۹۶ نفر را نشان می‌دهد. بر اساس گزارش موسسه آمار ترکیه، شهروندان عراق، افغانستان، آلمان، ترکمنستان و ایران به ترتیب بیشترین تعداد خارجی‌های ثبت‌شده در این کشور هستند. قابل ذکر است که در کشور ترکیه، تنها افرادی می‌توانند آدرس خود را ثبت کنند که دارای یکی از انواع اقامت قانونی باشند. پناه‌جویان بدون مدرک در این سیستم لحاظ نمی‌شوند. طبق آمار و داده‌های منتشرشده، جمعیت ترکیه ۸۵ میلیون و ۶۶۴ هزار و ۹۴۴ نفر اعلام شده است که نسبت به سال ۲۰۲۳ میلادی، حدود ۲۹۲ هزار نفر افزایش داشته است. قابل ذکر است که ترکیه، همانند ایران و پاکستان، روند شناسایی و اخراج شهروندان اهل افغانستان را تسریع کرده است و در ماه‌های اخیر صدها پناه‌جوی افغانستانی را بازداشت و از کشور اخراج کرده است. از ابتدای سال ۲۰۲۴ میلادی، هزاران پناه‌جوی افغانستانی در شهرهای مختلف ترکیه بازداشت و به مراکز اخراج اتباع خارجی منتقل شده‌اند. طبق آمار وزارت داخله ترکیه که در ماه جون سال ۲۰۲۴ منتشر شد، این کشور در یک سال گذشته ۱۴۱ هزار و ۱۸۷ پناه‌جوی بدون مدرک را از خاک خود اخراج کرده است. براساس معلومات موجود بیشترین افراد اخراج شده از سوریه و بعداً از افغانستان هستند. علاوه بر آن، گزارش‌های متعددی در مورد خشونت علیه پناه‌جویان افغانستان بازداشت‌شده از سوی پولیس ترکیه منتشر شده است. ترکیه اکنون ۳۲ مرکز بازگشت با ظرفیت نزدیک به ۲۰ هزار نفر دارد که به گفته علی یرلیکا، وزیر کشور ترکیه، این مراکز بزرگ‌ترین قدرت زیرساختی ما در زمینه اخراج هستند. گفتنی است که پس از حاکمیت حکومت فعلی بر افغانستان، مهاجرت شهروندان کشور افزایش یافته است. مقصد عمده‌ی مهاجران، ایران، پاکستان و ترکیه هستند.

وزارت امور داخله‌ی ایران درتازه‌ترین مورد اعلام کرده است که ورود شهروندان افغانستان به ولایت مازندران این کشور ممنوع می‌باشد. نادریار احمدی، مشاور وزیر امور داخله‌ی ایران گفته است که حضور شهروندان افغانستان در مازندران «حتی به مدت کوتاه» ممنوع است. آقای احمدی تاکید کرد که شهروندان افغانستان تنها با ویزای گردشگری اجازه ورود به این ولایت را دارند. این مقام ایرانی افزوده است که این تصمیم براساس مصوبه شورای امنیت ملی ایران گرفته شده است. همچنین او در بخشی از صحبت‌های گفت که کارفرمایان ایرانی نباید در این ولایت شهروندان افغانستان را استخدام کنند. با این وجود، مسوولان مرزی حکومت سرپرست اعلام کرده است که طی یک هفته، بیش از ۳۷۴ خانواده از ایران به کشور بازگشته‌اند. این در حالی است که پیش از این نیز ایران با مهاجران افغانستان برخورد غیرقانونی داشته است. باید گفت که در حال حاضر، ایران میزبان میلیون‌ها مهاجر اهل افغانستان است که بسیاری از آن‌ها فاقد مجوز قانونی هستند. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران تحت فشار است تا تعداد قابل توجهی از این افراد را بازگرداند، طوری که دولت ایران برنامه‌ریزی کرده است تا تا مارس ۲۰۲۵، دو میلیون افغانستانی را اخراج کند. با افزایش تعداد بازگشت‌کنندگان، حکومت تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارد تا نیازهای آن‌ها را برآورده کند. حدود ۶۰٪ از بازگشت‌کنندگان مسکن دائمی را اولویت اصلی خود می‌دانند، اما بسیاری در پیدا کردن مسکن مناسب با مشکل روبرو هستند.

