مسوولان ایرانی می‌گویند که فرزندان مهاجران اهل افغانستان دارای مدرک، باید از حق آموزش برخوردار باشند. حسین‌علی امیری، والی ولایت فارس در نشست شورای آموزش و پرورش فارس گفت: «فرزندان اتباع مجاز نباید از تحصیل باز بمانند، پس در پیشنهادات این حوزه باید بازنگری صورت گیرد.» خبرگزاری ایسنا گزارش داده است که والی فارس، خواستار برنامه‌ریزی برای آموزش فرزندان مهاجران افغانستانی مجاز در ایران شده است. حسین‌علی امیری گفته است: «برنامه‌ریزی برای آموزش اتباع بیگانه باید به نحوی باشد که کمترین آسیب و در عین حال بیشترین بهره را در پی داشته باشد.» این در حالی است که با آغاز سال تحصیلی جدید در ایران، گزارش‌های متعددی از شکایت خانواده‌های مهاجران افغانستانی از خودداری مسوولان مکاتب از ثبت‌ نام فرزندان‌شان منتشر شده است. روزنامه فرهیختگان ایران اواخر ماه میزان ۱۴۰۳ گزارش داد که به‌دنبال خودداری برخی از مکتب‌ها در اصفهان از ثبت‌نام دانش‌آموزان اهل افغانستان، رییس شورای اسلامی روستای رحیم‌آباد گفته است که مانع ثبت‌نام آن‌ها شده «چون آن‌ها بو می‌دهند». طبق گزارش‌ها، وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی، ثبت‌نام دانش‌آموزان غیرایرانی را مشروط به دریافت شناسه «یکتا» کرده و برای مدارس حدنصاب تعیین کرده است. با این حال، مسوولان در مناطق مختلف با بهانه‌های مختلف و نژادپرستانه مانع ثبت‌نام کودکان دارای کارت اقامت و کد یکتا می‌شوند. در برخی موارد آن‌ها از دولت ایران خواسته‌اند مکتب‌های جداگانه‌ای برای مهاجران تأسیس کند. باید گفت که شهروندان افغانستان طی چند ماه گذشته بارها مورد خشونت قرار گرفته و چند مورد نیز به جان باختن انجامیده است. گفتنی‌ست که ایران از سال‌ها به این‌سو میزبان میلیون‌ها افغانستانی‌ است. در ماه‌های اخیر این کشور، روند اخراج اجباری شهروندان افغانستان را آغاز کرده است. پس از حاکمیت حکومت فعلی در آگوست 2021، تعدادی از شهروندان افغانستان به‌شمول زنان معترض، فعالان حقوق زن، نظامیان پیشین و خبرنگاران به کشورهای مختلف از جمله ایران مهاجرت کردند.

ریچارد بنت، گزارشگر ویژه‌ی حقوق‌‌ بشر سازمان ملل متحد به گزارش‌های کشته و زخمی‌شدن شماری از شهروندان افغانستان در منطقه‌ی مرزی ولایت سیستان و بلوچستان واکنش نشان داده و به‌شدت ابراز نگرانی است. آقای بنت ناوقت شب گذشته (چهارشنبه، ۲۵ میزان) با نشر پیامی در حساب کاربری ایکس خود نوشته است که نیاز فوری به وضاحت در این مورد است. گزارشگر ویژه‌ی حقوق بشر سازمان ملل تاکید کرد: «از مقامات می‌خواهم که به‌طور شفاف تحقیقات انجام دهند. به وضوح و شفافیت فوری نیاز است.» او خواهان کرامت و امنیت برای افغان‌ها در سراسر دنیا شده است. همچنین نمایندگی افغانستان در سازمان ملل متحد و شماری از جریان‌های سیاسی افغانستان نیز خواستار تحقیق در این مورد شده‌اند. باید گفت که رسانه و نهاد حقوق‌‌ بشری «حال وش» که بیشتر خبرهای سیستان و بلوچستان ایران را پوشش می‌دهد، گزارش داده است که مرزبانان ایران یک‌شنبه‌شب (۲۱ میزان) با کمین در منطقه‌ی مرزی «کلگان» ولسوالی سراوان ولایت سیستان و بلوچستان این کشور، به گروهی از پناه‌جویان افغانستان تیراندازی کردند. براساس پیام‌های صوتی‌ای که در شبکه‌های اجتماعی دست‌ به دست می‌شودو، شمار پناه‌جویان حدود ۳۰۰ نفر بوده‌اند. در این پیام‌های صوتی گفته می‌شود که از میان این افراد ۵۰ تا ۶۰ نفر جان سالم بدر برده‌اند و متباقی کشته یا زخمی شده‌اند. در عین حال، حسن کاظمی قمی، نماینده‌ی ویژه ایران و سرپرست سفارت آن کشور در کابل گفته است که گزارش‌ها در این مورد «صحت» ندارد. او در حساب کاربری ایکس خود نوشته است: «در نتیجه پی‌گیری‌های مستقیم از طریق منابع معتبر تا این لحظه، مشخص گردید که اخبار در زمینه‌ی جان‌باختن ده‌ها اتباع غیرقانونی در مرز سراوان صحت ندارد.» ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت سرپرست گفته است که در این مورد تحقیق و پس از روشن شدن موضوع، تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنند.

