ترومای کودکی (childhood trauma) تجربه‌ای است که حس ترس را در کودک برمی‌انگیزد و معمولاً خشونت‌آمیز، خطرناک یا تهدید کننده است. از این تروما به عنوان تجربیات نامطلوب دوران کودکی یا ACE نیز نام می‌برند. اتفاقات مختلفی می‌تواند منجر به تروما شود. برای مثال آزار جسمی یا جنسی برای کودکان آسیب‌زا است. همچنین رویدادهای غیر منتظره‌ای مثل تصادف رانندگی، بلایای طبیعی (مثل طوفان، سیل یا زلزله)، از دست دادن یک عزیز یا ابتلا به بیماری شدید، آسیب‌های روانی به روان کودک وارد می‌کنند.
ترومای دوران کودکی حتی ممکن است شامل تجربیاتی باشد که مستقیماً برای کودک رخ نمی‌دهد بلکه شاهد وقوع آنها است. به عنوان مثال، تماشای یکی از عزیزان در حال تحمل یک بیماری سخت یا تماشای اخبار خشونت‌آمیز می‌تواند دلیلی بر ایجاد ترومای کودکی باشد.
روانشناسان تخمین می‌زنند که 46 درصد از کودکان در مقطعی از زندگی خود دچار ترومای کودکی می‌شوند. اگرچه بچه‌ها در برابر اتفاقات انعطاف‌پذیر هستند اما بعضی از آسیب‌های دوران کودکی می‌تواند تأثیر مادام العمر داشته باشند. این به این معنا نیست که اگر کودک تجربه‌ای وحشتناک را تحمل کرد، برای همیشه از نظر عاطفی دچار زخم روحی می‌شود. اما تشخیص اینکه چه زمانی یک کودک برای مقابله با تروما به کمک حرفه ای نیاز دارد مهم است. این در حالیست که مداخله زودهنگام توسط دکتر روانشناس می‌تواند از اثرات مداوم تروما در دوران بزرگسالی جلوگیری کند. در مقاله تروما چیست به طور کامل به بررسی این اختلال پرداخته‌ایم.
نمونه‌های از ترومای دوران کودکی را در ادامه نام می‌بریم:
- سوءاستفادة جسمی
- سوءاستفادة جنسی
- سوءاستفاده‌های هیجانی و روان‌شناختی
- غفلت
- قرارگرفتن در معرض بلایای طبیعی
- بی‌خانمانی
- نژادپرستی
- تصادفات جدی یا بیماری‌های تهدیدکنندة زندگی
- از دست دادن خشونت‌آمیز فردی از خانواده
- بهره کشی جنسی
- مشاهده یا تجربه‌ی خشونت اعضای خانواده
- عوامل اضطراب‌زا مانند از دست دادن یا دور شدن از اعضای خانواده
چگونه ترومای دوران کودکی در فرد تأثیر می‌گذارد؟
تأثیر ترومای کودکی در افراد گوناگون متفاوت است. بااین‌حال نشانه‌ها و علائم مشترکی در کودکان و نیز بزرگسالان وجود دارد که باید مراقب‌شان باشید. در کودکان زیر سن نوجوانی علائم می‌تواند به‌صورت موارد زیر بروز پیدا کند:
- اضطراب جدایی
- مضطرب شدن و ترسیدن
- مشکلات خواب و کابوس‌های شبانه
- کاهش اشتها
- بدخلقی
- افزایش خشم و عصبانیت
- تحریک‌پذیری و حساسیت رفتاری
و اما در نوجوانان می‌تواند علائم بالا در کنار علائمی که در ادامه ذکر می‌شوند وجود داشته باشند:
- کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی
- انزواطلبی
- مشکلات علمی
- سرزنش خود و احساس شرم و گناه داشتن
- افسردگی
- دشواری در تمرکز
- اختلالات تغذیه و سایر رفتارهای آسیب‌زا به خود
- مشکلات در فعالیت جنسی و مصرف مواد مخدر
