مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که «هوش مصنوعی» می‌تواند به اندازه انسان‌ها بیش از حد مطمئن و جانبدارانه تصمیم بگیرد و تعصب و سوگیری داشته باشد. گرایش‌های غیرمنطقی معمولاً در سامانه‌های «هوش مصنوعی» ظاهر می‌شوند و مفید بودن آنها را زیر سوال می‌برند. اگرچه انسان‌ و «هوش مصنوعی» بسیار متفاوت فکر می‌کنند، تحقیقات جدید نشان داده است که «هوش مصنوعی» گاهی اوقات به اندازه انسان غیر منطقی تصمیم می‌گیرد. ال‌اس گزارش داده است که در نیمی از سناریوهای بررسی شده در یک مطالعه جدید، «چت‌جی‌پی‌تی»(ChatGPT) بسیاری از رایج‌ترین «سوگیری‌های»(biases) تصمیم‌گیری انسانی را از خود نشان داد. این نتایج، اولین یافته‌های مرتبط با رفتار «سوگیری شناختی»(cognitive biases) شناخته شده در روانشناسی انسان در «چت‌جی‌پی‌تی» است. نویسندگان این مقاله، از پنج موسسه دانشگاهی در سراسر کانادا و استرالیا، روی دو «مدل زبان بزرگ»(LLM) که «چت‌جی‌پی‌تی» را پشتیبانی می‌کنند، آزمایش کردند. آنها کشف کردند که «هوش مصنوعی» برخلاف سازگاری زیاد در استدلال خود در برابر نقص‌های انسانی مصون نیست. به گفته محققان، اینچنین سازگاری، هم اثرات مثبت و هم اثرات منفی دارد. «یانگ چن»(Yang Chen) نویسنده ارشد این مطالعه و استادیار مدیریت عملیات در «دانشکده بازرگانی ایوی»(Ivey) گفت: مدیران در استفاده از این ابزارها برای حل مشکلاتی با راه‌حل واضح و فرمولی مشخص، بیشترین منفعت را خواهند داشت، اما اگر کاربران از آنها برای تصمیمات ذهنی یا ترجیحی استفاده می‌کنند، بهتر است با احتیاط عمل کنند. این مطالعه «سوگیری‌های انسانی» شناخته شده از جمله «خطرگریزی»(risk aversion)، داشتن اعتماد به نفس بیش از حد و «اثر برخورداری»(endowment effect) را درنظر گرفت و آنها را در دستورالعمل‌های داده شده به «چت‌جی‌پی‌تی» اعمال کرد تا ببیند آیا در همان تله‌هایی که انسان‌ها گرفتار می‌شوند، قرار می‌گیرد یا خیر. «خطرگریزی» به معنای ترجیح پذیرش خطر کم‌تر و جلوگیری از خطر غیر ضروری است. «اثر برخورداری» نیز نوعی سوگیری عاطفی است که باعث می‌شود افراد چیزی را که دارند بسیار با ارزش‌تر از ارزش واقعی آن تصور کنند. تصمیم‌گیری‌های منطقی تنها در برخی موارد دانشمندان از «مدل‌های زبان بزرگ» سوالات فرضی برگرفته از روانشناسی سنتی و در زمینه تجارت در دنیای واقعی مانند مدیریت موجودی یا مذاکرات تأمین‌کنندگان پرسیدند. هدف آنها این بود متوجه شوند که آیا «هوش مصنوعی» «سوگیری‌های انسانی» را تقلید می‌کند یا خیر. آنها همچنین قصد داشتند که متوجه شوند آیا این مدل‌ها هنگام پرسیدن سوالات از حوزه‌های مختلف تجاری هم این کار را انجام می‌دهند یا خیر. یکی از «مدل‌های زبانی بزرگ» موسوم به «GPT-۴» در پاسخ به مسائلی با راه‌حل‌های ریاضی واضح، عملکرد بهتری نسبت به مدل دیگر با نام «GPT-۳.