سرخکان نوعی عفونت سیستم تنفسی است که توسط یک ویروس RNA از خانواده پارامیکسوویریده ایجاد می‌شود. سرخکان یکی از بیماری‌های بسیار مسری است که به‌خصوص در میان کودکان شایع است و می‌تواند به سرعت در جامعه گسترش یابد. این بیماری باعث تب، بثورات قرمز، سرفه و آبریزش چشم می‌شود و در برخی افراد ممکن است عوارض جدی ایجاد کند. این بیماری با استفاده از واکسیناسیون قابل پیشگیری است و واکسن سرخکان به عنوان بهترین راه‌حل برای جلوگیری از شیوع و ابتلا به این بیماری شناخته شده است. در دوران پیش از تولید واکسن، سرخکان یکی از علل عمده مرگ‌ومیر کودکان بود، اما امروزه با واکسیناسیون گسترده این بیماری تا حد زیادی کنترل شده است. با این حال، در مناطقی که دسترسی به واکسن محدود است، همچنان شاهد شیوع بیماری هستیم که این موضوع نشان‌دهنده اهمیت پیشگیری از طریق واکسن است.
علائم سرخکان
علائم سرخکان معمولاً ۱۰ تا ۱۴ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می‌شوند. این علائم اولیه شامل تب، سرفه خشک، آبریزش بینی و گلودرد هستند. همچنین، چشم‌های فرد مبتلا ممکن است قرمز و ملتهب شود (التهاب ملتحمه) که این علامت نیز نشانه‌ای از شروع بیماری است. پس از چند روز از شروع این علائم اولیه، بثورات پوستی ظاهر می‌شود. این بثورات به‌صورت لکه‌های بزرگ و مسطح قرمز هستند که ابتدا روی صورت و سپس به‌تدریج به سایر قسمت‌های بدن مانند بازوها، قفسه سینه، پشت، ران‌ها، ساق پا و پاها پخش می‌شوند. این بثورات پوستی اغلب به یکدیگر متصل شده و ظاهری لکه‌دار به پوست می‌دهند. در این دوره، تب ممکن است به شدت افزایش یابد و به 40 تا 41 درجه سانتی‌گراد برسد. شناخت سریع این علائم برای جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری و آغاز اقدامات درمانی مناسب بسیار حائز اهمیت است.
مراحل عفونت
عفونت سرخکان طی ۲ تا ۳ هفته کامل می‌شود و به مراحل مختلفی تقسیم می‌شود. در مرحله نهفتگی که ۱۰ تا ۱۴ روز اول پس از عفونت است، ویروس در بدن پخش می‌شود و هنوز علائم ظاهری ندارد. در این مرحله، بیمار ممکن است به‌ظاهر سالم به نظر برسد اما همچنان ناقل ویروس باشد. در مرحله بعد، علائم غیر اختصاصی شامل تب خفیف، سرفه مداوم، آبریزش بینی، التهاب چشم‌ها و گلودرد ظاهر می‌شود که این وضعیت نسبتاً خفیف است و ممکن است ۲ تا ۳ روز ادامه یابد. سپس، بیماری به مرحله حاد می‌رسد و بثورات پوستی ظاهر می‌شوند. این مرحله، بیماری حاد نام دارد که همراه با افزایش شدید تب و بروز بثورات است. مرحله بهبودی زمانی آغاز می‌شود که بثورات به‌تدریج از صورت و سپس از بدن محو می‌شوند. هرچند سایر علائم مانند سرفه ممکن است تا چند روز یا حتی هفته‌ها ادامه یابد.
دوره انتقال ویروس
فرد مبتلا به سرخکان می‌تواند ویروس را به مدت هشت روز به دیگران منتقل کند؛ از چهار روز قبل از ظاهر شدن بثورات پوستی تا چهار روز پس از بروز بثورات. در این دوره، فرد بسیار مسری است و می‌تواند بیماری را به سرعت به دیگران انتقال دهد، به‌خصوص اگر در محیط‌های بسته یا جمع‌های بزرگ حضور داشته باشد. این موضوع به‌ویژه در مدارس، مهدکودک‌ها و سایر مکان‌هایی که کودکان به‌صورت گروهی در آن حضور دارند، نگران‌کننده است. به همین دلیل، توصیه می‌شود که در صورت مشاهده علائم اولیه سرخکان، فرد بیمار از حضور در محیط‌های عمومی خودداری کرده و قرنطینه شود. همچنین اعضای خانواده‌ای که واکسن سرخکان دریافت نکرده‌اند یا در معرض ویروس قرار گرفته‌اند، باید اقدامات پیشگیرانه‌ای مانند ایزوله کردن فرد بیمار را انجام دهند تا از گسترش بیماری جلوگیری کنند.