در بزرگسالان ممکن است تروماهای حل نشده‌ی دوران کودکی اشکال مختلفی را به خود بگیرد. به‌عنوان مثال زنان بزرگسالی که با سوءاستفادۀ جنسی در کودکی یا نوجوانی مواجه بوده اند اغلب علائم اختلال اضطراب پس از سانحه، خود ادراکی تحریف شده، شرم، ترس، گناه، خود سرزنشی، احساس حقارت و درد جسمانی مزمن را نشان می‌دهند. بزرگسالانی که با PTSD ناشی از ترومای کودکی درگیر اند در شغل، روابط میان‌فردی و عاطفی و سلامت روانی‌شان به دردسر می‌افتند. در ادامه برخی از علائم هیجانی، جسمانی و رفتاری را به معرفی می‌گیریم تا درمورد آنها بدانید:
- اضطراب
- افسردگی
- حملات پنیک
- تمرکز ضعیف
- خستگی
- تکانش‌گری
- مشکلات خواب و اشتها
- تحریک‌پذیری
- بیماری‌های مزمن
- آسیب‌زدن به خود
- اضطراب و التهاب مزمن
- انزواطلبی
- افکار خودکشی
کدام درمان‌ها برای بهبود ترومای کودکی در دسترس و قابل اجرا است؟
از آن‌جای‌که موضوع درمان‌ها و رویکردهای درمانی موضوعی کاملاً تخصصی و حرفه‌ای است پس صرفاً به نام بردن از آنها اکتفا می‌کنیم. درمان‌های ترومای کودکی به‌صورت زیر هستند:
- درمان پردازش شناختی یا CPT
- درمان رفتاری شناختی متمرکز بر تروما یا TF-CBT
- حساسیت زدایی از طریق حرکت چشم و بازپردازش یا AMDR
- مواجهه درمانی یا NAT
- بازی درمان و رویکردهای CBT,ACT,REBT
چه چشم‌اندازی پیشروی افرادی است که دچار ترومای کودکی شده‌اند؟
تأثیرات بلندمدت ترومای کودکی ممکن است خطر بیماری‌های روانی مثل PTSD، افسردگی، بیماری‌های مزمن یا اختلال مصرف مواد مخدر را افزایش دهد. بااین‌حال با درمان مناسب می‌توان از مشکل گذر کرده و علائم منفی را در افراد کاهش دهیم. بسته به نوع تروما و شدت آن درمان ممکن است مدتی طول بکشد بخصوص اینکه اگر به درمان مشکل در زمان بزرگسالی پرداخته شود.
نتیجه‌ی نهایی درمان ترومای کودکی:
درمان ترومای کودکی به کم شدن اثرات سوءاستفاده، نادیده‌انگاری، مشاهده‌ی خشونت، بلایای طبیعی و تصادفات جدی یا بیماری‌های تهدیدکنندة زندگی کمک می‌کند. پرداختن به درمان و بهبود این موضوعات در همان دوران کودکی و یا نوجوانی می‌تواند خطر بیشتر شدن مشکلات سلامت روان مثل افسردگی و اضطراب را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. اما پیگیری درمان در بزرگسالی نیز مزیت‌های خودش را دارد از جمله اینکه به شناسایی تروما و مقابله با آن کمک می‌کند.
سخن پایانی:
کاهش یا جلوگیری از عواقب و اثرات ترومای کودکی امری غیرممکن نبوده و امکان‌پذیر است. اگر کودکتان با تأثیرات تروما دست به گریبان است نخستین گام این است که حمایتتان را به او نشان دهید، لازم است متخصص سلامت روان واجد شرایطی برای پرداختن به ترومای کودک نیز پیدا کنید و او را در زودترین فرصت برای درمان نزد متخصص ببرید. در کنار تمامی انواع درمان‌ها حمایت‌های خانوادگی می‌تواند تأثیری مثبت و چشمگیر در روند بهبود افراد داشته باشد.
نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»
