ناباروری یکی از چالشهای رایج در زندگی زوجهاست. براساس آمار جهانی، حدود ۱۵ درصد از زوجها در دوران باروری با مشکل ناباروری مواجهاند. ناباروری در زنان میتواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از مشکلات هورمونی و اختلال در تخمکگذاری گرفته تا ناهنجاریهای رحمی، انسداد لولههای فالوپ و حتی عوامل ایمنی یا روانشناختی. تشخیص بهموقع این مشکل نهتنها از نظر پزشکی اهمیت دارد، بلکه از جنبههای روحی، روانی و خانوادگی نیز نقش مهمی در کیفیت زندگی زن و خانواده ایفا میکند. مفهوم ناباروری در زنان بهطور معمول، اگر زنی زیر ۳۵ سال باشد و طی یک سال رابطهی منظم و بدون جلوگیری باردار نشود، یا اگر بالای ۳۵ سال باشد و پس از ۶ ماه تلاش، بارداری حاصل نشود، تشخیص ناباروری مطرح میشود. ناباروری میتواند اولیه باشد (یعنی زن هرگز باردار نشده) یا ثانویه (یعنی قبلاً بارداری داشته، اما پس از آن دیگر موفق به بارداری نشده است). علل شایع ناباروری در زنان ۱. اختلال در تخمکگذاری: شایعترین علت ناباروری در زنان است. این اختلال ممکن است ناشی از سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)، مشکلات تیروئیدی، افزایش هورمون پرولاکتین یا اختلال در محور هیپوتالاموس–هیپوفیز باشد. نشانهی بارز این اختلال، نامنظمی در سیکل قاعدگی یا قطع کامل پریود است. ۲. اختلال در لولههای رحمی: انسداد یا چسبندگی در لولههای فالوپ مانع از رسیدن تخمک به اسپرم و در نتیجه لقاح میشود. این مشکل میتواند ناشی از عفونتهای لگنی (PID)، جراحیهای قبلی شکمی یا لگنی و بیماری اندومتریوز باشد. ۳. مشکلات رحمی: ناهنجاریهای ساختاری رحم مانند فیبرومها (میومها)، پولیپهای آندومتر یا سپتوم (دیواره) رحمی میتوانند مانع از لانهگزینی صحیح جنین شده و احتمال بارداری موفق را کاهش دهند. ۴. افزایش سن و کاهش ذخیرهی تخمدانی: از حدود ۳۵ سالگی به بعد، هم تعداد و هم کیفیت تخمکها بهتدریج کاهش مییابد. این روند نهتنها احتمال بارداری را کمتر میکند، بلکه خطر سقط جنین یا نقایص ژنتیکی را نیز افزایش میدهد. ۵. عوامل ایمنی و ژنتیکی: در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن زن ممکن است بهاشتباه اسپرم یا حتی جنین را بهعنوان عامل بیگانه شناسایی کرده و علیه آن واکنش نشان دهد. همچنین، برخی جهشها و اختلالات ژنتیکی میتوانند در روند تخمکگذاری، لقاح یا لانهگزینی جنین اختلال ایجاد کنند. ۶. تأثیر سبک زندگی: عواملی مانند مصرف سیگار و الکل، چاقی یا لاغری مفرط، کمخوابی مزمن، استرس بالا و رژیم غذایی نامتعادل، همگی میتوانند بر باروری زنان تأثیر منفی بگذارند. روشهای تشخیص ناباروری در زنان در ارزیابی ناباروری، پزشک با گرفتن شرححال دقیق، بررسی سوابق پزشکی و انجام آزمایشها و تصویربرداریهای تخصصی، به شناسایی علت اصلی ناباروری میپردازد. مراحل اصلی تشخیص شامل موارد زیر است: ۱. بررسی تخمکگذاری: پزشک ممکن است با انجام آزمایش خون (برای اندازهگیری سطح هورمونهای FSH، LH، استرادیول و پرولاکتین) و سونوگرافی تخمدانها، وضعیت تخمکگذاری را ارزیابی کند. در برخی موارد، اندازهگیری سطح هورمون پروژسترون در اواسط سیکل قاعدگی نیز برای تأیید وقوع تخمکگذاری انجام میشود. ۲. بررسی سلامت لولههای رحمی و رحم: روش هیستروسالپنگوگرافی (HSG) با تزریق ماده حاجب به داخل رحم و تصویربرداری رادیولوژی، یکی از روشهای اصلی برای بررسی باز بودن لولههای فالوپ است. در برخی موارد، لاپاراسکوپی تشخیصی نیز برای مشاهده مستقیم وضعیت لولهها، رحم و وجود احتمالی اندومتریوز