زن به عنوان نیروی مهم و تاثیرگذار در خانواده و جامعه، نقش بسیار مهمی در ترویج معنویت و اخلاق دارد. اسلام به زنان مقام ویژه‌ای اختصاص داده و آن‌ها را به عنوان معلمان اخلاق و معنویت در خانواده و جامعه توصیف کرده است.
نقش زن در ترویج اخلاق در خانواده
یکی از نقش‌های مهم زن در ترویج معنویت و اخلاق در خانه و خانواده، نقش آموزش و تربیت کودکان است. زیرا مادر، اولین و قوی‌ترین معلم اخلاق و ارزش‌های معنوی برای فرزندان خود است. خمیرمایه شخصیت کودک در کانون خانواده و با تاثیرپذیری از نقش الگوهای بزرگسال شکل می‌گیرد و آنچه کودک می‌آموزد، اساس زندگی و تلاش او را در آینده تشکیل می‌دهد.
با اینکه تأثیر برخوردها و عکس‌العمل‌های پدر در رشد و تربیت کودک انکارناپذیر است، امّا آن که معمولا بیشترین زمان را با کودک سپری می‌کند، حتی قبل از به دنیا آمدن کودک، مادر است. مادر است که دم و بازدمش در خواب و بیداری با کودک و فرزندش هماهنگ است. از این رو در میان اعضای خانواده، مادران بیشترین سهم تاثیرگذاری را دارند. به ویژه در خانواده‌هایی که شیوه‌ی زیستن، طبیعی و مطابق با الگوها و سنت اسلامی است، که بر اساس آن، شیر مادر بهترین غذای کودک و آغوش او، بهترین جایگاه برای تربیت و پرورش کودکان شناخته می‌شود. بر پایۀ همین نگرش، بارزترین و والاترین نقشی که در کلام وحیانی قرآن و روایات رهبران دینی برای زنان ترسیم شده و مورد ستایش قرار گرفته، نقش مادری و عهده‌داری تربیت فرزندان از سوی آنان است. با نشان دادن اخلاق و معنویت در رفتار و گفتار خود، زن می‌تواند ارزش‌های معنوی را به فرزندان خود القاء کرده و آن‌ها را به رفتارهای صحیح هدایت کند.
از دیدگاه اسلام، مادری که می‌خواهد فرزندش را اخلاقمند و سعادتمند بزرگ کند، لازم است حتی قبل از تولد فرزندش، راه «تقوا» را پیش گیرد. مادر، متقی نمی‌شود مگر اینکه زبانش را کنترل کند، چشم و گوش خود را مراقب باشد، هر چیزی را در ذهن و ضمیر خود ثبت نکند، همچنین معده‌اش را در اختیارش داشته باشد و هر غذایی را میل نفرماید. چرا که همۀ این‌ها در شیر مؤثر بوده و به بچه منتقل می‌شود و در تربیت دینی و اخلاقی فرزند نقش اساسی دارد. در متون اسلامی نسبت به شیر و نحوه‌ی شیردادن بچه تأکید مهمی شده است. از جمله پیامبر(ص) می‌فرماید: «اِیّاکُم اَن تَستَرضِعُوا الحمَقاءَ، َفاِنَّ اللّبَنَ یُنشِئُهُ عَلَیهِ». در این روایت، پیغمبر اشاره می‌کند که شخص شیردهنده تأثیر بسزایی به کیفیت شیر دارد و خود شیر نیز پایه و اساس رشد و تربیت کودک است.
همچنین، زن به عنوان همسر نیز نقش بسیار مهمی در ترویج اخلاق و معنویت در خانواده دارد. با ارائه حمایت و عشق به همسر، زن می‌تواند فضای اخلاقی خانواده را تقویت کرده و به همسر خود انگیزه بدهد تا رفتارهای معنوی و اخلاقی مناسب را پیشه کند. در سخنان رهبران دینی به کنش و واکنش زن نسبت به همسرش اشارات فراوانی شده است. از نظر پیامبر اکرم (ص)، خوش برخوردی و حسن خلق در میان زن و شوهر، از سرمایه‌ها و اندوخته‌های عظیم دنیوی و اخروی است که در سایه آن، می‌توان یک زندگی ایده‌آل و سرشار از صفا و امنیت را به وجود آورد.
