نویسنده: مهدی مظفری
زنگ خطر به صدا درآمده است! صوت نگران‌کننده‌ای که از اُفت تحصیلی دانش‌آموزان در سراسر جهان سر برآورده، گوشِ جهانیان را کر کرده است. نتایج معروف‌ترین آزمون سنجش توانمندی دانش‌آموزان، یعنی برنامه‌ی بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان (پی‌آی‌اس‌اِی)، نشان از اُفت تدریجی و نگران‌کننده‌ی عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در طی چند سال گذشته دارد.
آخرین گزارش برنامه سنجش بین‌المللی دانش‌آموزان (PISA) در سال ۲۰۲۲م اذعان می‌کند که «هیچ کشوری در چند سال اخیر(حدودا ۱۵سال اخیر) در هیچ یک از دروس، روند رو به رشدی را تجربه نکرده و بسیاری از کشورها در حداقل یک درس با اُفت عملکرد مواجه بوده‌اند.» حتی در کشورهایی با سابقه عملکرد تحصیلی درخشان مانند فنلاند، سوئد و کره جنوبی، نمرات (پی‌آی‌اس‌ای) در یکی یا چند درس در سال‌های اخیر رو به کاهش بوده است.
در ابتدا، همگان گمان می‌کردند همه‌گیری کرونا و شرایط نامطلوب آموزش در آن دوره، مقصر اصلی این اُفت بی‌سابقه بوده است. اما تحقیقات اخیر، پرده از راز دیگری برداشت. گویی این اُفت تحصیلی، ریشه‌ای عمیق‌تر از بحران کرونا دارد و ازخیلی وقت پیش آغاز شده بود.
اما چه چیزی می‌تواند عامل این اُفت فاجعه‌بار باشد؟ (پی‌آی‌اس‌اِی) و تحقیقیاتی دیگر، در آخرین گزارش خود، انگشت اتهام را به سوی موبایل‌ها نشانه می‌رود و آن‌ها را مقصر اصلی این داستان غم‌انگیز معرفی می‌کند.
علاوه بر (PISA)، گزارشات پژوهش‌های دیگر نشان می‌دهد که گوشی‌های همراه در مدارس، سلاح‌های حواس‌پرتیِ جمعی هستند. طبق یافته‌های پژوهشی، دانش‌آموزانی که مشغول گوشی‌های‌شان هستند کمتر یادداشت برمی‌دارند و کمتر مطالب کلاس در خاطرشان می‌ماند، «رفتوآمد» بین رسانه‌های اجتماعی و تکالیف درسی با معدل پایین ارتباط مستقیم دارد، دانش‌آموزانی که در کلاس‌ها زیاد پیام متنی می‌فرستند در آزمون‌ها ضعیف‌تر عمل می‌کنند و دانش‌آموزانی که در روند آزمایش‌ها تلفن‌های همراه‌شان را تحویل می‌دهند در آزمون‌ها نمرات بهتری می‌گیرند. همان‌طور که هایتِ روانشناس در آتلانتیک نوشته است، صرف حضور یک گوشی هوشمند در دیدرس ما باعث می‌شود تمام تمرکزمان معطوف آن شود. حتی گوشی قفل‌شده در جیب‌مان یا روی میز کارمان بی‌صدا فریاد می‌زند و حواس تکه‌پاره و پخش‌و‌پلای ما را به سوی خود می‌کشد.
در ده سال اخیر، جهانِ برخط آزمایشی گسترده بر روی ذهن ما، و به ویژه بر روی ذهن نوجوانان، اجرا کرده است. حواس نوجوانان به‌راحتی پرت می‌شود و به قضاوت همسالان خود شدیداً حساس‌اند. اکنون، نتایج حاصل از یک دهه تحقیقات مشاهده‌ای به‌کرات نشان داده است که بین استفاده از گوشی همراه و رضایت از زندگی، احساس شادمانی، توجه به تکالیف مکتب، یادسپاری درس‌ها، یادداشت‌برداری در کلاس، رفتوآمد بین چند کار و پیشرفت دانش‌آموزان رابطهٔ معکوس وجود دارد. هر‌چه «وابستگی به دستگاه» بیشتر باشد، هزینه‌های شناختی و احساسی فرد هم بیشتر می‌شود.
