در جهان امروز، حق آموزش و تحصیل برای عموم و مخصوصا زنان و دختران، از بنیادی‌‌ترین حقوق بشری محسوب می‌شود که مورد تایید و حمایت همه دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی و ملی است و در پذیرش آن منحیث حق اساسی بشری، هیچ تردیدی وجود ندارد. حق آموزش برای عموم به‌ویژه دختران در اسناد مختلف حقوق‌بشری تاکید شده و نابرابری جنسیتی در آموزش، نقض آشکارِ یکی از اساسی‌ترین حقوق بشری است.
در بند نخست ماده‌ی ۲۶ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر مصوب ۱۹۴۸ میلادی، آمده است که «هر کس حق دارد از آموزش و پرورش بهر‌مند شود.»
به همین ترتیب، کنوانسیون یونسکو در مورد منع تبعیض آموزشی گفته است: «محروم‌ساختن، هرگونه تبعیض قایل‌شدن، محدودکردن، تبعیض بر اساس جنسیت، مذهب، نژاد، رنگ، تعلق سیاسی، اقتصادی و تولد که سبب محرومیت از حق برابر آموزش یک فرد یا گروهی از افراد در هر سطح از آموزش شود، تبعیض در آموزش است.»
۱۶ ماه بعد از روی کار آمدن امارت اسلامی افغانستان، در ۲۸ قوس سال ۱۴۰۱، کابینه‌ی حکومت جدید تصمیم گرفت که تحصیل دختران را در دانشگاه‌های کشور متوقف کند. در ۲۹ همین ماه، مکتوب محروم شدن دانشجویان دختر از تحصیل، به همه دانشگاه‌های کشور فرستاده شد و در ۳۰ قوس، دختران نتوانستند وارد دانشگاه‌ها شوند.
نشر مکتوب وزارت تحصیلات عالی مبنی بر مسدود شدن دانشگاه‌ها بر روی دختران، رؤیای تحصیل هزاران دختر را نابود کرد. با گذشت یک سال از این فرمان، اما امید بازگشایی دانشگاه‌ها بر روی دختران همچنان وجود داشت.
شماری از دختران دانشجو در صحبت با رسانه گوهرشاد می‌گویند که تاکنون برای دانشگاه امیدوار هستند. اما تأکید می‌کنند که در بدترین حالت ممکن و در صورت قطع امید از شروع دانشگاه‌ها دست به مهاجرت خواهند زد.
آینده‌ی تاریک در انتظار افغانستان
سارا محمدی، دانشجوی سال چهارم رشته‌ی اقتصاد دانشگاه هرات است. وی در صحبت با رسانه گوهرشاد گفته است که متأسفانه همصنفیهای پسر من، از دانشگاه فارغ شدند، اما من اجازه‌ی حضور به دانشگاه را ندارم و این بی‌نهایت ناامید کننده است.
او گفت: «من سال چهارم هستم و قرار بود که سال گذشته رسما فارغ‌التحصیل شوم. اما تا اکنون در یک صنف باقی ماندم و هیچ‌گونه امیدی به آینده و زندگی بهتر در افغانستان ندارم. اگر این وضعیت در سال ۱۴۰۳ تغییر نکند، مجبور هستم همراه خانواده راه مهاجرت را پیش بگیرم.»
وی ادامه داد که همصنفیهای پسر من که سه سال با آنان در یک صنف درس خواندیم می‌توانند به دانشگاه بروند و من بخاطر جنسیتم نمی‌توانم از حقوق انسانی‌ام که همانا آموزش و تحصیل است، استفاده کنم.
این دانشجو با ابراز نگرانی افزود که اگر حکومت به سیاست‌هایشان ادامه دهد و اجازه ندهد که دختران و زنان نیز به آموزش و کار برگردند، بی‌شک آینده‌ی تاریک و نگران‌کننده در انتظار افغانستان خواهد بود.
خانم مرادی می‌گوید که وضعیت دختران در افغانستان سردرگم است و آنان نمی‌دانند که چی در انتظارشان است.
او افزود: «دلم به تمام آن ۱۸ ماه، شب و روز زحمت و تلاش‌هایم برای آمادگی امتحان کانکور و ۳ سال درس دانشگاهم می‌سوزد که این همه هزینه کردم از وقت، پول، و از خوابم زدم، مهمانی‌ها را نرفتم. خودم را از محافل محروم کردم صرف به این جهت که در دانشگاه بهترین باشم و درسم را به بهترین وجه ممکن بخوانم. اما حالا می‌گویند که تو حق تحصیل نداری!. یقیناً، این بی‌نهایت بی‌مهری در حق زنان و دختران افغانستان است.»
همچنین خانم هدیه داوری، یکی دیگر از دانشجویان دختر که سال سوم رشته‌ی فلسفه در بامیان است. در صحبت با رسانه گوهرشاد می‌گوید که سال‌های سال مشقت مسیرهرات تا بامیان و دوری از خانواده را به جان خریده است تا بتواند تحصیل‌اش را به پایان برساند. اما حکومت فعلی، رؤیای او و هزاران دختر محصل چون او را یک‌شبه نابود کرده است.
وی گفت: «تمام هزینه‌های سفرهای تحصیلی ام را با کار در خیاطی تهیه کردم تا بتوانم به دانشگاه بروم. هزینه‌ی کلاس‌های آمادگی کانکور و تمام این‌ها را به عشق رفتن به دانشگاه آماده کردم. به دانشگاه رسیدم، اما رؤیاهای بلند و زندگی عالی‌ام با یک تصمیم و یک فرمان نابود شد.»
