خانواده به عنوان نخستین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی، نقش اساسی در شکل‌گیری شخصیت، باورها و ارزش‌های افراد دارد. محیط خانواده مکانی است که در آن فرزندان می‌آموزند چگونه با چالش‌های زندگی روبرو شوند و رفتارهای مناسب اجتماعی را اتخاذ کنند. والدین به عنوان الگوهای رفتاری، تأثیر مستقیمی بر انتخاب‌ها و تصمیمات فرزندان دارند. علاوه بر این، خانواده بستری مناسب برای آموزش مهارت‌های زندگی، حل مسئله و مدیریت احساسات فراهم می‌کند. در چنین محیطی، فرزندان اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کرده و می‌توانند در مواجهه با مشکلات اجتماعی، تصمیمات بهتری بگیرند. نقش خانواده در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به دلیل تأثیر عمیق و ماندگاری که بر شخصیت افراد دارد، بسیار مهم است. در واقع، بسیاری از رفتارهای ناسالم و گرایش به آسیب‌های اجتماعی ریشه در تجربه‌های ناخوشایند دوران کودکی دارد. کودکان و نوجوانانی که در محیطی مملو از تنش، خشونت یا بی‌توجهی رشد می‌کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. در مقابل، خانواده‌هایی که با ایجاد فضای امن و حمایتگر، فرزندان خود را تربیت می‌کنند، زمینه بروز رفتارهای سالم و مسئولانه را فراهم می‌آورند. علاوه بر این، خانواده نقش مهمی در شکل‌دهی ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی ایفا می‌کند. والدین با ارائه الگوهای رفتاری مثبت، تشویق به تعاملات سازنده و ترویج ارزش‌هایی همچون احترام، صداقت و همکاری، فرزندان خود را برای ورود به جامعه آماده می‌سازند. این ارزش‌ها نه‌تنها در پیشگیری از رفتارهای ناهنجار اجتماعی مؤثر هستند، بلکه به ارتقای سلامت روانی و اجتماعی فرزندان نیز کمک می‌کنند. همچنین، ارتباطات باز و مؤثر میان اعضای خانواده یکی دیگر از عوامل مهم در کاهش آسیب‌های اجتماعی است. فرزندانی که در خانواده‌ای با ارتباطات سالم رشد می‌کنند، احساس امنیت بیشتری دارند و راحت‌تر مشکلات خود را با والدین در میان می‌گذارند. والدین نیز با گوش دادن فعال، همدلی و ارائه راهکارهای مناسب می‌توانند از بروز رفتارهای پرخطر جلوگیری کنند. در مقابل، نبود ارتباط مؤثر و عدم درک متقابل میان والدین و فرزندان می‌تواند منجر به احساس تنهایی، ناامیدی و در نهایت گرایش به آسیب‌های اجتماعی شود. در این مقاله به بررسی نقش خانواده در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی پرداخته و راهکارهایی برای تقویت این نقش ارائه می‌شود. تأثیر خانواده بر شکل‌گیری ارزش‌ها و رفتارها خانواده اولین محیطی است که کودک در آن قرار می‌گیرد و از طریق مشاهده و تعامل با والدین و سایر اعضای خانواده، الگوهای رفتاری و ارزش‌های اجتماعی را فرا می‌گیرد. والدینی که ارزش‌های اخلاقی، مسئولیت‌پذیری و مهارت‌های ارتباطی را در فرزندان خود تقویت می‌کنند، زمینه‌ای مناسب برای پیشگیری از رفتارهای ناهنجار اجتماعی فراهم می‌آورند. برعکس، نبود نظارت و کمبود محبت در خانواده می‌تواند منجر به افزایش احتمال گرایش فرزندان به رفتارهای پرخطر شود. تقویت ارزش‌های اخلاقی از طریق گفت‌وگوهای مستمر و الگوسازی مثبت می‌تواند مسیر رشد سالم فرزندان را هموار کند. علاوه بر این، کودکان در خانواده‌ای که بر پایه احترام متقابل و اعتماد متقابل بنا شده است، به راحتی مفاهیم اخلاقی و اجتماعی را درونی می‌کنند. ارزش‌هایی مانند صداقت، وفاداری، مسئولیت‌پذیری