نویسنده: مهدی مظفری
کودکان با آموزش، نظم و انضباط، مهارت‌های بنیادی را برای موفقیت در زندگی فرا می‌گیرند. این مهارت‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا در مسیر درست گام بردارند و به اهداف خود دست پیدا کنند. نظم و انضباط به معنای اطاعت کورکورانه از قوانین نیست، بلکه به معنای مسئولیت‌پذیری در قبال اعمال و تعهدات خود است.
کودکی که منظم و با انضباط است، یاد می‌گیرد که زمان خود را مدیریت کند، وظایف خود را به موقع انجام دهد و در برابر وسوسه‌ها مقاومت کند. این مهارت‌ها در تمام جنبه‌های زندگی او، از تحصیل و کار گرفته تا روابط اجتماعی و شخصی، نقش حیاتی دارند.
یکی از مهم‌ترین فواید آموزش نظم و انضباط به کودکان، تقویت عزت نفس آن‌هاست. زمانی که کودکان احساس می‌کنند که می‌توانند کارهای خود را به درستی انجام دهند و به اهداف خود دست پیدا کنند، اعتماد به نفس آن‌ها افزایش می‌یابد. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌ها مثبت‌اندیش باشند و از شکست‌ها نترسند.
علاوه بر این، نظم و انضباط به کودکان کمک می‌کند تا روابط سالم با دیگران برقرار کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که به قوانین و مقررات احترام بگذارند، نوبت خود را رعایت کنند و به احساسات دیگران توجه کنند. این مهارت‌ها برای موفقیت در اجتماع و ایجاد روابط پایدار ضروری هستند.
آموزش نظم و انضباط به کودکان باید از سنین پایین آغاز شود. والدین و مربیان می‌توانند با به‌کارگیری روش مناسب، نظم و انضباط را به کودکان آموزش دهند.
در ادامه چند روش مؤثر برای آموزش نظم و انضباط به کودکان آورده شده است:
۱. الگوی خوبی باشید: کودکان موجوداتی کنجکاو هستند که دائماً در حال یادگیری و الگوبرداری از دنیای اطرافشان، به خصوص بزرگسالان، هستند. از این رو، رفتار و منش شما به عنوان پدر و مادر یا مراقب، نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت و عادات فرزندتان ایفا می‌کند.
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های الگوبودن، نظم و انضباط است. اگر می‌خواهید فرزندتان فردی منظم و مسئولیت‌پذیر باشد، قبل از هر چیز باید خودتان این خصوصیات را به او نشان دهید.
از ساده‌ترین اقدامات برای شروع، منظم بودن در انجام کارهای روزمره است. سعی کنید سر وقت از خواب بیدار شوید، به موقع سر قرارهای‌تان برسید، وسایل خود را مرتب نگه دارید و وظایف خود را به تعویق نیندازید.
برنامه‌ریزی و مدیریت زمان نیز از کلیدهای اساسی نظم و انضباط است. به فرزندتان نشان دهید که چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی و استفاده درست از زمان، به تمام کارها رسید.
مسئولیت‌پذیری را نیز به فرزندتان بیاموزید. با دادن وظایف متناسب با سن و توانایی‌هایش به او، کمک کنید تا مفهوم تعهد و پاسخگویی را درک کند.
صداقت و راستی‌گویی نیز از ارکان مهم الگوبودن هستند. با فرزندتان صادق باشید و به او نشان دهید که چگونه می‌توان با صداقت و رو راست بودن، اعتماد دیگران را جلب کرد.
به یاد داشته باشید که کودکان از مشاهده‌ی رفتار شما بیشتر از شنیدن حرف‌های‌تان یاد می‌گیرند.
بنابراین، اگر می‌خواهید فرزندتان الگوی مثبتی برای او باشید، ابتدا باید خودتان آن الگو را به نمایش بگذارید.
در کنار این موارد، تشویق و قدردانی را نیز فراموش نکنید. زمانی که فرزندتان رفتار مثبتی از خود نشان می‌دهد، او را تشویق کنید و از او قدردانی نمایید. این کار به او انگیزه می‌دهد تا رفتارهای مثبت خود را ادامه دهد.
۲. انتظارات واضحی را تعیین کنید: تعیین انتظارات واضح یکی از مهم‌ترین ارکانِ فرزندپروریِ موفق است. این امر به کودکان کمک می‌کند تا بفهمند از آن‌ها چه رفتاری انتظار می‌رود و در چارچوبِ مشخصی عمل کنند. زمانی که انتظارات به طور واضح و مختصر بیان شوند و هراز گاهی یادآوری گردند، احتمالِ بروزِ سوءتفاهم و ناامیدی کاهش می‌یابد. لذا در موردِ انتظارات‌تان با فرزندتان به طورِ مستقیم و صادقانه صحبت کنید. به جایِ اتکا به دستوراتِ کلی، قوانینِ خاص و قابلِ فهمی را برای رفتارهای موردِ نظر خود تعیین کنید. برای مثال، به جای گفتن «اتاقت را مرتب کن»، می‌توانید بگویید «لطفاً تمامِ لباس‌هایت را در سبدِ لباس‌ها بگذار و اسباب‌بازی‌هایت را جمع کن و روی قفسه‌ها قرار بده.»
