هنگامی که زوجی بدون هیچ گونه جلوگیری ۱۲ ماه به صورت منظم برای باردار شدن تلاش کنند و بارداری رخ ندهد، می‌توان گفت که این زوج درگیر ناباروری هستند. البته این زمان، برای زنان بالای ۳۵ سال، ۶ ماه است. علاوه براین، زنانی که در گذشته باردار شده بودند اما حالا قادر به باردار شدن نیستند و همینطور زنانی که سقط مکرر دارند نیز نابارور تلقی می‌شوند.
علل ناباروری می‌تواند شامل اختلالات تخمک گذاری، اندومتریوز، تعداد کم اسپرم یا تستوسترون پایین باشد. خطر ناباروری با افزایش سن افزایش می‌یابد. گزینه‌های درمانی زیادی برای افراد مبتلا به ناباروری در دسترس است.
ناباروری چیست؟
ناباروری وضعیتی در سیستم تناسلی است که باعث می‌شود زنان نتوانند باردار شوند. ناباروری می‌تواند هر فردی را تحت تاثیر قرار دهد و دلایل زیادی دارد. باردارشدن شامل چندین مرحله است:
- مغز شما باید هورمون‌های تولید مثلی را تولید کند که عملکرد تخمدان را کنترل می‌کنند.
- یک تخمک باید در تخمدان شما بالغ شود.
- تخمدان شما باید یک تخمک آزاد کند (تخمک گذاری)
- لوله فالوپ شما باید تخمک را بگیرد.
- اسپرم باید از واژن شما عبور کند و از طریق رحم به لوله فالوپ شما برسد.
- اسپرم تخمک را بارور می‌کند تا جنین ایجاد شود.
- جنین از طریق لوله فالوپ شما به رحم می‌رود که در آن لانه گزینی می‌کند.
اگر هریک از این موارد در فرآیند باردارشدن اتفاق نیفتد، بارداری نمی‌تواند رخ دهد.
اگر کمتر از ۳۵ سال دارید، ممکن است پزشک شما پس از یک سال (۱۲ ماه) تلاش برای باردار شدن، ناباروری را تشخیص دهد. تلاش برای باردار شدن به عنوان داشتن رابطه جنسی منظم و محافظت نشده تعریف می‌شود. اگر ۳۵ سال یا بیشتر سن دارید، پزشک شما ممکن است پس از شش ماه رابطه جنسی منظم و محافظت نشده، ناباروری را تشخیص دهد. ناباروری شایع‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید. خوشبختانه، گزینه‌های درمانی زیادی برای افرادی که دچار این مشکل هستند، وجود دارد.
علائم ناباروری چیست؟
علامت اصلی ناباروری ناتوانی در باردار شدن پس از شش ماه یا یک سال رابطه جنسی منظم و محافظت نشده است. ممکن است علائم دیگری نداشته باشید. اما برخی از افراد ممکن است این علائم فیزیکی را نیز داشته باشند:
- درد لگن یا شکم
- عدم قاعدگی، قاعدگی‌های سنگین
- خونریزی نامنظم واژینال
- پریودهای نامنظم یا بدون قاعدگی
- علائم نوسانات هورمونی
- درد هنگام مقاربت
- اختلالات آلت تناسلی یا مشکلات مربوط به انزال
علت ناباروری چیست؟
در زنان، عوامل متعددی می‌تواند در هر مرحله‌ای این روند (بارداری) را مختل کند. ناباروری زنان در اثر یک یا چند عامل زیر ممکن است ایجاد شود.
- سن:
با بالارفتن سن یک زن، تعداد تخمک در نتیجه قدرت باروری خانم به سرعت کاهش می‌یابد. این روند کاهشی در اواسط ۳۰ سالگی، بارزتر می‌شود. به طوری که تخمین زده می‌شود، حدود یک سوم زوج‌هایی که خانم در آن بالای ۳۵ سال سن دارد، درگیر ناباروری هستند. پس بهترین زمان برای بارداری قبل از۳۵ سالگی می‌باشد.
- اختلالات تخمک گذاری:
عدم تخمک گذاری یکی از علت‌های اکثر موارد ناباروری است. مشکلات مربوط به تنظیم هورمون‌های تولید مثل توسط هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز یا مشکلات در تخمدان می‌تواند باعث اختلال در تخمک گذاری شود.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک باعث عدم تعادل هورمون‌ها می‌شود که بر تخمک گذاری تأثیر می گذارد. (PCOS) با مقاومت به انسولین و چاقی، رشد غیر طبیعی مو در صورت یا بدن و آکنه همراه است و یکی از شایع‌ترین علت‌های ناباروری زنان است.
