ویژگی مادران ایده‌آل از دیدگاه اسلام

نویسنده: مهدی مظفری
مادر بودن فضیلتی است ملکوتی، ناشی از عالم قدس که در وجود انسان خاکی تجلی می‌کند و درآن صراحت و صداقت، مهر و صفا، عدل و تقوا به عالی‌ترین شکل ممکن آشکار می‌شود. مادربودن، حالتی است که صفات عالی زیبایی را، در پرورش فرزند می‌داند و در این راه، از همه زمینه‌ها و امکانات شخصی می‌گذرد. البته این نکته هرچند ناراحت کننده اما قابل ذکر است که تمام کسانی که مادر خطاب می‌شوند، مادری نمی‌کند و از جمع مادران، همۀشان لایق بهشتی نیستند که خداوند برای مادران در نظر گرفته است. این مطلب به طور مختصر به بیان ویژگی‌هایی که یک مادر از نظر اسلام باید داشته باشد، می‌پردازد.

• مهربانی و دلسوزی

با شنیدن واژه «مادر» معانی که بالبداهه در ذهن تبادر می‌کند، عبارت از «مهربانی» و «دلسوزی» است. مادر به پیروی از سرشت مادری با قلبی سرشار از عشق و مهربانی، به فرزندان خود عشق می‌ورزد و در غم و شادی آن‌ها شریک است. او با آغوشی گرم و نوازش‌های مادرانه، به فرزندان خود آرامش و امنیت می‌دهد. پروین اعتصامی شاعری که از اشعارش نوای مادری به مشام می‌رسد، در جایی با تفسیر آیه‌‌ای از قرآن، مهربانی و دلسوزی مادر حضرت موسی را نسبت به فرزندش این چنین در قصیده‌اش آورده است:

مادر موسی، چو موسی را به نیل

در فکند، از گفتهٔ رب جلیل

خود ز ساحل کرد با حسرت نگاه

گفت کای فرزند خرد بی‌گناه

گر فراموشت کند لطف خدای

چون رهی زین کشتی بی ناخدای

گر نیارد ایزد پاکت بیاد

آب خاکت را دهد ناگه بباد

قصیده فوق به خوبی مهربانی و دلسوزی مادر را به تصویر کشیده است. مادر موسی به فرمان خداوند، فرزند خردسال خود را به رود نیل می‌سپارد. اما طاقت نمی‌آورد که بی‌راهنما او را رها کند. پس دلهر‌گی‌های خود را نسبت به آینده فرزندش با خدا بازگو می‌کند.

مادر موسی وقتی که فرزندش(حضرت موسی) را به نیل می‌سپارد، با حسرت و دلتنگی به فرزندش نگاه می‌کند. مادر با لحنی مهربان و غمگین، او را «فرزند خرد بی‌گناه» خطاب می‌کند و از خداوند می‌پرسد که اگر لطف و رحمت خود را از موسی دریغ کند، او چگونه در این دنیای بی‌رحم، بدون راهنما و یاور، نجات خواهد یافت.

• صبر و سعه‌صدر

تربیت فرزند صبر و بردباری زیادی می‌طلبد. مادر ایده‌آل با صبر و حوصله، به تربیت فرزندان خود می‌پردازد و در برابر اشتباهات و خطاهای آن‌ها، با بردباری و عطوفت رفتار می‌کند.

صبر و سعه صدر از ارزش‌هاي اخلاقي مسلمانان است و يک مربي مسلمان، بايد آراسته به اين صفات ارزشمند باشد؛ لذا حضرت موسي (ع) وقتي رسالت بزرگ خود را شروع مي‌کند در ابتدا از خداوند متعال سعه صدر درخواست مي‌نمايد. (قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي… ) بدین‌گونه مادر که رسالتش کم از رسالت پیامبری نیست، بدون شک لازم است از قوه صبر و بردباری در فرایند تربیت فرزندش کار بگیرد تا فرزندش، نیکو و بی‌‌مشکل رشد یابد.

• فداکاری و ایثار

مادر برای آسایش و خوشبختی فرزندان خود، از بسیاری از خواسته‌ها و نیازهای خود می‌گذرد و با فداکاری و ایثار در راه تربیت آن‌ها تلاش می‌کند. مادران بیش از همه نسبت به فرزندان‌شان نگرانی و توجه از خود نشان می‌دهند. گاه این توجه به مرحله‌ای می‌رسد که از خود نیز غافل می‌شوند. مادر از خوابش می‌زند، از خوراکش می‌زند تا اینکه فرزندش برومند شود و به پای خود بایستد.

• حیا و عفاف

ویژگی حیا و عفت مادران از ویژگی‌هایی است که بیشتر، اسلام به مادران در برخورداری آن تأکید می‌کند. چرا که مادر الگوی رفتاری فرزندان خود است و حیا و عفاف او، در تربیت فرزندان با ایمان نقش اساسی دارد.

حیا حالتی درونی است که موجب می‌شود انسان به دلیل سرزنش درونی خود یا دیگران، از کارهای زشت دوری کند. به تعبیر امام علی (ع): «حیا به عنوان خصلت نفسانی مثبت، از درونی با نجابت حکایت می‌کند.» اسلام بیشتر زنانی را که نسل‌ها در دامن آنان تربیت میابد، به حفظ حیا و عفت تأکیده کرده است.

• علم و دانش

برخورداری از علم و دانش از دیگر ویژگی‌های مادران ایده‌آل است. برخلاف توقع که می‌گویند مادران به دلیل اینکه در خانه هستند و پرورش فرزندان را به عهده دارد، لذا نیاز به دانش و علم ندارد، باید تذکر داد که اسلام طلب علم را به هر انسان مسلمان فرض دانسته و به ویژه تاکید کرده که آنانی که در روند تربیت و پرورش دخیل اند، باید از دانش لازم برخوردار باشند. با این وصف، لازم است مادران باسواد باشد تا فرزندان‌شان دچار سرخوردگی علمی نشوند. مادر، با علم و دانش خود علاوه بر اینکه فرزندان خود را با آموزه‌های دینی و اخلاقی آشنا می‌کند، آن‌ها را برای زندگی در جامعه آماده می‌سازد و نحوه ارتباط با دیگران را به خوبی برای آن‌ها آموزش می‌دهد.

با توجه به نکات مطرح، مادر ایده‌آل از نگاه اسلام، مظهر عشق، صبر، فداکاری، حیا، عفاف، علم و دانش، تقوا و ایمان است. اسلام مقام اینگونه مادران را ارج می‌نهد و در پاسداری و احترام به آنان سفارش بسیاری کرده است که در مقالات بعدی بدان پرداخته می‌شود.