همزمان با شروع سال جدید آموزشی در ایران، شماری از شهروندان افغانستان به ویژه دانش‌آموزان در شهر شیراز در مقابل دفتر کمیساری عالی سازمان ملل در امور پناهندگان اعتراض کردند. شماری از رسانه‌ها گزارش داده‌اند که مکاتب ایران دانش‌آموزان اهل افغانستان را در سال جدید ثبت‌نام نمی‌کنند. شماری از افغانستانی‌ها و دانش‌آموزان روز (یک‌شنبه، ۱ میزان) در اعتراض به عدم پذیرش در مکاتب ایران، در مقابل دفتر نمایندگی سازمان ملل در شیراز اعتراض کردند. ویدیوهای که از این اعتراض در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است، نشان می‌دهد که شهروندان افغانستان شعار می‌دهند که «تحصیل حق ما است.» این معترضان از سازمان ملل خواستند زمینه آموزش کودکان افغانستانی را در ایران فراهم کند. مهاجران افغانستانی می‌گویند که مکاتب به روی دانش‌آموزان اهل افغانستان بسته است. شهروندان افغانستان می‌گویند: «بچه‌های اهل افغانستان را در مدرسه نمی‌گذارند، مامور می‌گوید که افغانستانی جای ندارد، درس نخواند، درب مدرسه بسته است و جمع کنید بروید.» در حالی شماری از شهروندان افغانستان و دانش‌آموزان دست به اعتراض می‌زنند که علی‌رضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش ایران روز گذشته اعلام کرد که تمهیدات لازم برای ثبت‌نام دانش‌آموزان افغان در نظر گرفته شده است. آقای کاظمی با اشاره به حضور بیش از ۶۰۰‌ هزار دانش‌آموز اهل افغانستان در ایران گفت که پس از تکمیل ثبت‌نام دانش‌آموزان ایرانی، آنها نیز ثبت‌نام می‌شوند. به‌رغم وعده مسوولان جمهوری اسلامی مبنی بر ثبت‌نام دانش‌آموزان اهل افغانستان در مکاتب ایران، گزارش‌های متعددی مبنی بر ممنوعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان به نشر رسیده است. در اواخر ماه سنبله امسال مکاتب در استان‌های کرمان، شیراز و کهگیلویه و بویراحمد از ثبت‌نام کودکان افغان خودداری کردند. محمد مهدی فداکار، والی کرمان روز (شنبه، ۲۴ سنبله) در جلسه شورای آموزش و پرورش ولایت کرمان اعلام کرد که ثبت‌نام دانش‌آموزان اهل افغانستان بدون مدرک در مکاتب این استان به طور جدی پیگیری و ممنوع اعلام شده است. این مقام جمهوری اسلامی به مدیران مکاتب در ولایت کرمان هشدار داد که حق ندارند پناه‌جویان بدون مدرک را ثبت‌نام کنند.

ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران می‌گوید بیش از ۵۰ درصد بیماران در شفاخانه‌ها و دانش‌آموزان در مراکز آموزشی در برخی مناطق پایتخت مهاجران اهل افغانستان هستند. آقای امانی هشدار داده است که حضور کنترول‌نشده مهاجران می‌تواند تبعات اجتماعی و فرهنگی جبران‌ناپذیری برای ایران داشته باشد. عضو شورای شهر تهران تاکید کرد که خانواده‌های ایرانی، با مشاهده این وضعیت در مراکز آموزشی، از ثبت‌نام فرزندانشان پشیمان می‌شوند. همچنین خبرگزاری ایرنا به نقل از این عضو شورای شهر تهران گزارش داد: «حضور کنترول‌نشده اتباع غیرمجاز در مناطقی از شهر، به ویژه در قسمت جنوبی پایتخت، می‌تواند تبعات فرهنگی و اجتماعی جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.» وی افزود که حضور قانونی اتباع خارجی مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما عمده مشکلات مربوط به ورود غیرقانونی و عدم کنترول آن‌ها است. او گفت که مشکل عمده مربوط به افرادی است که به صورت غیرمجاز و قاچاق وارد کشور می‌شوند و این اتباع در مناطق با بافت فرسوده و واحدهای مسکونی ارزان‌قیمت به صورت جمعی در یک واحد کوچک ساکن می‌شوند. وی افزود که گفت که در بازدید از مرکز بهداشتی نعمت‌آباد، یکی از مناطق با حضور بالا از اتباع، مشاهده شد که بیش از ۶۰ درصد مراجعان آن مرکز اتباع هستند. همچنین پیشتر مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران، نیز در جریان کارزار انتخاباتی خود بر انسداد مرز با افغانستان تاکید کرده بود. باید گفت که پس از فروپاشی حکومت پیشین افغانستان، صدها هزار نفر از شهروندان این کشور به کشورهای همسایه، به ویژه ایران و پاکستان، مهاجرت کردند. در سه سال گذشته، هر دو کشور صدها هزار مهاجر افغان را اخراج کرده‌اند.

اسکندر مومنی، وزیر داخله جمهوری اسلامی از مهاجران اهل افغانستان ساکن ایران خواسته است «بروند در کشور خودشان تلاش کنند و آنجا را آباد کنند.» آقای مومنی این اظهارات را در یک برنامه تلویزیونی درباره طرح موسوم به «ساماندهی اتباع خارجی» مطرح کرده و گفت: «ایران توان این حجم از مهاجرت را ندارد.» وی تاکید کرد: «اولویت با آنهایی است که غیرقانونی و غیرمجاز وارد می‌شوند. در همه دنیا همین است و مهاجران باید به سازوکار کشور میزبان احترام بگذارند.» وزیر داخله جمهوری اسلامی مقصر افزایش بیکاری در ایران را مهاجر اهل افغانستان عنوان کرده و افزود: «فرصت‌های شغلی زیادی گرفته می‌شود و انتظار دارد مهاجران افغان به کشور خود بازگردند.» همچنین چهار روز پیش، اسکندر مومنی اعلام کرده بود که طرح جامع ساماند‌هی افغان‌ها در ایران به زودی تدوین و اجرایی می‌شود. او گفت: «این طرح کامل، با یک برنامه مناسب و در نظر گرفتن ملاحظات منطقه‌ای و همسایگی اجرا می شود.» خبرگزاری مهر گزارش داد که وزیر داخله ایران روز پنج‌شنبه گذشته در بازدید از محله سنگ سیاه شیراز بر ضرورت ساماندهی افغان‌ها در ایران تاکید کرد. مومنی که به تازگی به عنوان وزیر داخله جمهوری اسلامی منصوب شده، در جلسه مجلس اعلام کرده بود که نخستین گام او، اخراج مهاجران غیرقانونی و بدون مجوز خواهد بود. او جزئیاتی در مورد طرح جامع برای افغان‌ها در ایران ارائه نکرده است. با این حال، آقای مومنی در ماه اسد، زمانی که هنوز وزیر داخله نشده بود، در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ایران تاکید کرد که راه‌حل جلوگیری از ورود مهاجران، بستن مرزها است. مومنی در آن زمان اعلام کرد که برای اجرای این طرح، برنامه‌ریزی خواهد کرد. همچنین پیشتر مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران، نیز در جریان کارزار انتخاباتی خود بر انسداد مرز با افغانستان تاکید کرده بود. باید گفت که پس از فروپاشی حکومت پیشین افغانستان، صدها هزار نفر از شهروندان این کشور به کشورهای همسایه، به ویژه ایران و پاکستان، مهاجرت کردند. در سه سال گذشته، هر دو کشور صدها هزار مهاجر افغان را اخراج کرده‌اند.