و احترام به دیگران از جمله اصولی هستند که خانواده‌ها می‌توانند در زندگی روزمره به فرزندان خود بیاموزند. در نتیجه، فرزندانی که در چنین محیطی پرورش می‌یابند، تمایل کمتری به رفتارهای پرخطر و ناهنجار خواهند داشت. نقش ارتباطات خانوادگی در کاهش آسیب‌های اجتماعی ارتباطات سالم و مؤثر میان اعضای خانواده، به ویژه بین والدین و فرزندان، یکی از عوامل کلیدی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است. خانواده‌هایی که محیطی صمیمی و امن ایجاد می‌کنند، زمینه‌ای فراهم می‌آورند که در آن فرزندان مشکلات و دغدغه‌های خود را با والدین در میان بگذارند. گوش دادن فعال، ابراز همدلی و ارائه راهنمایی‌های مناسب توسط والدین، نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و جلوگیری از گرایش به رفتارهای مخرب دارد. گفت‌وگوی آزاد و ارائه فضایی برای بیان احساسات به فرزندان کمک می‌کند تا بهتر با چالش‌های اجتماعی مواجه شوند. در بسیاری از موارد، والدینی که به صحبت‌های فرزندان خود با دقت گوش می‌دهند و احساسات آن‌ها را تأیید می‌کنند، قادر خواهند بود نشانه‌های اولیه مشکلات رفتاری یا احساسی را شناسایی کنند. این امر به مداخله زودهنگام و پیشگیری از تشدید آسیب‌های اجتماعی منجر می‌شود. علاوه بر این، تقویت مهارت‌های ارتباطی در خانواده باعث می‌شود فرزندان احساس امنیت بیشتری داشته باشند و در مواجهه با مشکلات، به جای پنهان‌کاری یا رفتارهای ناسالم، به دنبال کمک و راهنمایی باشند. تأثیر سبک‌های فرزندپروری بر پیشگیری از آسیب‌ها سبک‌های فرزندپروری نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی فرزندان دارد. والدینی که از سبک فرزندپروری مقتدرانه استفاده می‌کنند، با ایجاد تعادل میان محبت و قاطعیت، زمینه رشد سالم روانی و اجتماعی فرزندان را فراهم می‌آورند. این در حالی است که سبک‌های فرزندپروری مستبدانه یا سهل‌گیرانه می‌توانند موجب افزایش خطر بروز مشکلات رفتاری و اجتماعی شوند. فرزندپروری مقتدرانه با فراهم کردن محیطی منظم و همراه با حمایت عاطفی، باعث ارتقای مهارت‌های اجتماعی و مدیریت هیجانات در فرزندان می‌شود. خانواده به عنوان نخستین و مؤثرترین نهاد تربیتی، نقشی بی‌بدیل در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دارد. ارتباطات سالم خانوادگی، آموزش مهارت‌های زندگی، استفاده از سبک‌های فرزندپروری مناسب و ارائه حمایت‌های عاطفی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به کاهش رفتارهای پرخطر در جامعه منجر شوند. والدین با شناخت دقیق از نیازهای فرزندان و ارائه راهکارهای مناسب، می‌توانند نقش مؤثری در ایجاد جامعه‌ای سالم و ایمن ایفا کنند. تقویت تعاملات خانوادگی و بهره‌مندی از حمایت‌های اجتماعی از جمله اقداماتی است که مسیر رشد و توسعه فردی و اجتماعی را هموار می‌سازد.

دکتر طاهره صفّارزاده، شاعر، نویسنده، نظریه پرداز، محقق، مترجم و استاد دانشگاه، در روز ۲۷ آبان ۱۳۱۵ در خانواده‌ای متوسط با پیشینه‌ای از مردان و زنانی تلاشگر، مردم‌گرا و ستم‌ستیز، در سیرجان به دنیا آمد. پدر و مادرش را در پنج سالگی از دست داد و مادربزرگش که چشم‌پزشک و شاعر بود و در کرمان می‌زیست، سرپرستی او را بر عهده گرفت. خواهر بزرگ‌ترش نیز به اشاره مادربزرگ، برای رسیدگی به طاهره ترک تحصیل کرد. او همواره طاهره را فرزند اول خود می‌دانست. طاهره در شش سالگی تجوید، قرائت و حفظ قرآن را در مکتب محل آموخت. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را نیز در کرمان گذراند. وی نخستین شعرش را به نام «بینوا و زمستان» در سیزده‌سالگی سرود که در روزنامه دیواری مدرسه ثبت شد. اولین جایزه‌ی همان شعر را که یک جلد دیوان‌جامی بود، به پیشنهاد استاد باستانی پاریزی از رئیس آموزش و پرورش استان دریافت کرد. در نزد مردم ایران، طاهره صفارزاده با شعر «کودک قرن» شهرت یافته است. این شعر که در نخستین کتاب شعر او چاپ شد، توصیفی از وضعیت فرزند یک مادر اشرافی و ترسیمی از انحطاط فرهنگ غرب گرایانه بود. سال ششم دبیرستان را با رتبه نخست به پایان رساند و در امتحان ورودی دانشگاه، در رشته‌های حقوق، زبان و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات انگلیسی قبول شد. چون در انتخاب تردید داشت، خانواده‌اش استخاره کردند و سرانجام در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه شیراز لیسانس گرفت. در این دوران بود که متوجه شد، واحدهای این رشته برای دانشجویان ایرانی کاربردی نیست. وی پس از سه‌سال زندگی با همسری معتاد، از وی جدا شد و به همراه فرزندش به تهران مهاجرت کرد. مدتی با کار در یک شرکت بیمه، تدریس زبان انگلیسی و نوشتن داستان برای مطبوعات، زندگی اش را تأمین کرد. هم‌زمان با بر عهده‌گرفتن مسئولیت صفحه‌ی شعر یکی از مجله‌ها، به عنوان مترجم متون فنی در شرکت نفت استخدام شد، ولی در پی یک سخنرانی در اردوی تابستانی فرزندان کارگران شرکت نفت، علیه تبعیض موجود و عوامل ستمی که مایه فقر و محرومیت کارگران و فرزندان آنها بود، مجبور شد کار خود را رها کند. طاهره صفّارزاده مدتی پس از درگذشت فرزندش، برای ادامه تحصیل به انگلستان و سپس به امریکا رفت. در دانشگاه آیووا، در گروه نویسندگان بین المللی پذیرفته شد و درجه MFA را دریافت کرد. طاهره صفّارزاده، ضمن گذراندن واحدهای درسی دیگر، برای درس‌های اصلی «شعر امروز جهان»، موضوع های «نقد ادبی»، «نقد علمی ترجمه» و «سینمای مستند» را انتخاب کرد. سینما را نیز به عنوان هنر دوم برگزید و دو فیلم کوتاه ساخت. در این دوران، وی در پی دست یافتن به زبان خاص شعری و در نتیجه مطالعاتی پیوسته، موفق شد تعریف‌ها و نظریه‌های جدیدی در زمینه هنر به‌ویژه شعر ارائه دهد. نخستین نمونه از این نوع شعرهایش او را به شهرت، اعتبار و احترامی چشمگیر در میان شاعران و نویسندگان کشورهای مختلف جهان رساند و ارتباط‌های ادبی متقابلی میان او و شاعران و هنرمندان دیگر کشورها پدید آورد. کتاب The Red Umbrella (چتر سرخ) نام مجموعه‌ای کوچک از شعرهای انگلیسی طاهره صفّارزاده است که دانشگاه آیووا آن را در سال ۱۹۶۸ میلادی چاپ کرده و بسیاری از شعرهای این کتاب، به زبان‌های گوناگون شرقی و غربی ترجمه شده است. هم‌اینک شعرهای انگلیسی وی در برخی کشورها به عنوان واحدهای درسی، تدریس می‌شوند. اصل شعرهای انگلیسی یا ترجمه شعرهای فارسی او به زبان‌های گوناگون، برخی موسیقی‌دانان را به آفرینش آهنگ‌هایی براساس آنها، برانگیخته است. از جمله یوآخیم ف. و. اشنایدر، موسیقی دان آلمانی، بر روی ترجمه آلمانی که خانم آن ماری شیمل، خاورشناس و پژوهشگر معروف فرهنگ اسلامی، از چند شعر طاهره صفّارزاده انجام داده، موسیقی نهاده و دیوید فدرولف، موسیقی دان امریکایی، برای چند شعر از کتاب The Red Umbrella موسیقی ساخته است. دکتر طاهره صفّارزاده، پایه‌گذار آموزش ترجمه به عنوان یک عالم و برگزارکننده‌ی نخستین کارگاه «نقد علمی ترجمه» در دانشگاه‌های