سازمان بین‌المللی مهاجرت درباره‌ی بازگشت گسترده مهاجران به ‏افغانستان هشدار داده و خواستار تامین بودجه فوری برای رسیدگی به این بحران ‏شده است، زیرا افغانستان با ‏یکی از بزرگترین بازگشت گروهی مهاجران در تاریخ معاصر روبرو است. این سازمان با نشر اعلامیه‌ای گفته است که از سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی به این‌طرف بیش از چهار میلیون ‏مهاجر از از ایران و پاکستان به افغانستان بازگشته‌اند که ۱.۵ میلیون نفر تنها در سال ۲۰۲۵ میلادی بازگشته و انتظار می‌رود پس از تصمیم دولت پاکستان مبنی بر عدم ‏تمدید اقامت پناهندگان، یک میلیون نفر دیگر نیز از پاکستان بازگردند.‏ در اعلامیه آمده است که برای پاسخ‌گویی به نیازهای رو به ‌رشد در ‏مرزها و مناطق بازگشت، نیاز به بودجه اضافی دارد و بدون حمایت فوری، ‏سیستم‌های موجود با خطر شدید فروپاشی مواجه هستند و میلیون‌ها نفر را در ‏معرض خطر قرار می‌دهند.‏ محمد عبدیکر، رییس دفتر سازمان بین‌المللی مهاجرت که از افغانستان ‏بازدید کرده، گفته است: «من با خانواده‌هایی که به مرز ایران رسیده بودند، ‏صحبت کردم که کاملاً خسته بودند، بسیاری از آنها بچه‌های کوچک داشتند و ‏جایی برای رفتن نداشتند.»‏ وی تصریح کرد که «سازمان بین‌المللی مهاجرت» به عنوان رهبر کنسرسیوم مرزی، تمام تلاش ‏خود را می‌کند، اما در حال حاضر تنها به یک نفر از هر ده نفری که به کمک ‏نیاز دارند کمک می‌کند. همچنین او در بخشی از صحبت‌هایش افزوده است: «این وضعیتی است که ‏هیچ کس نباید با آن روبرو شود. افغانستان نباید فراموش شود.»‏ این در حالی است که بازگشت مهاجران از پاکستان در ماه اپریل پس از آنکه مقام‌های پاکستان ‏ضرب‌الاجل خروج مهاجران بدون مدرک را تعیین کردند، افزایش ‏یافت.‏ همان زمان، موج بزرگتری از بازگشت از ایران آغاز شد و همچنان ادامه دارد. رییس سازمان بین‌المللی مهاجرت وضعیت مرزهای افغانستان را بحرانی توصیف ‏کرده، اما گفته است که نباید از فشارهای وارده بر جوامعی که بازگشت‌کنندگان ‏در آنها مستقر می‌شوند، غافل شد.‏ وی گفت: «بسیاری از این مناطق در حال حاضر فاقد خدمات اولیه و ‏فرصت‌های اقتصادی هستند. بدون سرمایه‌گذاری، بازگشت‌کنندگان برای ادغام ‏مجدد با مشکل مواجه خواهند شد و این اغلب منجر به جابجایی بیشتر می‌شود. ‏شکستن این چرخه معیوب نیازمند حمایت پایدار است.»‏ در حال حاضر یکی از مشکلات جدی بازگشت‌کنندگان، نبود سرپناه است. پس ‏از آغاز موج گسترده بازگشت، شهرهای افغانستان با کمبود خانه مواجه شده‌اند و همچنان ‏اجاره ملک‌ به شدت افزایش یافته است.‏

