ما بارها با کودکانی مواجه شده‌ایم که با جراتی بسیار بالا در مقابل همه شروع به صحبت کردند، حاضرین از شیرینی کلام آن‌ها لذت بردند و حتی آن‌ها را با فرزندان خود مقایسه کردند. شاید در آن لحظه در دل خواستند که ای‌کاش فرزند و یا فرزندان آنان نیز چنین با جرات صحبت کرده و توانمند و با استعداد باشند.
شماری حتی فورا خود را با چنین کودکان مقایسه می‌کنند، اینکه با وجود بزرگ بودن، توانمندی لازم صحبت در جمع را ندارند و یا هرگز خود را فردی توانمند و با استعداد نمی‌دانند.
خبر خوب این است که تمام کودکان توانمندی لازم در تبدیل شدن به کودکان با اعتماد به نفس بالا را دارند، اما خبر بد این است که در قدم نخست والدین و سپس مکتب، دوستان و هم‌بازی‌ها، تک به تک می‌توانند در کاهش و نابودی جرات کودکان نقش داشته باشند.
موضوع دیگر این است که کودکانی که از اعتماد به نفس کافی برخوردار هستند در آینده پیشرفت بیشتری در زندگی کرده و در مقابل، افرادی که با اعتماد به نفس پایین بزرگ می‌شوند نه تنها در کودکی از بسیاری جهت‌ها با مشکل مواجه می‌شوند که در بزرگ‌سالی نیز از فرصت‌های پیشرفت بسیاری، چه در زمینه‌ی زندگی شخصی و چه در زمینه‌ی زندگی شغلی، محروم خواهند شد.
جرات همان خودباوری یا اعتماد به نفس است که به عنوان یکی از ویژگی‌های روانی افراد شناخته شده و شخص با توجه به تجربه‌های قبلی، به توانایی‌ها و استعدادهای خود در انجام کارها به‌طور موفقیت‌آمیز اعتماد و باور دارد. خصوصیت دارا بودن اعتمادِ به خویشتن، نقش حیاتی در توسعه و پیشرفت و موفقیت فرد دارد.
پژوهشگران دریافته‌اند که برخلاف آنچه تصور می‌شود، اعتماد به نفس کودکان تا پنج سالگی به‌طور کامل شکل می‌گیرد. اعتماد به نفس، عامل اکتسابی است که از بدو تولد، پایه‌های آن در ذهن هر یک از انسان‌ها گذاشته می‌شود و به مرور زمان، این امر، گسترده‌تر و عمیق‌تر می‌شود. متأسفانه در بسیاری از خانواده‌های سنتی، چون مهم‌ترین مسئله برای والدین، حرف‌شنوی و تسلیم بودن فرزندان است، اغلب با ایجاد محدودیت‌های غیرضروری و مشکل‌آفرین، مانع رشد اعتماد به نفس در کودکان‌شان شده که همین امر در بزرگ‌سالی باعث عدم خودباوری و اتکای به نفس در آنان می‌شود.
علاوه براین، کودکان بخش زیادی از وقت خود را در مکتب، بازی با همسالان می‌گذرانند، رفتارها و وقایعی که در مکتب و یا حین بازی رخ می‌دهد، تأثیر قابل توجهی بر میزان اعتماد به‌نفس آن‌ها می‌گذارد.
ما در این مطلب، به نشانه‌های کودکانی که اعتماد به نفس ندارند، عواملی که سبب نابودی اعتماد به نفس در کودکان می‌شود و چگونه با کودکان رفتار کرد تا با اعتماد به نفس بزرگ شوند، خواهیم پرداخت. باشد که این آگاهی به شما در نحوه‌ی درست رفتار با کودک کمک کرده و از ایجاد آسیب‌های بیشتر روانی در آینده جلوگیری کند.
نشانه‌های عدم اعتماد به نفس در کودکان
علائم کمبود اعتماد به نفس در کودکان متفاوت است. برخی از کودکان سعی می‌کنند که کمبود اعتماد به نفس خود را از دیگران مخفی کرده و به گونه‌ای رفتار کنند که کسی متوجه اضطراب و استرس و اعتماد به نفس پایین آن‌ها نشود. برخی دیگر از کودکان به صورت علنی کمبود اعتماد به نفس خود را به نمایش می‌گذارند. بنابر این، اگر شما سرپرست خانواده هستید به نشانه‌های کودکانی که از اعتماد به نفس کافی برخوردار نیستند دقت کنید و در صورتی که کودکان شما نیز چنین نشانه‌ها را دارند، برای بهبود خودباوری آنان کار کنید.