ایران است. طاهره صفّارزاده در زمینه‌ی شعر و شاعری هم در سایه مطالعات و تحقیقات ادبی در زمینه شعر امروز، به معرفی زبان و سبک جدیدی از شعر توفیق یافت که عنوان «شعر طنین» بر آن نهاد؛ زمزمه‌ای روشن فکرانه که بی دغدغه‌ی وزن، با استعاره‌ای روشن، حرکتی در ذهن خواننده آغاز کرد. این قبیل شعرهای صفّارزاده، با توجه به درون مایه‌های خود، از گونه شعر مقاومت دینی و طنز سیاسی به شمار می‌آمد و حکومت پسند نبود. ازاین رو، شعر طنین در آغاز بسیار بحث برانگیز شد. سرانجام در سال ۱۳۵۵ به جرم سرودن شعر مقاومت دینی و امضا نکردن برگه عضویت اجباری در حزب رستاخیز، از دانشگاه اخراج شد. صفّارزاده در سال ۱۳۵۸ با دکتر عبدالوهاب نورانی وصال، ادیب، شاعر، نویسنده و استاد دانشگاه ازدواج کرد و این زندگی مشترک تا زمان درگذشت آن استاد (دی ماه ۱۳۷۳) ادامه داشت. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از سوی همکاران خود در دانشگاه شهید بهشتی، به ریاست دانشگاه و نیز ریاست دانشکده ادبیات انتخاب شد. او هم زمان با سرپرستی دانشکده ادبیات، طرح بازآموزی دبیران را اجرا کرد که از طرح‌های ضروری برای برطرف ساختن ضعف های آموزش‌های پیش از دانشگاه بود. در «جشنواره شعر آسیایی داکا» که در سال ۱۳۶۵ (1987 میلادی) برپا شد، مسئولان برگزاری جشنواره، دکتر طاهره صفّارزاده را به عنوان یکی از پنج عضو بنیان‌گذار کمیته ترجمه آسیا برگزیدند. رئیس جشنواره درباره این انتخاب گفت: «ما معتقدیم که یک نفر، آن هم در این سر دنیا از علم ترجمه حرف زده و اصولی عرضه کرده و آن یک نفر، خانم دکتر صفّارزاده است». وزارت علوم و آموزش عالی، در سال ۱۳۷۱ دکتر صفّارزاده را استاد نمونه معرفی کرد. او در سال ۱۳۸۰ نیز پس از انتشار ترجمه قرآن‌کریم به افتخار دریافت عنوان «خادم القرآن» رسید. وی در ماه مارس ۲۰۰۶ میلادی، هم‌زمان با برپایی جشن روز جهانی زن، از سوی سازمان نویسندگان افریقا و آسیا به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزیده شد. در بخشی از نامه‌ی این سازمان آمده است: «از آنجا که دکتر طاهره صفّارزاده شاعر و نویسنده برجسته ایرانی مبارزی بزرگ و نمونه والای یک زن دانشمند و افتخارآفرین مسلمان است، این سازمان، ایشان را به پاس سابقه طولانی مبارزه و کوشش های علمی گسترده، به عنوان شخصیت برگزیده سال جاری انتخاب کرده است». همچنین در نخستین جشنواره بین المللی شعر فجر که در بهمن ۱۳۸۵ برگزار شد، هیئت داوران با بیشترین آرا، طاهره صفّارزاده را برگزیده بخش شعر نو (سپید و نیمایی) معرفی کردند. وی در سال ۱۳۸۷ به علت بیماری، عمل جراحی کرد و چند ماه پس از آن، در حالت کما در بیمارستان بستری شد تا اینکه در آبان ۱۳۸۷ درگذشت. از طاهره صفّارزاده افزون بر مقالات و مصاحبه‌های علمی و اجتماعی، تاکنون یک مجموعه داستان، دوازده مجموعه شعر، پنج گزیده اشعار و سیزده اثر ترجمه یا نقد ترجمه در زمینه‌های ادبیات، علوم، قرآن، علوم قرآنی، حدیث و علوم حدیث، انتشار یافته است و گزیده سروده‌های او به زبان‌های گوناگون جهان ترجمه شده اند. آثار دکتر طاهره صفّارزاده عبارتند از: قصه پیوندهای تلخ شعر رهگذر مهتاب (چتر سرخ) The Red Umbrella دفتر دوم طنین در دلتا سدّ و بازوان سَفَر پنجم بیعت با بیداری مردان منحنی دیدار صبح روشنگران راه در پیشواز صلح از جلوه های جهانی گزیده شعر حرکت و دیروز گزیده اشعار فارسی و انگلیسی Selected Poems اندیشه در هدایت شعر هفت سفر طنین بیداری