مسوولان ایرانی می‌گویند که فرزندان مهاجران اهل افغانستان دارای مدرک، باید از حق آموزش برخوردار باشند. حسین‌علی امیری، والی ولایت فارس در نشست شورای آموزش و پرورش فارس گفت: «فرزندان اتباع مجاز نباید از تحصیل باز بمانند، پس در پیشنهادات این حوزه باید بازنگری صورت گیرد.» خبرگزاری ایسنا گزارش داده است که والی فارس، خواستار برنامه‌ریزی برای آموزش فرزندان مهاجران افغانستانی مجاز در ایران شده است. حسین‌علی امیری گفته است: «برنامه‌ریزی برای آموزش اتباع بیگانه باید به نحوی باشد که کمترین آسیب و در عین حال بیشترین بهره را در پی داشته باشد.» این در حالی است که با آغاز سال تحصیلی جدید در ایران، گزارش‌های متعددی از شکایت خانواده‌های مهاجران افغانستانی از خودداری مسوولان مکاتب از ثبت‌ نام فرزندان‌شان منتشر شده است. روزنامه فرهیختگان ایران اواخر ماه میزان ۱۴۰۳ گزارش داد که به‌دنبال خودداری برخی از مکتب‌ها در اصفهان از ثبت‌نام دانش‌آموزان اهل افغانستان، رییس شورای اسلامی روستای رحیم‌آباد گفته است که مانع ثبت‌نام آن‌ها شده «چون آن‌ها بو می‌دهند». طبق گزارش‌ها، وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی، ثبت‌نام دانش‌آموزان غیرایرانی را مشروط به دریافت شناسه «یکتا» کرده و برای مدارس حدنصاب تعیین کرده است. با این حال، مسوولان در مناطق مختلف با بهانه‌های مختلف و نژادپرستانه مانع ثبت‌نام کودکان دارای کارت اقامت و کد یکتا می‌شوند. در برخی موارد آن‌ها از دولت ایران خواسته‌اند مکتب‌های جداگانه‌ای برای مهاجران تأسیس کند. باید گفت که شهروندان افغانستان طی چند ماه گذشته بارها مورد خشونت قرار گرفته و چند مورد نیز به جان باختن انجامیده است. گفتنی‌ست که ایران از سال‌ها به این‌سو میزبان میلیون‌ها افغانستانی‌ است. در ماه‌های اخیر این کشور، روند اخراج اجباری شهروندان افغانستان را آغاز کرده است. پس از حاکمیت حکومت فعلی در آگوست 2021، تعدادی از شهروندان افغانستان به‌شمول زنان معترض، فعالان حقوق زن، نظامیان پیشین و خبرنگاران به کشورهای مختلف از جمله ایران مهاجرت کردند.

ریچارد بنت، گزارشگر ویژه‌ی حقوق‌‌ بشر سازمان ملل متحد به گزارش‌های کشته و زخمی‌شدن شماری از شهروندان افغانستان در منطقه‌ی مرزی ولایت سیستان و بلوچستان واکنش نشان داده و به‌شدت ابراز نگرانی است. آقای بنت ناوقت شب گذشته (چهارشنبه، ۲۵ میزان) با نشر پیامی در حساب کاربری ایکس خود نوشته است که نیاز فوری به وضاحت در این مورد است. گزارشگر ویژه‌ی حقوق بشر سازمان ملل تاکید کرد: «از مقامات می‌خواهم که به‌طور شفاف تحقیقات انجام دهند. به وضوح و شفافیت فوری نیاز است.» او خواهان کرامت و امنیت برای افغان‌ها در سراسر دنیا شده است. همچنین نمایندگی افغانستان در سازمان ملل متحد و شماری از جریان‌های سیاسی افغانستان نیز خواستار تحقیق در این مورد شده‌اند. باید گفت که رسانه و نهاد حقوق‌‌ بشری «حال وش» که بیشتر خبرهای سیستان و بلوچستان ایران را پوشش می‌دهد، گزارش داده است که مرزبانان ایران یک‌شنبه‌شب (۲۱ میزان) با کمین در منطقه‌ی مرزی «کلگان» ولسوالی سراوان ولایت سیستان و بلوچستان این کشور، به گروهی از پناه‌جویان افغانستان تیراندازی کردند. براساس پیام‌های صوتی‌ای که در شبکه‌های اجتماعی دست‌ به دست می‌شودو، شمار پناه‌جویان حدود ۳۰۰ نفر بوده‌اند. در این پیام‌های صوتی گفته می‌شود که از میان این افراد ۵۰ تا ۶۰ نفر جان سالم بدر برده‌اند و متباقی کشته یا زخمی شده‌اند. در عین حال، حسن کاظمی قمی، نماینده‌ی ویژه ایران و سرپرست سفارت آن کشور در کابل گفته است که گزارش‌ها در این مورد «صحت» ندارد. او در حساب کاربری ایکس خود نوشته است: «در نتیجه پی‌گیری‌های مستقیم از طریق منابع معتبر تا این لحظه، مشخص گردید که اخبار در زمینه‌ی جان‌باختن ده‌ها اتباع غیرقانونی در مرز سراوان صحت ندارد.» ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت سرپرست گفته است که در این مورد تحقیق و پس از روشن شدن موضوع، تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنند.