نقش زن در ترویج اخلاق در جامعه
بدون شک زن به حیث مادر و همسر (به صورت غیر مستقیم) بزرگترین نقش را در جهت‌دهی جامعه بسوی اخلاق و معنویت ایفا می‌کند. به‌علاوه، خانم‌ها با حضورشان در اجتماع می‌توانند مستقیما جامعه را به سوی خیر و صلاح سوق بدهند.
حضور زنان در جامعه اهمیت بسیاری دارد و جامعه به دلایل مختلف نیازمند حضور فعال زنان است. این نیازمندی به ویژه با توجه به صفاتی همچون عطوفت، اخلاق منشی و پایبندی زنان به معنویت قابل توجیه است. برخی از این نیازها را به صورت زیر می‌توان ذکر نمود:
- عطوفت و همدلی: زنان به طور عموم دارای قدرت‌های عاطفی فراوانی هستند که باعث ایجاد ارتباطات مؤثر، حل مشکلات و تسهیل فرآیندهای اجتماعی می‌شود. حضور زنان به عنوان عامل تحول‌آفرین با این صفات، جوامع را به سمت توازن، عدل و عطوفت و اخلاق سوق می‌دهد.
- اخلاق منشی و پایبندی به ارزش‌های معنوی: زنان ویژگی‌هایی نظیر پایبندی به ارزش‌های معنوی، مسئولیت‌پذیری و اخلاقیات بالایی دارند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که حضور زنان در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی بر پایه ارزش‌های انسانی و اخلاقی صورت گیرد و جامعه شکوفایی بیشتری پیدا کند.
- نیاز به دیدگاه‌های گوناگون: حضور زنان در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی به معنویت، اخلاق منشی و دیدگاه‌های گوناگونی که آنان به مسائل دارند، باعث تنوع و غنای فکری و اخلاقی در محیط جامعه می‌شود که در نهایت به توسعه و پیشرفت جامعه کمک می‌کند.
حضور زنان با توجه به صفات عطوفت، اخلاق منشی و پایبندی به ارزش‌های معنوی، نه تنها یکی از نیازهای اساسی جامعه است بلکه به توازن و پیشرفت آن نیز کمک می‌کند. زن به عنوان یک عضو فعال در جامعه، با نشان دادن اخلاق و ارزش‌های معنوی در رفتار و گفتار خود، می‌تواند به ترویج معنویت و اخلاق در جامعه کمک کند. از آنجا که زنان تأثیر فراوانی بر خانواده و جامعه دارند، نقش آن‌ها در ترویج اخلاق و معنویت بسیار حائز اهمیت است.
جامعه ما افغانستان که مبتنی بر سنت است، بی‌مهری بسیار فراوانی نسبت به زنان (چه از سوی مردم و چه حکومت‌داران) روا داشته و (با توجه به شواهد) دارد. حال آنکه سنت ما نباید غیر از سنت و سیره پیامبر خاتم (ص) و دینش باشد. اسلام و پیامبرش با توجه به آنچه در این مطلب و در مقالات پیشین که در حوزه «زن در اندیشه دینی» پرداخته شد، همیشه از زنان و دختران حمایت کرده، توجه بی‌بدیلی به آنان داشته و نقش قوی و مؤثر آنان را در خانه و جامعه انکار نکرده است. پیامبر اسلام، دختران و زنان را برای اینکه بهتر نقش‌شان را در جامعه و خانواده ایفا کنند، به صورت بسیار نرم و با ملایمت با آنان برخورد کرده و مدیریت کرده است.
در جامعه ما امّا، آنطوری که اسلام و پیامبرش می‌خواهد با زنان برخورد شود، نشده و دختران و زنان جامعه مطابق گفته‌ها و سفارشات اسلامی مدیریت نشده است. تنها چیزی که مدیران و سیاستمداران حکومت فعلی در مدیریت زنان و دختران و فرهنگ‌سازی جامعه به کار برده، قوه «سرکوب» است. حال آنکه در سیره مدیریتی و فرهنگ پیامبر، قوه «سرکوب» جایی ندارد.
