تقریباً ۲۵ سال پیش، در ۱ سپتامبر ۱۹۹۸، انتشارات اسکولاستیک «هری پاتر و سنگ جادو»، اولین کتاب از مجموعه کتاب‌های «هری پاتر» به زبان انگلیسی را منتشر کرد. از همان زمان «هری پاتر» به پدیده‌ای فراگیر تبدیل شده است.
جوآن رولینگ ؛ زاده ۳۱ ژوئیه ۱۹۶۵ متخلص به جی. کی. رولینگJ. K. Rowling، مؤلف، تهیه‌کنندهٔ فیلم و فیلم‌نامه‌نویس اهل بریتانیا است. عمدهٔ شهرتش را برای نوشتن مجموعهٔ فانتزی هری پاتر کسب کرده‌است که بیش از ۵۰۰ میلیون نسخه فروش داشته‌است و به یکی از پرفروش‌ترین مجموعهٔ کتاب‌های تاریخ تبدیل شده‌اند.
جی کی رولینگ، نویسنده مجموعه، زمانی که برای اولین بار، وقتی در قطار گیر کرده بود، ایده‌ی داستان به سرش زد، تنها مادر مجردی ناشناخته بود. مطبوعات کوچک مخصوص کودکان بریتانیا که در نهایت با اکراه به اثر او پرداختند، بدون شک نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که این داستان تاثیری قابل توجه در جهان کودکان و حتی ادبیات بزرگسالان خواهد گذاشت.
۲۵ سال پیش که «هری پاتر» برای اولین بار در بریتانیا منتشر شد، با استقبال خوبی مواجه شد، برنده جایزه اسمارتیز شد و فروش قابل احترامی برای ناشر خود، بلومزبری داشت. اما زمانی شروع به تبدیل شدن به یک پدیده کرد که انتشارات اسکلاستیک (Scholastic) حق انتشار این اثر در ایالات متحده را به قیمت شگفت انگیز ۱۰۵۰۰۰ دلار خریداری کرد، تقریباً ۱۰ برابر بیشتر از میانگین فروش حقوق خارجی در آن زمان.
اما در نهایت هیچ یک از تلاش‌های اسکولاستیک نمی‌توانست کارساز باشد اگر افرادی که کتاب را در دست گرفتند، داستان آن را دوست نداشتند. این همان چیزی بود که باعث شد «هری پاتر» از آثاری که به موفقیت‌های کوتاه ناگهانی می‌رسند فاصله بگیرد و به پدیده‌ای جهانی تبدیل شود که دوران کودکی یک نسل کامل را تعریف کرد.
یک مطالعه در سال ۲۰۱۲ نشان داد که ۵۵ درصد از رمان‌های مخصوص جوانان را بزرگسالان خریداری می‌کنند. این رونق را تا حد زیادی می‌توان به لطف «هری پاتر» دانست که به یک موفقیت غافلگیرکننده همزمان بین کودکان و بزرگسالان دست‌یافت و توسط هر دو گروه مورد تحسین قرار گرفت. «هری پاتر» بود که خواندن کتاب‌هایی که ظاهراً برای کودکان است را برای بزرگسالان عادی کرد.
برای برخی از منتقدان ، این تحول نگران‌کننده بود. آنها معتقد بودند که این تغییر نشان می‌دهد بزرگسالان آنقدر بی‌دانش و کوته فکر هستند که نمی‌توانند از کتاب‌هایی که واقعاً برای بزرگسالان نوشته شده است، لذت ببرند. اما دلایل زیادی وجود دارد که یک فرد بالغ از «هری پاتر» لذت ببرد.
در کتاب‌های «هری پاتر» از طریق طرح داستانی پیچیده، یک معمای بزرگ با فضای فانتزی حماسی، شخصیت‌پردازی قابل لمس و روایتی کلاسیک از مدرسه شبانه روزی ترکیب شده و نتیجه‌ی بدست آمده داستانی است که خواندن آن در هر سنی کاملاً لذت‌بخش است: ساختار معمایی داستان باعث می‌شود که خواننده بدون کسالت به خواندن داستان ادامه دهد، اسطوره‌شناسی خارق‌العاده و فضای فانتزی به جهان داستان باورپذیری، جادو و لذت می‌بخشد و ساختار مدرسه شبانه‌روزی شخصیت‌ها را قابل لمس، آشنا و جذاب می‌کند. همچنین مرگ نهایی داستان (برای برخی) و ضربه‌های روحی آن (برای همه) عمیقاً تأثیرگذار است.