- اختلالات هورمونی:
نوسان در سطح هورمون‌ها بنا به دلایل مختلف، می‌تواند بر چرخه قاعدگی، تخمک گذاری و در نتیجه قدرت باروری یک زن اثرگذار باشد.
اختلال عملکرد هیپوتالاموس:
دو هورمون تولید شده توسط غده هیپوفیز مسئول تحریک تخمک گذاری در هر ماه هستند. هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون (LH) و همچنان استرس بیش از حد فیزیکی یا عاطفی، وزن بسیار بالا یا بسیار کم بدن، یا افزایش یا کاهش قابل توجه وزن اخیر می‌تواند تولید این هورمون‌ها را مختل کرده و بر تخمک گذاری تأثیر بگذارد. پریودهای نامنظم یا غایب شایع‌ترین علائم هستند.
- اختلال در عملکرد هیپوفیز:
در صورت نقص در تولید هورمون‌ها مترشحه از هیپوفیز( FSH و LH)، تخمک گذاری با مشکل روبرو می‌شود.
- نارسایی اولیه تخمدان:
نارسایی زودرس تخمدان نیز نامیده می‌شود، معمولاً به دلیل پاسخ خود ایمنی یا از دست دادن زودهنگام تخمک از تخمدان شخص می‌باشد ،احتمالاً در نتیجه ژنتیک یا شیمی درمانی ایجاد می‌شود. تخمدان دیگر تخمک تولید نمی‌کند و تولید استروژن را در زنان زیر ۴۰ سال کاهش می‌دهد.
- آسیب به لوله های فالوپ :
لوله‌های فالوپ آسیب دیده یا مسدود شده مانع از رسیدن اسپرم به تخمک می‌شود و یا مانع از عبور تخم بارور شده به داخل رحم می‌شود.
- بیماری التهابی لگن:
عفونت رحم و لوله‌های فالوپ به دلیل کلامیدیا، سوزاک یا سایر عفونت‌های مقاربتی، جراحی قبلی در شکم یا لگن، از جمله جراحی برای حاملگی خارج از رحم، که در آن یک تخمک بارور شده در جایی غیر از رحم، معمولاً در لوله فالوپ، کاشته می‌شود و رشد می‌کند.
- اندومتریوز:
آندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی که به طور معمول در رحم رشد می‌کند، کاشته می‌شود ولی در مکان‌های دیگر رشد می‌کند. این رشد بافت اضافی و برداشتن آن از طریق جراحی می‌تواند باعث ایجاد اسکار شود که می‌تواند لوله‌های فالوپ را مسدود کند و از اتحاد تخمک و اسپرم جلوگیری کند. آندومتریوز همچنین می‌تواند لانه گزینی تخمک بارور شده را مختل کند. همچنین به نظر می‌رسد که این وضعیت به روش‌های کمتر مستقیم بر باروری تأثیر می‌گذارد، مانند آسیب به اسپرم یا تخمک.
- علل رحم یا دهانه رحم:
چندین علت رحمی یا دهانه رحم می‌تواند در کاشت تخمک اختلال ایجاد کند یا خطر سقط جنین را افزایش دهد:
پولیپ‌ها یا تومورهای خوش خیم (فیبروم یا میوم) در رحم شایع هستند. برخی از آن‌ها می‌توانند لوله‌های فالوپ را مسدود کنند یا در لانه گزینی اختلال ایجاد کنند و بر باروری تأثیر بگذارند. با این حال، بسیاری از زنانی که فیبروم یا پولیپ دارند باردار می‌شوند.
مشکلات مربوط به رحم که از بدو تولد وجود دارد، مانند شکل غیرمعمول رحم، می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در باردارشدن یا باقی ماندن آن شود.
تنگی دهانه رحم، باریک شدن دهانه رحم، می‌تواند ناشی از یک ناهنجاری ارثی یا آسیب به دهانه رحم باشد.
گاهی اوقات دهانه رحم نمی‌تواند بهترین نوع مخاط را تولید کند تا به اسپرم اجازه دهد از طریق دهانه رحم به داخل رحم حرکت کند.