۵» داشت و اشتباهات کمتری در سناریوهای احتمال و منطق‌محور نشان داد، اما در شبیه‌سازی‌های ذهنی مانند انتخاب یک گزینه پرخطر برای دستیابی به سود، این چت‌بات اغلب ترجیحات غیرمنطقی را که انسان‌ها تمایل به نشان دادن آن دارند، انتخاب می‌کرد. محققان گفتند: «GPT-۴» حتی از انسان‌ها نیز تمایل قوی‌تری برای قطعیت نشان می‌دهد. این موضوع تمایل «هوش مصنوعی» به نتایج ایمن‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر هنگام انجام وظایف مبهم اشاره دارد. مهمتر از همه، رفتارهای چت‌بات‌ها در واکنش به سوالات در مسائل روانشناختی انتزاعی و فرآیندهای تجاری عملیاتی، عمدتاً پایدار باقی ماند. این مطالعه نتیجه گرفت که «سوگیری‌های» نشان داده شده تنها محصول مثال‌های حفظ شده نیستند و  بخشی از نحوه استدلال «هوش مصنوعی» هستند. یکی از نتایج شگفت‌انگیز این مطالعه، تقویت خطاهای انسانی توسط «GPT-۴» است. دانشمندان گفتند: در «سوگیری تأییدی»(confirmation bias)، مدل «GPT-۴» همیشه پاسخ‌های سوگیرانه می‌داد. همچنین این مدل تمایل بیشتری به «مغالطه‌ دست داغ»(hot-hand) نسبت به «GPT ۳.۵» نشان داد. «مغالطه‌ دست داغ» یکی از «سوگیری‌های شناختی» است که به این باور غیرمنطقی اشاره دارد که وقتی ما در یک بازی وابسته به شانس، چند دست پشت سر هم می‌بریم یا می‌بازیم، به اصطلاح داغ یا سرد می‌شویم و تصور می‌کنیم که این برد یا باخت پیاپی قرار است همچنان ادامه پیدا کند. در حالی که همچنان بر اساس علم احتمالات، هیچ چیزی تغییر نکرده و شانس برد ما درست مانند دفعات قبل است. بر خلاف مدل‌ها، «چت‌جی‌پی‌تی» موفق شد از برخی از «سوگیری‌های» رایج انسانی از جمله «غفلت از نرخ پایه»(base-rate neglect) و «مغالطه‌ هزینه غرق‌شده»(Sunk Cost Fallacy) اجتناب کند. «غفلت از نرخ پایه» به معنای اعتماد و پذیرش موارد خاص و نادیده گرفتن آمار و اطلاعات موجود در هنگام استدلال کردن است. «مغالطه هزینه غرق‌شده» نیز زمانی رخ می‌دهد که شخص فقط به این دلیل به تصمیم خود پایبند است که پول قبلا خرج شده است و نمی‌خواهد احساس کند که آن را هدر داده است. به گفته پژوهشگران، «سوگیری‌های» شبه‌انسانی در «چت‌جی‌پی‌تی» از داده‌های آموزشی ناشی می‌شود که شامل «سوگیری‌های شناختی» و اکتشافی است که انسان‌ها از خود نشان می‌دهند. این گرایش‌ها در شرایط خاص، تقویت می‌شوند. این تقویت زمانی که انسان پاسخ‌های محتمل را به پاسخ‌های منطقی ترجیح می‌دهد، بیشتر می‌شود. وقتی «هوش مصنوعی» با وظایف مبهم‌تری روبرو می‌شود، بیشتر به سمت الگوهای استدلال انسانی تا منطق سامانه‌ای متمایل می‌شود. «چن» گفت: اگر یک تصمیم‌گیری دقیق و بی‌طرفانه می‌خواهید، از «چت‌جی‌پی‌تی» در حوزه‌هایی استفاده کنید که میزان اعتماد لازم در حد اعتماد به یک ماشین‌حساب باشد. با این حال، وقتی نتیجه بیشتر به ورودی‌های ذهنی یا استراتژیکی وابسته است، نظارت انسانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. حتی اگر دستورالعمل‌های کاربر برای اصلاح «سوگیری‌های» شناخته شده باشد. «مینا آندیاپان»(Meena Andiappan) دانشیار منابع انسانی و مدیریت در «دانشگاه مک‌مستر»(McMaster) و نویسنده این مقاله می‌گوید: با «هوش مصنوعی» باید مانند کارمندی رفتار شود که تصمیمات مهمی می‌گیرد. این تصمیم‌گیری‌ها به نظارت و دستورالعمل‌های اخلاقی نیاز دارد. در غیر این صورت، ما به جای بهبود تفکر ناقص، آن را در معرض خطر خودکارسازی قرار می‌دهیم. این یافته‌ها که در مجله Manufacturing & Service Operations Management  منتشر شده است.

ارزش‌های خانوادگی به‌عنوان پایه و اساس هویت، فرهنگ و انسجام یک خانواده، نقش کلیدی در شکل‌گیری شخصیت افراد و جامعه دارند. این ارزش‌ها شامل احترام، صداقت، همدلی، مسوولیت‌پذیری، وفاداری و بسیاری از اصول دیگر هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند. با این حال، در عصر حاضر که با تغییرات سریع اجتماعی، فناوری و جهانی‌سازی مواجه هستیم، انتقال این ارزش‌ها به نسل جدید با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. این مقاله به بررسی اهمیت انتقال ارزش‌های خانوادگی، موانع موجود در این مسیر، و راهکارهای مؤثر برای اطمینان از حفظ و انتقال این میراث معنوی به نسل بعدی می‌پردازد. اهمیت انتقال ارزش‌های خانوادگی ارزش‌های خانوادگی، ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ هر جامعه دارند و به‌عنوان یک راهنمای اخلاقی عمل می‌کنند. این ارزش‌ها به افراد کمک می‌کنند تا در مواجهه با مشکلات زندگی، تصمیمات درستی بگیرند و هویت جمعی خود را حفظ کنند. برای مثال، ارزش‌هایی مانند احترام به بزرگ‌ترها یا کمک به نیازمندان، نه‌تنها به تقویت روابط درون‌خانوادگی کمک می‌کنند، بلکه جامعه‌ای همدل و متحد را نیز پرورش می‌دهند. مطالعات نشان داده‌اند که کودکانی که در محیط‌هایی با ارزش‌های خانوادگی قوی بزرگ می‌شوند، معمولاً از اعتماد به نفس بالاتر، روابط اجتماعی بهتر و مقاومت بیشتری در برابر فشارهای منفی برخوردارند. از سوی دیگر، انتقال ارزش‌ها به نسل بعدی به معنای حفظ میراث فرهنگی و تاریخی است. در بسیاری از فرهنگ‌ها، داستان‌ها، آداب و رسوم و سنت‌های خانوادگی بخشی از این ارزش‌ها هستند که با هر نسل در معرض خطر فراموشی قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، در ایران، آداب میهمانی، احترام به مهمان و برگزاری مراسم سنتی مانند عید نوروز، بخشی از ارزش‌های خانوادگی هستند که با آموزش و تمرین به نسل جدید منتقل می‌شوند. بدون این انتقال، ممکن است این میراث معنوی به‌تدریج از بین برود. چالش‌های انتقال ارزش‌های خانوادگی در دنیای مدرن، چندین عامل انتقال ارزش‌های خانوادگی را با مشکل مواجه کرده است. یکی از این عوامل، تأثیر رسانه‌ها و فناوری است. کودکان و نوجوانان