علی‌رضا فخاری، والی تهران می‌گوید که اتباع غیرمجاز (شهروندان اهل افغانستان) به سرعت ایران را ترک کنند و این افراد از خدمات شهری و غیرشهری محروم می‌شوند. آقای فخاری در گفتگو با خبرگزاری مهر درباره‌ی طرح جمع‌آوری و ساماندهی اتباع غیرمجاز گفته است که این طرح در سطح تهران امر جدی و بدیهی بوده که باید انجام شود. والی تهران مسأله‌ی اسکان و اشتغال اتباع را بسیار مهم عنوان و تاکید کرده است: «در حوزه‌ی اشتغال، تعریف و تعیین محل، نوع، کیفیت و میزان شغل در دستور کار است و مسئولان به وظایف‌شان عمل می‌کنند و متناسب با اطلس استقرار جمعیت تعریف لازم صورت می‌پذیرد.» وی افزود، خدماتی که در اختیار اتباع قرار می‌گیرد متناسب با شرایط شان است. ایران برای شهروندان خارجی اتباع می‌گوید. اکثریت شهروندان خارجی در ایران را مهاجران اهل افغانستان تشکیل می‌دهند. در حال حاضر حدود ۵ میلیون مهاجر افغان در ایران به سر می‌برند. در حالی که همه روزه صدها مهاجر از ایران اخراج و به وطن بازمی‌گردند، هنوز بازار قاچاق انسان به ایران پررونق است و روزانه صدها نفر از مرز غیرقانونی رد می‌شوند تا به ایران برسند. باید گفت که پس از تسلط دوباره حکومت سرپرست بر افغانستان، صدها هزار شهروند کشور به دلیل چالش‌های اقتصادی و امنیتی به ایران و پاکستان فرار کرده‌اند. در همین حال آزارواذیت مهاجران نیز در ایران افزایش یافته است.

مسوولان در ولایت/استان بوشهر می‌گویند که ورود، اسکان و اشتغال در ولسوالی‌های/شهرستان‌های گناوه، دیلم و عسلویه حتی برای مهاجرانی که مدارک اقامت دارند، ممنوع است. راضیه علی‌پور، مدیرکل امور اتباع و مهاجران ولایت بوشهر هشدار داد اگر مهاجری در این سه شهرستان دیده شود، اخراج خواهد شد. خبرگزاری دانشجویان ایران امروز (یک‌شنبه، ۲۶ حمل) از ادامه روند شناسایی و اخراج مهاجران فاقد مدارک اقامتی در ولایت بوشهر ایران خبر داد. این رسانه به نقل از راضیه علی‌پور، مدیرکل امور اتباع و مهاجران ولایت بوشهر نوشت اگر مهاجران «غیرقانونی» و مهاجران دارای مدارک اقامتی در سه ولسوالی بوشهر دستگیر شوند، اخراج خواهند شد. براساس آمار این اداره با اجرای طرح شناسایی و اخراج مهاجران فاقد مدارک قانونی، پارسال بیش از ۲۶ هزار نفر در ولایت  بوشهر شناسایی شدند. در گزارش آمده است: «تردد اتباع دارای کارت‌های آمایش به سایر ولایت‌ها فقط با برگه ترد صادر شده از ولایت مبدا امکان‌پذیر است.» این در حالی است که شهروندان اهل افغانستان بزرگترین جمعیت مهاجر در ایران هستند و جمهوری اسلامی مانند پاکستان در ماه‌های اخیر فرایند اخراج مهاجران افغان را تشدید کرده است. یک مقام ایران روز (شنبه، ۲۵ حمل) اعلام کرد که در سال ۱۴۰۲ خورشیدی ۲۴۷ مهاجر فاقد پروانه‌کار در واحد‌های اقتصادی ولایت لرستان شناسایی و اخراج شده‌اند.