عوارض سرخکان
سرخکان می‌تواند در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند یا به دلایل مختلف مانند سوءتغذیه دچار ضعف هستند، منجر به عوارض جدی شود. این عوارض شامل کوری، التهاب مغز (آنسفالیت)، اسهال شدید، عفونت گوش و ذات‌الریه می‌شود. در موارد شدید، این عوارض می‌توانند منجر به مرگ شوند. نوزادان و کودکان کوچک، به‌خصوص آن‌هایی که واکسن دریافت نکرده‌اند، بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر عوارض سرخکان دارند. همچنین، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن یا کسانی که به‌طور طبیعی سیستم ایمنی ضعیفی دارند، در معرض خطر بالاتری برای تجربه عوارض این بیماری هستند. توجه به این نکته ضروری است که حتی افرادی که دوره اولیه سرخکان را به‌ظاهر به‌خوبی پشت سر می‌گذارند، ممکن است در آینده با عوارض جانبی دیرهنگام مواجه شوند.
تشخیص و آزمایشات
تشخیص سرخکان معمولاً از طریق بررسی علائم بالینی و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. پزشک با بررسی دقیق بثورات و پرسیدن سوالاتی در مورد تاریخچه تماس با افراد مبتلا می‌تواند به تشخیص بیماری برسد. با این حال، برای تأیید نهایی تشخیص، ممکن است پزشک آزمایش‌های خاصی مانند آزمایش خون، نمونه‌برداری از ترشحات بینی و گلو یا نمونه‌برداری از ادرار را تجویز کند. این آزمایش‌ها به شناسایی ویروس سرخکان در بدن کمک می‌کنند و به‌ویژه در مواردی که علائم بیماری شبیه به سایر عفونت‌های ویروسی باشد، ضروری است. انجام این آزمایش‌ها در محیط‌های پزشکی پیشرفته امکان‌پذیر است و نتایج آن می‌تواند در مدت کوتاهی به پزشک ارائه شود تا بر اساس آن، اقدامات درمانی و پیشگیرانه لازم صورت گیرد.
درمان سرخکان
هیچ درمان خاصی برای سرخکان وجود ندارد و ویروس باید دوره خود را طی کند که معمولاً حدود ۱۰ تا ۱۴ روز به طول می‌انجامد. با این حال، مدیریت علائم می‌تواند به تسکین بیمار کمک کند. برای کاهش تب و درد، پزشکان معمولاً داروهایی مانند ایبوپروفن یا پاراستامول تجویز می‌کنند. همچنین، استراحت کافی و مصرف مایعات زیاد به حفظ سلامت عمومی بدن و جلوگیری از کم‌آبی کمک می‌کند. غرغره کردن با آب‌نمک نیز می‌تواند به تسکین گلودرد کمک کند. اگر فرد دچار حساسیت به نور باشد، اجتناب از نور شدید نیز توصیه می‌شود. برای جلوگیری از سرایت ویروس به دیگران، فرد بیمار باید در خانه بماند و از تماس با دیگران خودداری کند تا زمانی که دوره بیماری کامل شود.
پیشگیری
بهترین راه برای جلوگیری از سرخکان، دریافت واکسن سرخکان است. واکسیناسیون از دوران کودکی شروع می‌شود و این واکسن به‌طور معمول در دو دوز به کودکان تزریق می‌شود. همچنین، افرادی که واکسن دریافت نکرده‌اند و در معرض سرخکان قرار دارند، باید به‌سرعت واکسینه شوند تا از گسترش بیماری جلوگیری شود. واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش شیوع سرخکان در سطح جامعه دارد و می‌تواند از بروز اپیدمی‌های بزرگ جلوگیری کند.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