بنابر این، گوشی‌های همراه، این یارِ غارِ همیشگیِ نوجوانان و دانش‌آموزان، ظاهراً تبدیل به خنجری شده‌اند که بر پیکرِ تحصیل و دانش و موفقیت فرود می‌آیند. گویی این ابزارهایِ به‌ظاهر مفید، تمرکز و قدرت یادگیری دانش‌آموزان را بلعیده‌اند و آن‌ها را از مسیرِ علم و دانش دور می‌کنند.
اما چرا موبایل‌ها تا این حد مخرب هستند؟
حواس‌پرتی: اعلان‌ها، پیام‌ها، بازی‌ها و شبکه‌های اجتماعی، دائماً ذهنِ دانش‌آموز را به خود مشغول می‌کنند و مانع از تمرکزِ او بر روی درس و مطالعه می‌شوند.
وابستگی: وابستگیِ افراطی به موبایل (که بیشتر نوجوانان این وابستگی را دارند)، باعث می‌شود دانش‌آموزان از فعالیت‌هایِ مفید و ضروریِ دیگر، مانند مطالعه، ورزش و معاشرت با دوستان و خانواده، غافل شوند.
خوابِ آشفته: استفاده از موبایل قبل از خواب، باعث اختلال در ترشح هورمون ملاتونین و در نتیجه، خوابِ آشفته و بی‌کیفیت می‌شود. خوابِ آشفته نیز، تمرکز و قدرت یادگیری را به شدت تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
چه باید کرد؟
مسئولیتِ حل این معضل، بر عهده‌ی همگان است. از خانواده‌ها گرفته تا مکاتب و دولت‌ها، همه باید دست به دست هم داده و برای نجاتِ نسلِ آینده از چنگالِ موبایل‌ها تلاش کنند.
خانواده‌ها: باید با فرزندان خود در مورد مضراتِ استفاده‌ی بی‌رویه از موبایل صحبت کنند و برای آن‌ها قوانینی در این زمینه وضع کنند. همچنین، باید آن‌ها را به انجامِ فعالیت‌هایِ جایگزین، مانند مطالعه، ورزش و بازی‌هایی با اندک مضرات، تشویق کنند.
مکاتب: باید استفاده از موبایل در طولِ ساعاتِ درسی را به طورِ کامل ممنوع کنند و برای دانش‌آموزان، برنامه‌هایِ آموزشیِ جذاب و پویایی ارائه دهند تا آن‌ها را از موبایل دور نگه دارند. برخی روانشناسان از جمله آقایان هایت و توئنگی پس از بررسی‌های خود پیشنهاد کرده‌اند که گوشی‌های همراه را به‌طور کامل در مدارس ممنوع کنند. گزارشات (PISA) و دیگر تحقیقات و تحلیل این گزارش‌ها نیز نشان می‌دهد که این سیاست، سیاست خوب و مؤثری به نظر می‌رسد.
دولت‌ها: عرصه سیاست و حکومت نیز می‌باید به نوبه خود در تقلیل تأثیرات مضر موبایل بر آموزش سهم بگیرند. حکومت باید با وضعِ قوانینِ سخت‌گیرانه، جلویِ تبلیغاتِ فریبنده‌یِ شرکت‌هایِ تولیدکننده‌ی موبایل را بگیرند و همچنین، برنامه‌هایِ آموزشیِ جامعی در حوزه کم‌ترسازی تأثیرات مضر موبایل برای دانش‌آموزان و خانواده‌ها ارائه دهند.