- ناباروری بدون دلیل:
در برخی موارد، علت ناباروری هرگز پیدا نمی‌شود. ترکیبی از چندین عامل جزئی در هر دو طرف می‌تواند باعث مشکلات باروری غیر قابل توضیح شود. اگرچه دریافت پاسخ مشخص ناامید کننده است، اما این مشکل می‌تواند با گذشت زمان خود را اصلاح کند. ولی نباید درمان ناباروری را به تعویق بیندازید.
عوامل خطر کدام‌ها اند؟
برخی عوامل ممکن است شما را در معرض خطر ناباروری قرار دهد، از جمله:
- سن: کیفیت و کمیت تخمک‌های زنان با افزایش سن شروع به کاهش می‌کند. در اواسط دهه ۳۰، سرعت از دست دادن فولیکول‌ها افزایش می‌یابد که منجر به تولید تخمک‌های کمتر و با کیفیت‌تر می‌شود. این امر لقاح را دشوارتر می‌کند و خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن علاوه بر آسیب به دهانه رحم و لوله‌های فالوپ، خطر سقط جنین و حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهد. همچنین تصور می‌شود که تخمدان‌های شما را پیر می‌کند و تخمک‌های شما را زودتر از موعد تخلیه می‌کند. قبل از شروع درمان باروری سیگار را ترک کنید.
- وزن: اضافه وزن یا کمبود وزن قابل توجهی ممکن است بر تخمک گذاری تاثیر بگذارد. رسیدن به شاخص توده بدنی سالم (BMI) ممکن است دفعات تخمک گذاری و احتمال بارداری را افزایش دهد.
- سابقه جنسی: عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند به لوله‌های فالوپ آسیب برسانند. داشتن رابطه جنسی محافظت نشده با چندین شریک، خطر ابتلا به عفونت‌های مقاربتی را افزایش می‌دهد که ممکن است بعداً باعث مشکلات باروری شود.
- الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند باروری را کاهش دهد.
روش‌های پیشگیری از ناباروری
برای زنانی که به زودی یا در آینده باردار می‌شوند، این نکات ممکن است کمک کننده باشد:
- وزن سالم را حفظ کنید:
زنان دارای اضافه وزن و کم وزن در معرض افزایش خطر اختلالات تخمک گذاری هستند. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، ورزش کنید و رژیم غذایی‌تان را رعایت کنید. از انجام ورزش‌های سنگین و غیر اصولی خوداری کنید زیرا ورزش سنگین و با شدت زیاد بیش از پنج ساعت در هفته با کاهش تخمک گذاری همراه است.
- ترک سیگار:
تنباکو اثرات منفی متعددی بر باروری و همچنین سلامت عمومی شما و سلامت جنین دارد. اگر سیگار می‌کشید و قصد بارداری دارید، همین الان آن را ترک کنید.
- از الکل اجتناب کنید:
مصرف زیاد الکل ممکن است منجر به کاهش باروری شود. هر گونه مصرف الکل می‌تواند بر سلامت جنین در حال رشد تأثیر بگذارد. اگر قصد بارداری دارید، از مصرف الکل اجتناب کنید و در دوران بارداری الکل مصرف نکنید.
- استرس را کاهش دهید:
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استرس می‌تواند باعث شود زوج‌ها در درمان ناباروری نتایج ضعیف‌تری داشته باشند. سعی کنید قبل از اقدام به بارداری استرس را در زندگی خود کاهش دهید.
تشخیص و درمان
پزشک متخصص بعد از گرفتن تاریخچه و شرح حال از زوجین و انجام معاینات و‌آزمایش‌های مربوطه مانند سنوگرافی، آزمایش انالیز اسپرم، نمونه برداری از اندومتر و سایر آزمایشات، با توجه به علت ناباروری درمان را شروع می‌کند. البته درمان به علت زمینه‌ای بستگی دارد.
بخاطر داشته باشید که برای مشخص شدن علت ناباروری زوجین هردو باید به پزشک مراجعه کنند و تحت درمان قرار بگیرند. درمان شامل درمان دارویی، اصطلاح سبک زندگی، تلقیح داخل رحمی اسپرم، لقاح خارج از رحم، و سایر روش‌ها که با توجه به علت ناباروری، انجام می‌شوند.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