این درست است که نثر رولینگ «کارآمد و شایسته به بهترین وجه» توصیف می‌شود اما اگر دلیلی که کتاب می‌خوانید صرفاً لذت بردن از جملات کاملاً متعادل و صیقلی باشد، قطعاً آثار دیگری پیدا خواهید کرد که در این مورد بهتر عمل کرده باشند. اما اگر بزرگسالی هستید که برای خواندن کتاب به دنبال بیشتر از این یک دلیل هستید و لذت داستان و غوطه ور شدن در دنیایی دیگر را هم مد نظر دارید، کتاب‌های «هری پاتر» قطعا برای شما هم بسیار جذاب خواهند بود.
مجموعه «هری پاتر»، مانند بسیاری از آثار فانتزی، شامل جادو و جادوگری است. این احساس والدین محافظه‌کار که کتاب‌هایی با این مضمون امور ماورایی را ترویج می‌کنند، پایه‌ای شد برای چالش‌های دائمی حضور این مجموعه در کتابخانه‌های مدارس و کتابفروشی‌ها. این کتاب‌ها در سال ۱۹۹۹ برای اولین بار در فهرست ممنوعه‌ترین کتاب‌های سال انجمن کتابخانه آمریکا صدرنشین شدند و در بیشتر دهه بعد هم در رتبه اول باقی ماندند.
در برخی مناطق، فشار برای سانسور این مجموعه به حدی بود که منجر به شکایت‌هایی هم شد: در سال ۲۰۰۳، یک قاضی به یکی از مدارس آرکانزاس که کتاب‌ها را به دلیل ترویج «دین جادوگری» از مدارس حذف کرده بود، دستور داد تا آنها را بازگرداند. تلاش‌های رسمی مشابهی برای حذف در نیمه دوم دهه ادامه یافت و کتاب‌ها همچنان رهبران مذهبی محافظه‌کار را که نسبت به نفوذ «اهریمنی» آن هشدار می‌دادند، خشمگین می‌کرد.
اما جادوگری تنها شرارتی نبود که کتاب‌ها به آن متهم شدند. از سال ۲۰۰۷ و پس از پایان مجموعه، جی‌کی رولینگ شروع به فاش کردن حقایقی درمورد تمایلات شخصیت‌هایش کرد که مذهبیون را عصبانی کرد.
همه این مناقشات باعث این نگرانی شد که کار رولینگ بر کودکان تأثیر منفی می‌گذارد. البته این حقیقت که کنشگری کودکان با خواندن این کتاب‌های که درواقع با آن بزرگ شدند بیشتر شده است به نوعی تاییدی بر بدترین ترس‌های محافظه کاران در مورد مجموعه بوده است.
محبوبیت «هری پاتر» صنعت نشر را کاملاً تغییر داد و تأثیر آن به هالیوود نیز سرایت کرد.
در اینجا فقط دو مورد از روش‌هایی که «هری پاتر» صنعت نشر را تغییر داد و این که چگونه این تغییرات بر سایر جنبه‌های فرهنگ پاپ تأثیر گذاشت را بررسی می‌کنیم:
- این کتاب‌ها امکان انتشار آثار بلند برای کودکان را فراهم کردند. قبل از «هری پاتر»، حکمت پذیرفته شده این بود که کودکان دامنه توجه برای خواندن کتاب‌های طولانی را ندارند و از آنجایی که کودکان خودشان کتاب‌های خودشان را نمی‌خریدند و والدینشان که پول خرید کتاب‌ها را پرداخت می‌کردند برای آنها تصمیم می‌گرفتند که چه کتابی بخوانند، با همین تفکر هرگز حاضر نمی‌شدند برای یک کتاب طولانی‌تر، با چاپ و صحافی خاص، هزینه‌ی اضافی بپردازند.
اما پس از اینکه «هری پاتر» به یک نیروی فرهنگی غیرقابل توقف تبدیل شد و مشخص بود که طرفداران آن هرطور که باشد به خرید کتاب‌های بعدی مجموعه ادامه خواهند داد، حجم کتاب‌ها هم گسترش پیدا کردند. چهار جلد آخر این مجموعه هرکدام بیش از ۷۰۰ صفحه دارند.
ناشران و نویسندگان کودک هم متوجه این موضوع شدند. Booklist اعلام کرد که رمان‌های مخصوص کودکان ۸ تا ۱۲ سال در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۶، یعنی دهه‌ای که رمان‌های «هری پاتر» طولانی‌ترین دوره خود را داشتند، ۱۱۵.۵ درصد افزایش یافت. قبل از این بازه اکثر کتاب‌های کودکان داستان‌های کم حجم بودند.