امروزی ساعات زیادی را صرف استفاده از شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های ویدئویی و محتوای دیجیتال می‌کنند که گاهی با ارزش‌های سنتی خانواده در تضاد است. برای مثال، ترویج فردگرایی در برخی از این رسانه‌ها ممکن است با ارزش‌های جمع‌گرایانه خانوادگی مانند همکاری و فداکاری در تضاد باشد. تغییر ساختار خانواده نیز یکی دیگر از موانع است. در گذشته، خانواده‌های گسترده که شامل پدربزرگ‌ها، مادربزرگ‌ها و سایر اقوام بودند، نقش مهمی در انتقال ارزش‌ها داشتند. اما امروزه با افزایش شهرنشینی و خانواده‌های هسته‌ای، این فرصت‌ها کاهش یافته‌اند. همچنین، والدینی که هر دو شاغل هستند، ممکن است به دلیل کمبود زمان، کمتر بتوانند به آموزش مستقیم این ارزش‌ها بپردازند. تأثیر جهانی‌سازی نیز ارزش‌های محلی را تحت فشار قرار داده است. جوانان امروزی اغلب تحت تأثیر فرهنگ‌های خارجی قرار می‌گیرند و ممکن است ارزش‌های سنتی را قدیمی یا غیرمرتبط بدانند. این موضوع به‌ویژه در جوامعی که با هجوم سریع فرهنگ‌های غربی مواجه هستند، مشهود است. برای مثال، کاهش اهمیت برخی آداب و رسوم خانوادگی به دلیل پذیرش سبک زندگی غربی، می‌تواند به تضعیف هویت فرهنگی منجر شود. راهکارهای مؤثر برای انتقال ارزش‌ها برای اطمینان از انتقال موفق ارزش‌های خانوادگی به نسل بعدی، والدین و جامعه باید رویکردی فعال و آگاهانه اتخاذ کنند. در ادامه، برخی از راهکارهای عملی ارائه می‌شود: الگوسازی و رفتار عملی یکی از بهترین روش‌ها برای انتقال ارزش‌ها، الگوسازی است. کودکان و نوجوانان از رفتار والدین و بزرگ‌ترهای خود یاد می‌گیرند. اگر والدین ارزش‌هایی مانند صداقت، احترام و کمک به دیگران را در عمل نشان دهند، این ارزش‌ها به‌صورت طبیعی در نسل بعدی نهادینه می‌شوند. برای مثال، اگر والدین به‌طور مداوم به نیازمندان کمک کنند، فرزندان نیز این رفتار را به‌عنوان یک ارزش پذیرفته و آن را تکرار خواهند کرد. داستان‌گویی و انتقال شفاهی داستان‌گویی سنتی، یکی از قدیمی‌ترین روش‌های انتقال ارزش‌هاست. والدین می‌توانند با روایت داستان‌های خانوادگی، افسانه‌ها یا تجربه‌های شخصی، ارزش‌هایی مانند شجاعت، وفاداری و مهربانی را به فرزندان منتقل کنند. این روش نه‌تنها جذاب است، بلکه به ایجاد ارتباط عاطفی بین نسل‌ها نیز کمک می‌کند. برای مثال، تعریف قصه‌هایی از تلاش‌های اجداد در زمان‌های سخت، می‌تواند حس مسوولیت‌پذیری و استقامت را تقویت کند. شرکت در مراسم و سنت‌ها مشارکت فعال در آداب و رسوم خانوادگی، مانند جشن‌های ملی، مذهبی یا خانوادگی، به انتقال ارزش‌ها کمک می‌کند. این مراسم‌ها فرصتی برای آموزش مفاهیمی مانند اتحاد، احترام به سنت‌ها و قدردانی از خانواده فراهم می‌کنند. به‌عنوان مثال، آماده‌سازی سفره هفت‌سین در عید نوروز می‌تواند به کودکان آموخته شود که این سنت نماد امید و تجدید حیات است. آموزش مستقیم