- یکی از علائم کمبود اعتماد به نفس در کودکان این است که حتی بدون اینکه تلاش کند و یا شانس خود را امتحان کند، از انجام یک کار یا چالش اجتناب می‌کند. این رفتار اغلب نشانه ترس از شکست یا احساس درماندگی است.
- علائم و نشانه‌هایی از پس‌رفت در کار، درس و یا حتی بازی‌های گروهی نشان از ضعف اعتماد به نفس است. کودک رفتارهایی دارد که باعث تمسخر بچه‌های دیگر و طرد شدن از گروه‌ها می‌شود. طرد شدن می‌تواند عدم اعتماد به نفس در کودکان را شدیدتر کند.
- این کودکان هنگامی که فکر می‌کنند در یک بازی یا مسابقه شکست می‌خورند یا ضعیف عمل می‌کنند، تقلب کرده یا دروغ می‌گویند.
- آن‌ها برای پنهان کردن احساس بی‌کفایتی، سرخوردگی یا ناتوانی خود انعطاف ناپذیر می‌شوند و یا می‌خواهند رئیس باشند تا دیگران متوجه ضعف‌های آن‌ها نشوند.
- برخی از وقایع مهم را کم‌اهمیت نشان می‌دهند. مثلا شاید دوست داشته باشند با همسالان خود بازی کنند، اما سعی می‌کنند آن را کم‌اهمیت یا مسخره جلوه بدهند و مثلا از جملاتی مانند من از بازی با دیگران خوشم نمی‌آید استفاده کنند.
- کمبود اعتماد به نفس در کودکان باعث می‌شود، آن‌ها در مکتب نتوانند ارتباط خوبی برقرار کنند و نمرات پایینی کسب کنند.
- علاقه کمتری به انجام فعالیت‌های معمول داشته و از بازی کردن به صورت گروهی استقبال نمی‌کنند.
- عدم اعتماد به نفس در کودکان باعث از دست دادن ارتباط با دیگران و کناره‌گیری اجتماعی می‌شود.
- از مهم‌ترین علائم کمبود اعتماد به نفس؛ نوسانات خلقی، غم، گریه، طغیان خشم، ناامیدی یا سکوت هستند.
- کودکان با اعتماد به نفس پایین نمی‌توانند انتقادهای دیگران را بپذیرند و در پذیرش ستایش یا انتقاد مشکل دارند.
- نسبت به خود نظرات منفی مانند: من هرگز نمی‌توانم، هیچ کسی مرا دوست ندارد، من زشتم، تقصیر من است، همه باهوش‌تر از من هستند و… دارند.
- نسبت به نظرات دیگران در مورد خودشان بیش از اندازه حساس یا نگران هستند.
- عدم اعتماد به نفس در کودکان باعث می‌شود که دائما خود را به روش منفی با دیگران مقایسه کنند.
- کمبود اعتماد به نفس در کودکان باعث می‌شود که اغلب برای اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی تلاش کنند.
- کودکان با اعتماد به نفس پایین، به راحتی تسلیم می‌شوند و می‌گویند من نمی‌دانم!
- هنگامی که با شکست روبه رو می‌شوند، دیگران آن‌ها را سرزنش می‌کنند و آن‌ها را مقصر می‌دانند.
- کودکان با اعتماد به نفس پایین، احتمالا رفتارهای منفی مانند غیبت از مکتب، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و… را برای فرار از نقاط ضعف خود امتحان می‌کنند.
- کودکانی که از سطح اعتماد به نفس بالایی برخوردار هستند، احتمالا به اندازه‌ی کافی اطمینان دارند که حتی اگر در اولین تلاش نتوانستند نتیجه خوبی بدست آورند، دوباره امتحان کنند اما کودکان بی‌اعتماد به نفس اگر فعالیت جدیدی را شروع کنند و شکست بخورند، احتمالا دوباره آن فعالیت را انجام نمی‌دهند و تسلیم می‌شوند و فرار می‌کنند.
- کودکانی که اعتماد به نفس کافی ندارند، در مورد افراد و یا موقعیت‌های جدید احساس راحتی نمی‌کنند و تلاش می‌کنند از هرگونه محیط‌های ناآشنا فرار کنند زیرا در آن احساس امنیت نمی‌کنند.