- «هری پاتر» ادبیات کودکان را به قدرتی غیرقابل توقف در صنعت نشر تبدیل کرد. قبل از «هری پاتر»، ادبیات کودکان اغلب به عنوان شاخه‌ای جانبی در نظر گرفته می‌شد و فروش این آثار در حال کاهش بود. تحلیلگران با حسرت معتقد بودند، بچه ها دیگر علاقه‌ای به خواندن ندارند.
پس از «هری پاتر»، ادبیات کودک به صنعتی پر از فروشندگان بزرگ تبدیل شد. در سال ۲۰۰۴، در بحبوحه پدیده «هری پاتر»، فروش سالانه کتاب‌های کودک غیر از «هری پاتر» ۲ درصد افزایش یافت. از آن زمان به بعد، کل بازار صنعت نشر کودکان شاهد افزایش فروش در مجموع ۵۲ درصدی (۴ درصد در سال) بوده است. برای مقایسه درست باید بدانید که بازار کلی کتاب از سال ۲۰۰۴ تنها ۳۳ درصد افزایش یافته است.
نسلی که با «هری پاتر» بزرگ شد مشخصاً مطالعه را دوست دارد و بیش از هر نسل دیگری می‌خواند. به علاوه این مجموعه زمینه‌ی فرهنگی ایجاد کرد که در آن کتاب کودکان نیروی فرهنگی اصلی و منبع اصلی ایده‌های هالیوودی است. استودیوهای فیلم‌سازی لیست پرفروش‌های ادبیات کودکان را برای یافتن منابعی که می‌توانند به «هری پاتر» بعدی تبدیل کنند جست‌وجو می‌کنند و البته منابعی مانند «گرگ و میش» (Twilight) و «بازی‌های گرسنگی» (The Hunger Games) و «ناهمتا» (divergent) پیدا شد که در سینما سروصدا کرد.
«هری پاتر» گستره فرهنگی بسیار بزرگی دارد: یک نظرسنجی در سال ۲۰۱۱ نشان داد که یک سوم از بزرگسالان آمریکایی ۱۸ تا ۳۴ ساله در آن زمان حداقل یکی از این کتاب‌های این مجموعه را خوانده‌اند. اما چیزی که واقعاً «هری پاتر» را متمایز می‌کند، روشی است که مردم «هری پاتر» را دوست داشتند و همچنان دوست دارند.
اگرچه داستان مجموعه‌ی اصلی کتاب‌های «هری پاتر» با محوریت پسر جادوگر عینکی در ۷ جلد پایان می‌یابد ولی حتی امروز هم این فرنچایز از طریق «جانوران شگفت‌انگیز» که پیش درآمدی بر داستان هری است، ادامه دارد شاید همین مساله باعث شود ترتیب کتاب‌های «هری پاتر» کمی گیج کننده باشد. بعضی دوست دارند کتاب‌ها را به همان ترتیب انتشار بخوانند و بعد از پایان یافتن داستان هری به سراغ داستان دامبلدور و دوستانش بروند. بعضی از طرفداران جدید هم ترجیح می‌دهند کتاب‌ها را به ترتیب زمانی اتفاق افتادن آنها بخوانند تا چیزی از داستان‌های پیش درآمد در مجموعه‌ی اصلی برایشان لو نرود.
لیست کتاب‌های «هری پاتر» به ترتیب انتشار
هری پاتر و سنگ جادو (Harry Potter and the Philosopher’s Stone)
هری پاتر و تالار اسرار (Harry Potter and the Chamber of Secrets)
هری پاتر و زندانی آزکابان (Harry Potter and the Prisoner of Azkaban)
هری پاتر و جام آتش (Harry Potter and the Goblet of Fire)
هری پاتر و محفل ققنوس (Harry Potter and the Order of the Pheonix)
هری پاتر و شاهزاده دورگه (Harry Potter and the Half-Blood Prince)
هری پاتر و یادگاران مرگ (Harry Potter and the Deathly Hallows)
هری پاتر و فرزند نفرین شده (Harry Potter and the Cursed Child)
جانوران شگفت‌انگیز و زیستگاه آنها (Fantastic Beasts and Where to Find Them)
جانوران شگفت‌انگیز: جنایات گریندل والد (Fantastic Beasts: The Crimes of Grindelwald)
کتاب هری پاتر اثر ج. ک. رولینگ انتشارات کتابسرای تندیس 13 جلدی
کتاب هری پاتر اثر ج. ک. رولینگ انتشارات کتابسرای تندیس ۱۳ جلدی
نویسنده: قدسیه امینی