رادیو اروپای آزاد درتازه‌ترین مورد گزارش داده است که مقام‌های تاجیکستان روند تازه‌ای از بازداشت و اخراج پناه‌جویان اهل افغانستان را در مناطق نزدیک به شهر دوشنبه آغاز کرده‌اند و ده‌ها تن از مردان، زنان و کودکان افغانستانی از خانه‌های‌شان منتقل شده‌اند. رادیو اروپای آزاد، روز (جمعه، ۳ اسد) با نشر گزارشی گفته است که صدها پناه‌جوی اهل افغانستان در رودکی و شهر وحدت تاجیکستان هشدار دریافت کرده‌اند که اگر ظرف ۱۵ روز این کشور را ترک نکنند، به‌گونه اجباری اخراج خواهند شد. این رادیو به نقل از چند پناه‌جوی افغانستانی در شهر وحدت گزارش داده است که در تاریخ ۱۵ جولای، موترهای حامل نظامیان تاجیک وارد محل سکونت افغانستانی‌ها شده و ده‌ها تن را با خود برده‌اند. رادیو اروپای آزاد به نقل از یکی از این پناه‌جویان نوشته است که نیروهای پولیس اسناد شناسایی شهروندان افغانستان را ضبط کرده و تاریخ مشخصی را برای ترک کشور به آن‌ها تعیین کرده‌اند. قابل ذکر است که براساس آمار کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهند‌گان، تا پایان سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۰ هزار و ۹۰۰ پناه‌جوی اهل افغانستان در تاجیکستان ثبت بوده‌اند. اما برخی تخمین‌ها شمار واقعی پناه‌جویان اهل افغانستان را تا ۱۳ هزار تن نیز برآورد کرده‌اند. در حالی اخراج شهروندان افغانستان از تاجیکستان شروع شده است که ایران و پاکستان تا اکنون صدها هزار مهاجر را به صورت اجباری اخراج کرده است. این اخراج‌ها در حالی پس از جنگ ایران و اسراییل شدت یافته است که افغانستان با بحران شدید حقوق بشری و انسانی مواجه ا‌ست و بسیاری از اخراج‌شد‌گان، از جمله زنان، خبرنگاران و مدافعان حقوق بشر در معرض خطر واقعی نقض حقوق بشر قرار دارند.

بخش زنان سازمان ملل متحد در افغانستان درتازه‌ترین مورد وضعیت زنان و دختران برگشت‌کننده از ایران و پاکستان را بحرانی توصیف کرده است. این سازمان با نشر گزارشی تحت عنوان «هشدار جنسیتی» در حساب کاربری ایکس خود نوشته است که زنان و دختران تقریباً یک‌سوم بازگشت‌کنند‌گان از ایران در سال ۲۰۲۵ میلادی و حدود نیمی از بازگشت‌کنندگان از پاکستان را تشکیل می‌دهند. قابل ذکر است که زنان و کودکان در میان بازگشت‌کنندگان، آسیب‌پذیرترین گروه‌های اخراج شده به شمار می‌روند و سازمان ملل این بحران را یک «آزمون برای انسانیت جمعی» خوانده و از جامعه‌ی جهانی خواسته است تا بودجه حمایت از زنان و دختران بازگشت‌کننده را افزایش دهند. در بخشی از گزارش آمده است که از سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی، بیش از ۲.۴۳ میلیون افغانستانی بدون مدارک از ایران و پاکستان بازگشته‌اند که بیش از ۱.۱ میلیون نفر از آنها تنها در سال جاری از ایران بازگشته‌اند. این در حالی است که زنان پس از بازگشت به افغانستان با محدودیت‌های گسترده مانند ممنوعیت تحصیل، محرومیت از حق کار و تبعیض جنسیتی روبرو خواهند بود که وضعیت آنان را به‌شدت شکننده و آسیب‌پذیر می‌سازد. این اخراج‌ها در حالی پس از جنگ ایران و اسراییل شدت یافته است که افغانستان با بحران شدید حقوق بشری و انسانی مواجه ا‌ست و بسیاری از اخراج‌شد‌گان، از جمله زنان، خبرنگاران و مدافعان حقوق بشر در معرض خطر واقعی نقض حقوق بشر قرار دارند.

امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه‌ی حکومت سرپرست روند اخراج مهاجران افغانستان از ایران را «بسیار شدید» و «آزاردهنده» توصیف کرده و می‌گوید که این روند در حالی آغاز شد که آمادگی برای پذیرش بازگشت‌کنندگان در کشور وجود نداشت. آقای متقی این اظهارات را روز (یک‌شنبه، ۲۹ سرطان) در نشستی در کابل مطرح کرده و از اخراج گسترده مهاجران از ایران به شدت انتقاد کرده است. وی تاکید کرده است که حکومت فعلی بارها خواستار بازگشت تدریجی شده و در دیدارش با مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران نیز این موضوع را مطرح کرده است. سرپرست وزارت خارجه افزوده است: «مهاجران باید به کشورشان برگردند، مگر نه با بی‌عزتی، نه به شکلی که به آبرو، مال و عزت شان توجه نشود، باید بیایند، مگر به شکل آبرومندانه، باید بیایند، لیکن به تدریج.» همچنین او در بخشی از صحبت‌هایش از کمک‌های مردمی به مهاجران اخراج‌شده از ایران قدردانی کرد و خواستار تداوم آن شد. وی با اشاره به نیازهای این مهاجران در بخش‌های مختلف، خواستار کمک سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای جهان شد. امیرخان متقی از کشورهای همسایه به ویژه ایران و پاکستان خواست که بر اساس «برادری اسلامی و اصول همجواری» با مهاجران برخورد کنند. مقام‌های حکومت فعلی می‌گویند روزانه بیش از ۳۰ هزار مهاجر از ایران اخراج و وارد افغانستان می‌شوند. این اخراج‌ها در حالی پس از جنگ ایران و اسراییل شدت یافته است که افغانستان با بحران شدید حقوق بشری و انسانی مواجه ا‌ست و بسیاری از اخراج‌شد‌گان، از جمله زنان، خبرنگاران و مدافعان حقوق بشر در معرض خطر واقعی نقض حقوق بشر قرار دارند.

ریچارد بنت، گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل برای افغانستان درتازه‌ترین مورد اعلام کرده است که آنان شاهد بحران حقوق بشری فاحش در این کشور هستند. آقای بنت روز (جمعه، ۲۷ سرطان) با نشر پیامی در حساب کاربری ایکس خود نوشته است که اخراج گسترده افغانستانی‌ها، از جمله پناه‌جویان، از ایران و پاکستان تعجب‌آور است. او افزوده است که تهدیدهای واقعی برای اخراج افغانستانی از کشورهای دیگر نیز وجود دارد. گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر تاکید کرده است که دولت‌هایی که مسوولیت‌های اخلاقی و قانونی خود را فراموش کرده‌اند، باید مسیر خود را تغییر دهند. در همین حال، کارشناسان سازمان ملل اخراج گسترده مهاجران افغان از ایران و پاکستان را محکوم کرده و خواهان توقف فوری این روند شده‌اند. کارشناسان سازمان ملل متحد تاکید کرده است که از آغاز سال جاری میلادی، بیش از ۱.۹ میلیون افغانستانی از ایران و پاکستان اخراج شده‌اند. اخراج مهاجران افغانستانی، واکنش‌های گسترده داخلی و بین‌المللی را به دنبال داشته است. طبق گزارش‌ها، دولت ایران در روزهای اخیر، هزاران مهاجر فاقد مدارک قانونی را اخراج کرده و آنان را بدون هیچ‌گونه حمایتی در مرزها رها می‌کند.

به دنبال اخراج گسترده مهاجران اهل افغانستان از ایران، رزا اوتونبایوا، نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل در افغانستان و رییس یوناما، خواهان رسیدگی فوری به وضعیت بازگشت‌کننده‌گان شده است. یوناما امروز (سه‌شنبه، ۲۴ سرطان) با نشر اعلامیه‌ای گفته است که اوتونبایوا به مرز اسلام‌قلعه در هرات، جایی که روزانه ده‌ها ‏هزار مهاجر از ایران وارد افغانستان می‌شوند، سفر کرده و با مهاجران دیدار داشته است. خانم اوتونبایوا هشدار داده است که باید زنگ خطر برای جامعه جهانی به صدا درآید؛ چون که حکومت سرپرست به‌تنهایی قادر به جذب موج عظیم بازگشت‌کنندگان نمی‌باشد. او افزوده است که مدیریت بازگشت‌کنند‌گان فراتر از توان نهادهای امدادرسان است. وی تاکید کرده است: «این یک آزمون برای وجدان جمعی ماست. افغانستان، کشوری که هم‌اکنون با خشکسالی و بحران مزمن انسانی مواجه است، نمی‌تواند به‌تنهایی این شوک را جذب کند.» طبق معلومات اعلامیه، در کشوری که ۷۰ درصد جمعیت آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند، بازگشت بیش از ۱.