رسانه‌های پاکستانی به نقل از مقام‌های این کشور نوشته‌اند که قرار است مرحله دوم اخراج پناه‌جویان اهل افغانستان از پاکستان به‌زودی آغاز شود. روزنامه دان به ‌نقل از منابع خود گزارش داده است که دولت پاکستان به پولیس این کشور دستور داده است تا اطلاعات را در مورد محل زندگی افغان‌های دارنده کارت اقامت موقت به سرعت تهیه کند. در گزارش آمده است که احتمالاً مرحله دوم اخراج پناه‌جویان افغان از پاکستان در اوایل یا نیمه تابستان پیشرو، آغاز شود. بربنیاد اطلاعات نهادهایی بین‌المللی، حدود ۲.۱۸ میلیون پناه‌جوی افغان دارای مدرک، از جمله ۱.۳ میلیون تن دارای کارت راجستریشن و بیش از ۸۸۰ هزار تن با داشتن کارت اقامت موقت در پاکستان زندگی می‌کنند. این روزنامه به نقل از مقام‌های دولت پاکستان نوشته است که در مرحله دوم اخراج پناه‌جویان افغان نیز به آنان یک ماه فرصت می‌دهد تا داوطلبانه به کشورشان برگردند. این در حالی است که پس از تسلط دوباره حکومت سرپرست بر افغانستان، حدود ۶۰۰ هزار تا ۸۰۰ هزار افغان دیگر هم در پاکستان پناهنده شده‌اند که پاسپورت و ویزه اقامت برخی از آنان منقضی شده و در بی‌سرنوشتی به‌سر می‌برند. دولت پاکستان در نوامبر سال گذشته میلادی، مرحله نخست اخراج اجباری حدود ۱.۷ میلیون پناه‌جوی افغان فاقد مدرک اقامت را از این کشور آغاز کرد. از آغاز این مرحله تا کنون بیش از ۵۰۰ هزار پناه‌جوی افغان داوطلبانه و یا هم به‌گونه اجباری به افغانستان برگشته‌اند. همچنین با تسلط حکومت فعلی بر افغانستان موج تازه‌ای از مهاجرت شکل گرفت که بیشتر این افراد به ایران و پاکستان مهاجر شدند. ترکیه یکی از مسیرهای اصلی مهاجران افغان برای رسیدن به اروپا بوده است. بیشتر این مهاجران از طریق ایران وارد ترکیه می‌شوند.

در ادامه‌ی تشدید روند اخراج مهاجرین غیرقانونی افغان از پاکستان و ایران، وزارت امور داخله‌ی پاکستان اعلام کرده است که از زمان آغاز اخراج مهاجران غیرقانونی از این کشور تا کنون، ۵۴۱ هزار و ۲۱۰ مهاجر افغان به کشورشان برگشت داده شده‌اند. روزنامه اکسپرس تربیون در تازه‌ترین گزارش خود نوشته است که وزارت امور داخله‌ی پاکستان این آمار را روز گذشته (سه‌شنبه، ۱۲ جدی) به مجلس سنای این کشور شریک ساخته است. در ادامه آمده است: «حدود ۱.۷ میلیون مهاجر بیگانه‌ به‌طور غیرقانونی در کشور در پاکستان زندگی می‌کنند که اکثریت آن‌ها افغان‌ هستند. آنان بدون هیچ مدرک قانونی لازم برای اقامت در کشور زند‌گی می‌کنند.» وزارت امور داخله‌ی پاکستان تاکید کرد که ۲۷۱ هزار و ۹۸۵ مهاجر غیرقانونی افغان از طریق ایالت خیبرپختون‌خوا و ۱۵۹ هزار و ۱۶۱ تن دیگر از طریق مرز بلوچستان به افغانستان اخراج شده‌اند. در گزارش آمده است که ۱۱۰ هزار و ۶۴ هزار مهاجر دیگر نیز به‌گونه داوطلبانه پاکستان را ترک کردند. این وزارت افزود که تلاش‌ها برای شناسایی و اخراج افراد باقی‌مانده نیز جریان دارد. این در حالی است که بازگشت اجباری و اخراج مهاجران بدون مدرک افغان از پاکستان از ماه اکتوبر سال گذشته میلادی ادامه دارد. همچنین با تسلط حکومت فعلی بر افغانستان موج تازه‌ای از مهاجرت شکل گرفت که بیشتر این افراد به ایران و پاکستان مهاجر شدند. ترکیه یکی از مسیرهای اصلی مهاجران افغان برای رسیدن به اروپا بوده است. بیشتر این مهاجران از طریق ایران وارد ترکیه می‌شوند.