وی با اظهار تأسف افزود که شب‌ها و روزها خیاطی کردم تا بتوانم پول صنف آمادگی کانکور را بدست بیاورم. وقتی به دانشگاه قبول شدم خستگی تمام آن زحمت‌ها از تنم بیرون شد. خیلی خوشحال بودم. حالا سوالم این است که چطور وجدان شان قبول می‌کند که روی تمام چنین زحماتی خاک بریزند و نابودشان کنند.»
هدیه تاکید کرد: «با این‌که حکومت سرپرست نمی‌گذارد دختران و زنان افغانستان درس بخوانند، اما ما بازهم امید داریم؛ خدا مهربان است؛ شاید برای تک تک ما لطف کند و رحمی به دل مقامات حکومت سرپرست بیافکند و دانشگاه‌ها دوباره بازگشایی شود.»
در عین حال، زهرا سروری، دانش‌آموز صنف دوازدهم مکتب است. او نیز بنابر دستور وزارت معارف از رفتن به مکتب محروم شده است.
در عین حال، زهرا سروری، دانش‌آموز صنف دوازدهم مکتب است. او نیز بنابر دستور وزارت معارف از رفتن به مکتب محروم شده است.
زهرا در صحبت با رسانه گوهرشاد گفت که هنوز امیدوار است که با شروع فصل بهار دانشگاه‌ها باز شود تا بتواند امتحان کانکور داده و وارد دانشگاه شوند.
او گفت که مصمم است تا در داخل کشور و یا خارج از آن درس اش را به پایان برساند.
زهرا از تصمیم خانواده‌اش گفته که آنان تصمیم گرفته است تا درصورت باز نشدن دانشگاه‌ها و مکاتب برای ادامه‌ی درس او و خواهرش کشور را ترک کند.
او در طی روزهای گذشته بسیار تلاش کرده است تا بتواند نمرات سه سال تحصیلی‌اش را از از ریاست معارف بدست آورد اما برایش حتی اجازه‌ی ورود به محوطه‌ی معارف بدون محرم هم داده نشده است.
همچنین او می گوید: «با خواهرم دانشگاه رفتیم و به ما گفتند تو حق نداری وارد دانشگاه شوی چون دختری. خوب من چه کنم؟ زیرا خواهرم می‌خواست نمرات‌اش را بگیرد. واقعا خجالت آور است که برای بدست آوردن نتیجه‌ی تمام زحمت‌هایمان نیز باید اجازه ورود نداشته باشیم.»
رویای ناتمام؛ آرزوی فارغ شدن ما نابود شد
ثریا یکی از دانشجویان دانشکده ادبیات زبان آلمانی هرات است. او می‌گوید که با شنیدن خبر مسدود ماندن دانشگاه شوکه شده و امیداش را نسبت به آینده‌ی تحصیلی اش از دست داده است.
او می‌گوید که خانم خانه بوده و با صدها زحمت اجازه دانشگاه رفتن را گرفته، اما دیگر این زحمت‌ها نابوده شده و نهادهای بین‌المللی نیز به خواست آنان بی‌توجه هستند.
ثریا سال‌ها با تمام این دشواری‌ها جنگید و علی‌رغم شرایط اقتصادی ضعیف، زندگی مشترک و دو تا کودک خوردسال آموزش را ادامه داد و توانست از مکتب فارغ شود.
او گفت که فراغتم از مکتب تنها رویای من نبود، زیرا او برای رسیدن به هدف اش به تلاش هایش ادامه داده است.
ثریا می‌گوید: «از مکتب که فارغ شدم دو تا طفل داشتم و خیلی سخت بود که آمادگی کانکور بگیرم. همه به من می‌گفتند که تو حالی یک زن خانه‌دار هستی، طفل داری، درس را می‌خواهی چی کار؟»
اکنون ثریای 23 ساله دانشجوی سمستر اول دانشکده‌ی ادبیات زبان آلمانی دانشگاه هرات است. رویایی که اکنون نه بخاطر عدم تلاش بل‌که بخاطر ممنوعیت تحصیلی دختران، متوقف شده است.
باید گفت که با فرمان مسدود شدن دانشگاه‌ها به روی دختران دانشجو، شمار زیادی از کشورها از جمله ایران، پاکستان، آمریکا و کشورهای اروپایی بورسیه‌های آنلاین و حضوری را به دختران دانشجوی باز مانده از تحصیل اهدا کردند و شمار زیادی از موسسات و نهادهای داخلی و خارجی نیز زمینه‌ی کورس‌های آموزش شماری از مهارت‌ها را به شکل آنلاین فراهم ساختند.
اما برای بهر‌مندی از شماری از بورسیه‌ها نیاز به نمرات دانشگاه و پاسپورت است که بخش اعظم دانشجویان دختر یا پاسپورت نداشتند و یا از سوی خانواده‌ها بنابر محدودیت‌ها نتوانستند از کشور خارج شوند و از این امتیاز نیز محروم شدند. همچنان دانشجویان دختر نتوانستند نمرات دانشگاه و یا مدرکی که ثابت کند که آن‌ها دانشجو هستند را تهیه کنند.
گزارشگر: عاطفه علیزاده