۴ میلیون مهاجر وضعیت را وخیم‌تر خواهد کرد. رییس یوناما خطاب به جامعه‌ی جهانی گفته است: «روی خود را برنگردانید. بازگشت‌کنندگان نباید به حال خود رها شوند. آنچه اکنون شاهدش هستیم، پیامد مستقیم بی‌پاسخ ماندن مسوولیت‌های جهانی است.» همچنین در بخشی از اعلامیه آمده است که خانواده‌های مهاجر به‌جای تجربه لحظه‌ی مثبت ‏به‌خاطر برگشت به کشورشان، با ملال، آسیب‌های روانی و ‏بی‌سرنوشتی گسترده روبه‌رو می‌شوند.‏ رییس یوناما تصریح کرد که افغانستان که از گذشته با خشک‌سالی و بحران ‏بشری مواجه است، توانایی تحمل تلاطم ناشی از موج تازه‌ای برگشت ‏مهاجران را ندارد.‏ او بر اهمیت کمک‌های بی‌درنگ برای ادغام مجدد بازگشت‌کنندگان ‏تاکید کرده است و می‌گوید که شواهد ابتدایی حاکی از آن است که ثبات ‏جامعه‌ی برگشت‌کننده مستلزم طرح و تطبیق برنامه‌های فوری ‏معیشتی و سرمایه‌گذاری روی زیربناهای اجتماعی است.‏ رزا اوتنبایوا هشدار داده است که عدم اتخاذ اقدامات فوری، ضایع‌شدن ‏پول به‌جامانده از برگشت‌کنندگان در کشور میزبان و فشار روی ‏بازار کار، آوارگی مجدد و خطر بی‌ثباتی بیشتری را به‌دنبال ‏خواهد داشت.‏ در حال حاضر روند اخراج مهاجران از ایران به‌شدت ادامه دارد. ‏عمده‌ی بازگشت‌کنندگان خانواده‌های مهاجر هستند. بیکاری و نبود ‏مسکن چالش جدی برگشت‌کنندگان عنوان می‌شود.‏

کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در تازه‌ترین مورد هشدار داده است که تا پایان سال میلادی، سه میلیون مهاجر اهل افغانستان از ایران و پاکستان به کشور بازمی‌گردند؛ روندی که بحران انسانی را تشدید می‌کند. عرفات جمال، نماینده کمیساریای عالی سازمان ملل در افغانستان این اظهارات را روز (جمعه، ۲۰ سرطان) در یک نشست خبری آنلاین از کابل مطرح کرده و گفته است که تا اکنون بیش از ۱.۶ میلیون مهاجر، عمدتاً از ایران، به کشور بازگشته‌اند. آقای جمال در ادامه تاکید کرد: «بازگشت‌ها به‌شکل بی‌نظم، تحقیرآمیز و گسترده جریان دارد و بسیاری از این خانواده‌ها خسته، آشفته و ناامید به افغانستان می‌رسند.» براساس آمار سازمان ملل، تنها از مسیر مرز اسلام‌قلعه، روزانه بیش از ۳۰ هزار نفر وارد افغانستان می‌شوند. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان گفته است که در واکنش به این وضعیت، اقداماتی اضطراری برای تامین آب، خدمات بهداشتی، تغذیه و واکسیناسیون برای هزاران نفر در روز آغاز شده است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تاکید کرده است که این روند، بدون برنامه‌ریزی و آماده‌گی کافی، می‌تواند وضعیت آسیب‌پذیر هزاران خانواده اهل افغانستان را بیشتر از پیش بحرانی کند و خواستار کمک‌های فوری بشردوستانه شده است. سازمان ملل متحد و نهادهای بین‌المللی خواستار کمک‌های مالی فوری برای رسیدگی به مهاجران و جوامع میزبان آنان شده است. قابل ذکر است که پس از جنگ ایران و اسرائيل، جمهوری اسلامی روند اخراج گسترده مهاجران افغانستانی را روی دست گرفته است. تهران می‌گوید که تنها مهاجران افغان بدون مدرک را اخراج می‌کند اما مهاجران گزارش می‌دهند که پولیس مدارک آن‌ها از جمله ویزا و پاسپورت‌شان را پاره کرده و با وجود اسناد قانونی آن‌ها را اخراج کرده‌اند.