و گفت‌وگو گفت‌وگوهای صریح درباره ارزش‌ها با فرزندان، به‌ویژه در سنین نوجوانی، ضروری است. والدین می‌توانند در مورد اهمیت صداقت، احترام یا مسوولیت‌پذیری صحبت کنند و از فرزندان بخواهند نظرات خود را نیز بیان کنند. این روش به ایجاد تفاهم متقابل کمک می‌کند و ارزش‌ها را به شکلی منطقی و قابل‌فهم ارائه می‌دهد. استفاده از فناوری به نفع انتقال ارزش‌ها به جای مبارزه با فناوری، می‌توان از آن به‌عنوان ابزاری برای انتقال ارزش‌ها استفاده کرد. والدین می‌توانند با تولید محتوای خانوادگی مانند ویدئوهای خاطرات یا بازی‌های آموزشی که ارزش‌های خانوادگی را ترویج می‌دهند، فرزندان را درگیر کنند. همچنین، محدود کردن دسترسی به محتوای نامناسب و تشویق به استفاده از برنامه‌های فرهنگی می‌تواند مؤثر باشد. همکاری با مدرسه و جامعه مدارس و نهادهای اجتماعی می‌توانند در انتقال ارزش‌ها نقش مکمل داشته باشند. والدین می‌توانند با معلمان همکاری کنند تا برنامه‌هایی مانند کلاس‌های اخلاق یا فعالیت‌های گروهی که ارزش‌های خانوادگی را تقویت می‌کنند، برگزار شود. همچنین، شرکت در فعالیت‌های خیریه خانوادگی می‌تواند به کودکان نشان دهد که چگونه این ارزش‌ها در عمل به جامعه خدمت می‌کنند. نقش والدین در نسل جدید والدین امروزی باید با انعطاف‌پذیری بیشتری عمل کنند و ارزش‌ها را با نیازها و شرایط نسل جدید سازگار کنند. برای مثال، در حالی که احترام به بزرگ‌ترها یک ارزش سنتی است، می‌توان آن را به شکلی مدرن مانند احترام به نظرات همه اعضای خانواده، حتی کودکان، بازتعریف کرد. این انعطاف‌پذیری به حفظ ارتباط بین نسل‌ها کمک می‌کند و از طرد شدن ارزش‌ها توسط جوانان جلوگیری می‌کند. تأثیرات مثبت انتقال ارزش‌ها انتقال موفق ارزش‌های خانوادگی به نسل بعدی، فواید متعددی دارد. در سطح فردی، این ارزش‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا هویت محکم‌تری داشته باشند و در برابر فشارهای اجتماعی مقاومت کنند. در سطح خانوادگی، روابط بین اعضای خانواده را تقویت کرده و حس تعلق را افزایش می‌دهد. در سطح جامعه، افرادی که با ارزش‌های مثبت بزرگ شده‌اند، به ایجاد جامعه‌ای منسجم‌تر و اخلاقی‌تر کمک می‌کنند. انتقال ارزش‌های خانوادگی به نسل بعدی، فرآیندی است که نیازمند تلاش آگاهانه، خلاقیت و همکاری بین والدین، جامعه و نهادها است. با وجود چالش‌هایی مانند تأثیر فناوری، تغییر ساختار خانواده و جهانی‌سازی، راهکارهایی مانند الگوسازی، داستان‌گویی، شرکت در سنت‌ها، گفت‌وگو و استفاده هوشمندانه از ابزارهای مدرن می‌توانند این انتقال را تضمین کنند. این ارزش‌ها نه‌تنها هویت خانوادگی را حفظ می‌کنند، بلکه پایه‌ای برای ساختن آینده‌ای بهتر برای نسل‌های آینده فراهم می‌آورند. بنابراین، هر خانواده باید این وظیفه را به‌عنوان یک اولویت در نظر بگیرد و با تعهد و عشق، میراث خود را به فرزندانشان منتقل کند.