به کار میرود. ۳. بررسی ذخیرهی تخمدانی: آزمایش هورمون AMH (Anti-Müllerian Hormone) و شمارش فولیکولهای آنترال از طریق سونوگرافی ترانسواژینال، نمایی کلی از ظرفیت باروری و ذخیرهی تخمدانی زن ارائه میدهد. ۴. بررسی وضعیت رحم: با استفاده از سونوگرافی ترانسواژینال و در صورت نیاز هیستروسکوپی (که امکان مشاهدهی مستقیم داخل رحم را فراهم میکند)، پزشک میتواند سلامت دیوارهی رحم، وجود پولیپ، فیبروم یا ناهنجاریهای ساختاری را ارزیابی کند. گزینههای درمانی ناباروری در زنان درمان ناباروری بسته به علت و شرایط فردی بیمار متفاوت است و میتواند از درمانهای ساده دارویی تا روشهای پیشرفتهی کمکباروری را شامل شود. ۱. درمان دارویی: در مواردی مانند اختلال در تخمکگذاری، پزشک از داروهای محرک تخمدان (مانند کلومیفن یا گنادوتروپینها) استفاده میکند تا روند تخمکگذاری تنظیم یا تحریک شود. ۲. درمان هورمونی: اگر ناباروری به دلیل اختلال در عملکرد تیروئید (کمکاری یا پرکاری) باشد، تنظیم هورمونهای تیروئیدی میتواند تأثیر زیادی در بهبود باروری داشته باشد. ۳. درمان جراحی: در صورت وجود مشکلاتی مانند اندومتریوز، فیبروم رحمی یا انسداد لولههای فالوپ، جراحیهایی مانند لاپاراسکوپی یا هیستروسکوپی برای برداشتن ضایعات و باز کردن مسیرهای باروری انجام میشود. ۴. روشهای کمکباروری (ART): اگر روشهای قبلی نتیجهبخش نباشند، از فناوریهای کمکباروری استفاده میشود: - IUI (تلقیح داخل رحمی اسپرم): اسپرم پس از آمادهسازی، مستقیماً به داخل رحم تزریق میشود تا احتمال رسیدن به تخمک افزایش یابد. - IVF (لقاح خارج رحمی): تخمک از بدن زن خارج شده، در آزمایشگاه با اسپرم ترکیب میشود و جنین تشکیلشده به رحم منتقل میگردد. - ICSI (تزریق اسپرم به داخل تخمک): در مواردی که کیفیت یا تعداد اسپرم پایین است، یک اسپرم بهطور مستقیم داخل تخمک تزریق میشود. استفاده از تخمک یا جنین اهدایی در شرایط خاص، مانند کاهش شدید ذخیرهی تخمدانی یا وجود اختلالات ژنتیکی، میتوان از تخمک یا جنین اهدایی برای بارداری استفاده کرد. نقش سبک زندگی در بهبود باروری پیش از آغاز درمان، رعایت اصول یک سبک زندگی سالم میتواند تأثیر چشمگیری در افزایش شانس بارداری داشته باشد: - حفظ وزن مناسب از طریق رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم - ترک سیگار و پرهیز از مصرف الکل - مدیریت استرس و اضطراب با کمک روشهایی مانند مراقبه، یوگا یا مشاوره روانشناختی - خواب کافی و منظم - مصرف مواد غذایی غنی از آنتیاکسیدان مانند سبزیجات برگسبز، میوهها، مغزها و غلات کامل نقش تشخیص زودهنگام زمان، در درمان ناباروری عامل بسیار مهمی است. هرچه ارزیابی و درمان زودتر آغاز شود، احتمال موفقیت بیشتر خواهد بود—بهویژه در زنان بالای ۳۰ سال. تشخیص بهموقع میتواند از بروز عوارض روانی، صرف هزینههای اضافی و پیچیدگی درمان نیز جلوگیری کند. جمعبندی ناباروری در زنان، موضوعی پیچیده اما در بسیاری از موارد قابل درمان است. امروزه با پیشرفتهای پزشکی در زمینهی تشخیص دقیق و استفاده از روشهای نوین کمکباروری، درصد بالایی از زنان نابارور میتوانند لذت مادر شدن را تجربه کنند. نکتهی اساسی، آگاهی و اقدام بهموقع است. در صورت مشاهدهی علائمی مانند نامنظمی در قاعدگی، سابقهی عفونتهای لگنی، یا چند ماه تلاش ناموفق برای بارداری، بهتر است بدون ترس، خجالت یا تعلل با متخصص زنان مشورت شود. تشخیص زودهنگام، نخستین و مهمترین گام برای حفظ سلامت باروری و بازگرداندن امید به زندگی است. نویسنده: داکتر معصومه پارسا