همزمان با شروع سال جدید آموزشی در ایران، شماری از شهروندان افغانستان به ویژه دانش‌آموزان در شهر شیراز در مقابل دفتر کمیساری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان اعتراض کردند. شماری از رسانه‌ها گزارش داده‌اند که مکاتب ایران دانش‌آموزان اهل افغانستان را در سال جدید ثبت‌نام نمی‌کنند. شماری از افغانستانی‌ها و دانش‌آموزان روز (یک‌شنبه، ۱ میزان) در اعتراض به عدم پذیرش در مکاتب ایران، در مقابل دفتر نمایندگی سازمان ملل در شیراز اعتراض کردند. ویدیوهای که از این اعتراض در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است، نشان می‌دهد که شهروندان افغانستان شعار می‌دهند که «تحصیل حق ما است.» این معترضان از سازمان ملل خواستند زمینه آموزش کودکان افغانستانی را در ایران فراهم کند. مهاجران افغانستانی می‌گویند که مکاتب به روی دانش‌آموزان اهل افغانستان بسته است. شهروندان افغانستان می‌گویند: «بچه‌های اهل افغانستان را در مدرسه نمی‌گذارند، مامور می‌گوید که افغانستانی جای ندارد، درس نخواند، درب مدرسه بسته است و جمع کنید بروید.» در حالی شماری از شهروندان افغانستان و دانش‌آموزان دست به اعتراض می‌زنند که علی‌رضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش ایران روز گذشته اعلام کرد که تمهیدات لازم برای ثبت‌نام دانش‌آموزان افغان در نظر گرفته شده است. آقای کاظمی با اشاره به حضور بیش از ۶۰۰‌ هزار دانش‌آموز اهل افغانستان در ایران گفت که پس از تکمیل ثبت‌نام دانش‌آموزان ایرانی، آنها نیز ثبت‌نام می‌شوند. به‌رغم وعده مسوولان جمهوری اسلامی مبنی بر ثبت‌نام دانش‌آموزان اهل افغانستان در مکاتب ایران، گزارش‌های متعددی مبنی بر ممنوعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان به نشر رسیده است. در اواخر ماه سنبله امسال مکاتب در استان‌های کرمان، شیراز و کهگیلویه و بویراحمد از ثبت‌نام کودکان افغان خودداری کردند. محمد مهدی فداکار، والی کرمان روز (شنبه، ۲۴ سنبله) در جلسه شورای آموزش و پرورش ولایت کرمان اعلام کرد که ثبت‌نام دانش‌آموزان اهل افغانستان بدون مدرک در مکاتب این استان به طور جدی پیگیری و ممنوع اعلام شده است. این مقام جمهوری اسلامی به مدیران مکاتب در ولایت کرمان هشدار داد که حق ندارند پناه‌جویان بدون مدرک را ثبت‌نام کنند.

ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران می‌گوید بیش از ۵۰ درصد بیماران در شفاخانه‌ها و دانش‌آموزان در مراکز آموزشی در برخی مناطق پایتخت مهاجران اهل افغانستان هستند. آقای امانی هشدار داده است که حضور کنترول‌نشده مهاجران می‌تواند تبعات اجتماعی و فرهنگی جبران‌ناپذیری برای ایران داشته باشد. عضو شورای شهر تهران تاکید کرد که خانواده‌های ایرانی، با مشاهده این وضعیت در مراکز آموزشی، از ثبت‌نام فرزندانشان پشیمان می‌شوند. همچنین خبرگزاری ایرنا به نقل از این عضو شورای شهر تهران گزارش داد: «حضور کنترول‌نشده اتباع غیرمجاز در مناطقی از شهر، به ویژه در قسمت جنوبی پایتخت، می‌تواند تبعات فرهنگی و اجتماعی جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.» وی افزود که حضور قانونی اتباع خارجی مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما عمده مشکلات مربوط به ورود غیرقانونی و عدم کنترول آن‌ها است. او گفت که مشکل عمده مربوط به افرادی است که به صورت غیرمجاز و قاچاق وارد کشور می‌شوند و این اتباع در مناطق با بافت فرسوده و واحدهای مسکونی ارزان‌قیمت به صورت جمعی در یک واحد کوچک ساکن می‌شوند. وی افزود که گفت که در بازدید از مرکز بهداشتی نعمت‌آباد، یکی از مناطق با حضور بالا از اتباع، مشاهده شد که بیش از ۶۰ درصد مراجعان آن مرکز اتباع هستند. همچنین پیشتر مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران، نیز در جریان کارزار انتخاباتی خود بر انسداد مرز با افغانستان تاکید کرده بود. باید گفت که پس از فروپاشی حکومت پیشین افغانستان، صدها هزار نفر از شهروندان این کشور به کشورهای همسایه، به ویژه ایران و پاکستان، مهاجرت کردند. در سه سال گذشته، هر دو کشور صدها هزار مهاجر افغان را اخراج کرده‌اند.

اسکندر مومنی، وزیر داخله جمهوری اسلامی از مهاجران اهل افغانستان ساکن ایران خواسته است «بروند در کشور خودشان تلاش کنند و آنجا را آباد کنند.» آقای مومنی این اظهارات را در یک برنامه تلویزیونی درباره طرح موسوم به «ساماندهی اتباع خارجی» مطرح کرده و گفت: «ایران توان این حجم از مهاجرت را ندارد.» وی تاکید کرد: «اولویت با آنهایی است که غیرقانونی و غیرمجاز وارد می‌شوند. در همه دنیا همین است و مهاجران باید به سازوکار کشور میزبان احترام بگذارند.» وزیر داخله جمهوری اسلامی مقصر افزایش بیکاری در ایران را مهاجر اهل افغانستان عنوان کرده و افزود: «فرصت‌های شغلی زیادی گرفته می‌شود و انتظار دارد مهاجران افغان به کشور خود بازگردند.» همچنین چهار روز پیش، اسکندر مومنی اعلام کرده بود که طرح جامع ساماند‌هی افغان‌ها در ایران به زودی تدوین و اجرایی می‌شود. او گفت: «این طرح کامل، با یک برنامه مناسب و در نظر گرفتن ملاحظات منطقه‌ای و همسایگی اجرا می شود.» خبرگزاری مهر گزارش داد که وزیر داخله ایران روز پنج‌شنبه گذشته در بازدید از محله سنگ سیاه شیراز بر ضرورت ساماندهی افغان‌ها در ایران تاکید کرد. مومنی که به تازگی به عنوان وزیر داخله جمهوری اسلامی منصوب شده، در جلسه مجلس اعلام کرده بود که نخستین گام او، اخراج مهاجران غیرقانونی و بدون مجوز خواهد بود. او جزئیاتی در مورد طرح جامع برای افغان‌ها در ایران ارائه نکرده است. با این حال، آقای مومنی در ماه اسد، زمانی که هنوز وزیر داخله نشده بود، در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ایران تاکید کرد که راه‌حل جلوگیری از ورود مهاجران، بستن مرزها است. مومنی در آن زمان اعلام کرد که برای اجرای این طرح، برنامه‌ریزی خواهد کرد. همچنین پیشتر مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران، نیز در جریان کارزار انتخاباتی خود بر انسداد مرز با افغانستان تاکید کرده بود. باید گفت که پس از فروپاشی حکومت پیشین افغانستان، صدها هزار نفر از شهروندان این کشور به کشورهای همسایه، به ویژه ایران و پاکستان، مهاجرت کردند. در سه سال گذشته، هر دو کشور صدها هزار مهاجر افغان را اخراج کرده‌اند.