رفلاکس معده (GERD) یکی از بیماری‌های شایع دستگاه گوارشی است که بر حلقه عضلانی تأثیر می‌گذارد که بین مری و معده قرار دارد. برای معرفی مفهوم رفلاکس معده لازم است فرآیند آن را برایتان توضیح دهیم. در قسمت فوقانی معده جایی که محل اتصال مری به معده است، دریچه‌ای قرار دارد که در حالت معمول بسته است و زمانی باز می‌شود که غذا از مری به معده می‌آید.
این دریچه را عضله تنگ‌کننده پایینی مری می‌گویند که در افراد مبتلا به ریفلاکس معده عملکرد درستی ندارد. یعنی یا دریچه کامل بسته نمی‌شود یا اینکه گاهی بی‌موقع باز می‌شود و نتیجه‌اش بازگشت محتویات معده به مری است. وجود آنزیم‌ها و اسیدی بودن محتویات معده به مرور زمان به جداره مری آسیب می‌رساند و فرد به بیماری ریفلاکس معده مبتلا می‌شود.
مشکل ذکرشده که با سوزش و درد در قسمت بالای شکم همراه است در ۳ حالت خفیف، متوسط و شدید بروز پیدا می‌کند. گاهی شدت و محل درد به حدی است که با درد قلبی اشتباه می‌گیرند.
علل بیماری ریفلاکس اسید
یکی از علل شایع این بیماری، فتق هیاتال است. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت بالایی معده و اسفنکتر تحتانی مری (LES) به بالای دیافراگم حرکت می‌کنند. دیافراگم، عضله‌ای است که معده را از قفسه سینه جدا می‌کند و به کنترل اسید معده کمک می‌کند. در صورت وجود فتق هیاتال، اسید می‌تواند به مری وارد شده و علائم بیماری ریفلاکس اسید را ایجاد کند.
دیگر عوامل خطر برای ریفلاکس اسید عبارتند از:
- خوردن وعده‌های غذایی بزرگ یا دراز کشیدن بلافاصله پس از غذا.
- اضافه وزن یا چاقی.
- خوردن وعده غذایی سنگین و سپس دراز کشیدن به پشت یا خم شدن.
- مصرف میان‌وعده نزدیک به زمان خواب.
- نوشیدن برخی نوشیدنی‌ها مانند الکل، نوشابه‌های گازدار، قهوه یا چای.
- سیگار کشیدن.
- بارداری.
- مصرف برخی داروها مانند آسپرین، ایبوپروفن، شل‌کننده‌های عضلانی و داروهای فشار خون.
علائم GERD
شایع‌ترین علامت بیماری GERD، سوزش سر دل مداوم است که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس سوزش در معده که به قفسه سینه، گردن و گلو گسترش می‌یابد.
- طعم تلخ یا ترش در پشت دهان.
- بازگشت غذا یا مایعات از معده به دهان.
دیگر علائم احتمالی GERD:
- احساس پری یا وجود توده‌ای در پشت گلو.
- سرفه مزمن.
- صدای خشن.
- بوی بد دهان.
علائم هشداردهنده GERD
در برخی موارد، علائم هشداردهنده مرتبط با GERD ممکن است ظاهر شوند. این علائم معمولاً پایدار بوده و علیرغم درمان پزشکی به‌تدریج بدتر می‌شوند.
علائم هشدار شامل موارد زیر است:
- مشکل در بلع (دیسفاژی).
- درد هنگام بلع (ادینوفاژی).
- حالت تهوع یا استفراغ.
- کاهش وزن.
- کم‌خونی.
- خونریزی.
اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
عوارض رفلاکس معده‌ای
با گذشت زمان، التهاب مزمن ناشی از ریفلاکس اسید می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:
- التهاب بافت مری (ازوفاژیت): اسید معده می‌تواند به بافت مری آسیب برساند و باعث التهاب، خونریزی یا ایجاد زخم شود. ازوفاژیت می‌تواند دردناک باشد و بلع را دشوار کند.
- باریک شدن مری (تنگی مری): آسیب مداوم به قسمت تحتانی مری ناشی از اسید معده باعث تشکیل بافت اسکار می‌شود. این بافت اسکار، مسیر عبور غذا را تنگ کرده و مشکلات بلع ایجاد می‌کند.
- تغییرات پیش‌سرطانی در مری (مری بارت): آسیب طولانی‌مدت ناشی از اسید می‌تواند باعث تغییرات سلولی در بافت پوششی قسمت تحتانی مری شود که خطر ابتلا به سرطان مری را افزایش می‌دهد.
آزمایش‌های تشخیصی
اگر دو بار یا بیشتر در هفته علائم رفلاکس اسید دارید یا داروها تسکین پایداری برایتان ایجاد نمی‌کنند، باید به پزشک مراجعه کنید.
علائم شایع مانند سوزش سر دل، معمولاً برای تشخیص بیماری رفلاکس اسید کافی هستند، به‌ویژه اگر تغییر سبک زندگی، داروهای ضد اسید یا مسدودکننده‌های اسید به کاهش علائم کمک کنند.
اگر این روش‌ها مؤثر نبود یا علائم شدید و مکرر داشتید، پزشک ممکن است آزمایش‌های زیر را برای تأیید تشخیص و بررسی مشکلات دیگر تجویز کند:
- رادیوگرافی بلع باریم: بررسی مری و معده پس از نوشیدن مایع حاوی باریم.
- اندوسکوپی: مشاهده مری و معده با استفاده از یک لوله باریک مجهز به دوربین.
- تعیین pH مری: اندازه‌گیری سطح اسیدیته در مری برای شناسایی رفلاکس.
- فشارسنجی مری: بررسی فشار و حرکت ماهیچه‌های مری.
درمان و پیشگیری
درمان دارویی:
- آنتی‌اسیدها برای خنثی‌کردن اسید معده.
- مهارکننده‌های پمپ پروتون مانند پنتوپرازول و امپرازول برای کاهش تولید اسید.
- داروهای افزایش‌دهنده تون عضلانی اسفنکتر تحتانی مری.
همه این داروها باید با توجه به شرایط بیمار و تشخیص پزشک مصرف شوند.
پیشگیری و مراقبت:
- از نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های کافئین‌دار یا اسیدی مانند کاکائو، قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار و مرکبات (پرتقال، لیموترش و…) اجتناب کنید.
- مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر را کنار بگذارید.
- از دراز کشیدن بلافاصله پس از غذا خوردن پرهیز کنید.
- مصرف حجم زیادی از مایعات همراه با غذا و غذاهای چرب را کاهش دهید.
- از غذاهای تند و سبزیجاتی مانند پیاز، سیر و نعناع اجتناب کنید.
- هنگام خواب، بالاتنه خود را بالاتر از پایین‌تنه قرار دهید.
- از پوشیدن لباس‌ها و کمربندهای تنگ خودداری کنید.
با رعایت این توصیه‌ها می‌توان علائم رفلاکس اسید را کاهش داد و از بروز عوارض آن جلوگیری کرد.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