رسانه‌های ایرانی درتازه‌ترین مورد گزارش داده‌اند که فرماندهی انتظامی این کشور دستور اخراج تمام مهاجران غیرقانونی اهل افغانستان را صادر کرده است. خبرگزاری مهر امروز (جمعه، ۶ سرطان) با نشر گزارشی گفته است که احمدعلی گودرزی، فرمانده مرزبانی فراجا، دستور اخراج مهاجران اهل افغانستان از ایران را خواست مردم عنوان کرده است. در ادامه آمده است که طبق دستور، هرگونه منزل و ملکی که به شهروندان‌های افغانستان اجاره داده شود، قول‌نامه آن باطل خواهد بود. این در حالی است که ایران در دو روز گذشته بیش از ۶۰ هزار مهاجر اهل افغانستان را از طریق مرزهای هرات اخراج کرده است. دفتر والی در هرات اعلام کرده است که روز (‏پنج‌شنبه، ۵ سرطان)، برای دومین روز متوالی بیش از ۳۰ ‏هزار مهاجر از طریق مرز اسلام قلعه به کشور بازگشته‌اند.‏ روز چهارشنبه نیز بیش از ۳۰ هزار نفر وارد هرات شده بودند. در خبرنامه‌ی دفتر والی در هرات آمده است که کمیته ‏امور مهاجران در مرز، برای رسیدگی به بازگشت‌کنندگان ‏تدابیر لازم و ضروری را روی ‌دست گرفته است.‏ به گفته‌ی این دفتر، بازگشت‌کنندگان پس از دریافت خدمات ‏ابتدایی به مناطق اصلی‌شان انتقال داده می‌شوند‎.‎ چندی پیش، مقام‌های ایرانی تاکید کرده بودند که روند اخراج مهاجران افغان در روزهای اخیر چهار برابر افزایش یافته است. در همین حال، مهاجران به‌ویژه زنان و فعالان حقوق بشر از اخراج گسترده ابراز نگرانی کرده و خواهان حمایت نهادهای بین‌المللی شده‌اند. براساس گزارش‌ها، پولیس ایران تلفن‌های همراه مهاجران افغان را به اتهام جاسوسی بررسی می‌کند.

نهاد حفاظت مدنی و عملیات‌های بشردوستانه‌ی نمایندگی اتحادیه‌ اروپا درتازه‌ترین مورد اعلام کرده است که بیش از ۲۳ میلیون نفر در افغانستان به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند و این وضعیت به‌ویژه برای زنان و دختران به‌شدت وخیم است. این نهاد اروپایی با نشر ویدیویی در حساب کاربری ایکس خود گفته است که آینده‌ی میلیون‌ها زن و دختر در افغانستان به‌دلیل محرومیت از حق آموزش، فرصت‌های شغلی و دست‌رسی به خدمات ابتدایی، نامعلوم است. نهاد حفاظت مدنی و عملیات‌های بشردوستانه‌ی نمایندگی اتحادیه‌ اروپا در این ویدیو نسبت به افزایش بازگشت مهاجران اهل افغانستان و دشواری‌های دسترسی آنان به کمک‌های بشردوستانه هشدار داده است. همچنین در بخشی از این ویدیو آمده است که بازگشت اجباری و دوام بحران بشری در افغانستان، زنان و کودکان را در برابر گرسنگی، سوءتغذیه و خشونت آسیب‌پذیرتر ساخته است. نهاد حفاظت مدنی و علمیات‌های بشردوستانه اتحادیه اروپا به نقل جیویا بندتی، یکی از کارمندان این نهاد در افغانستان، گفته است که حدود ۴.۸ میلیون نفر با خطر اخراج اجباری به افغانستان مواجه‌اند و شرایط بسیار دشواری در انتظار آن‌هاست. وی تاکید کرده است: «هر روز شاهد بازگشت صدها خانواده از پاکستان و ایران هستیم. ما می‌دانیم که آن‌ها با کم‌ترین دارایی بازمی‌گردند و آینده‌ای سخت در پیش دارند.» براساس آمار سازمان ملل متحد ۲۳.۷ میلیون نفر در افغانستان نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند. هم‌چنان ۴۸ درصد جمعیت افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند. گفته می‌شود که بیش‌تر آمار نیازمندان کمک‌های بشردوستانه زنان و دختران هستند.