۳. قاطع باشید: زمانی که قوانین را نقض می‌کند، عواقب ثابتی را اعمال کنید. قاطع باشید، اما عادلانه هم باشید. قاطعیت به معنای خشن یا دیکتاتور بودن نیست. مهم است که با مهربانی و احترام با کودک خود رفتار کنید. بنابراین از تنبیه بدنی یا فریاد زدن خودداری کنید، زیرا این‌ها فقط باعث عصبانیت و ترس کودک می‌شوند.
۴. به آن‌ها مسئولیت بدهید: واگذار کردن مسئولیت به فرزندان، راهکاری مؤثر برای پرورش انسان‌هایی مستقل، کارآمد و مسئولیت‌پذیر است. این امر به آن‌ها می‌آموزد که عضوی ارزشمند از خانواده و جامعه هستند و نقشی حیاتی در انجام کارها دارند.
شروع این مسیر می‌تواند از سنین پایین با وظایف ساده‌ای مانند مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها، جمع کردن میز بعد از غذا یا کمک به آویزان کردن لباس‌ها آغاز شود. با افزایش سن، پیچیدگی وظایف نیز باید بیشتر شود، تا جایی که فرزند شما در انجام کارهایی مانند آشپزی ساده، انجام تکالیف بدون نیاز به یادآوری، یا حتی مراقبت از حیوان خانگی سهم خود را بر عهده گیرد.
مسئولیت‌پذیری تنها به انجام وظایف محوله محدود نمی‌شود. در واقع، این امر شامل درک عواقب اعمال خود، پاسخگویی در قبال اشتباهات و تلاش برای جبران آن‌ها نیز می‌شود. زمانی که به فرزندانتان مسئولیت می‌دهید، به آن‌ها فرصتی برای یادگیری مهارت‌های حل مسئله، برنامه‌ریزی و مدیریت زمان می‌دهید.
۵. از تشویق و تمجید استفاده کنید: تشویق و تمجید ابزاری قدرتمند و در دسترس والدین برای پرورش رفتارهای مثبت در فرزندان‌شان است. زمانی که فرزند شما کار خوبی انجام می‌دهد، چه بزرگ و چه کوچک، مهم است که آن را به اطلاع او برسانید. این کار به آن‌ها نشان می‌دهد که شما متوجه تلاش‌های‌شان شده‌اید و از آن‌ها قدردانی می‌کنید. تحسین و تمجید فواید بسیاری برای کودکان دارد. (در مقالات آینده به این مؤلفه بیشتر می‌پردازیم.)
۶. انعطاف‌پذیر باشید: کودکان در حال یادگیری و رشد هستند و در این مسیر اشتباهات زیادی مرتکب می‌شوند. به عنوان یک بزرگسال، مهم است که در برابر این اشتباهات انعطاف‌پذیر باشیم و آن‌ها را درک کنیم. به جای خشم یا ناامیدی، باید با صبر و حوصله با آن‌ها صحبت کنیم و به آن‌ها کمک کنیم تا از اشتباهات خود درس بگیرند.
در اینجا چند نکته برای برخورد با اشتباهات کودکان آورده شده است:
- ابتدا آرامش خود را حفظ کنید. عصبانی شدن یا فریاد زدن فقط اوضاع را بدتر می‌کند. به جای این کار، نفس عمیقی بکشید و سعی کنید آرام بمانید.
- با کودک خود صحبت کنید. به او بگویید که چه اشتباهی کرده است و چرا این کار اشتباه بوده است. از او بپرسید که چه فکری در مورد این اتفاق دارد و چگونه می‌توانند از آن درس بگیرد.
- به جای تنبیه، بر راه‌حل‌ها تمرکز کنید. به کودک خود کمک کنید تا راه‌هایی برای جبران اشتباه خود پیدا کند. این می‌تواند شامل عذرخواهی، کمک به کسی که به او آسیب رسانده است یا انجام کار دیگری برای جبران اشتباه باشد.
- مثبت بمانید. به کودک خود یادآوری کنید که همه اشتباه می‌کنند و این به معنای بد بودن آن‌ها نیست. به آن‌ها ایمان داشته باشید که می‌توانند از این تجربه یاد بگیرند و رشد کنند.
- به یاد داشته باشید که صبر و شکیبایی کلید اصلی در برخورد با اشتباهات کودکان است. با استفاده از این نکات، می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا از اشتباهات خود درس بگیرد و به یک فرد منضبط و مسئول و با اخلاق تبدیل شود.
