نویسنده: مهدی مظفری
افغانستان با ۱۰۳ مرگ در هر ۱۰۰۰ تولد زنده، بالاترین نرخ مرگ و میر نوزادان را در جهان دارد. این آمار تکان‌دهنده که توسط سازمان‌های معتبر بین‌المللی تأیید شده است، گواهی بر تراژدی عمیقی است که کودکان این کشور در طول دهه‌ها جنگ و ناآرامی با آن روبرو بوده‌اند.
اما این فقط بخشی از داستان است. خشکسالی سال ۲۰۲۱ اوضاع را به طور فاجعه‌باری وخیم‌تر کرد و میلیون‌ها نفر را در افغانستان با کمبود شدید غذا و آب آشامیدنی مواجه ساخت. این شرایط، کودکان را به طور غیرقابل تصوری در برابر بیماری‌های قابل پیشگیری و سوءتغذیه آسیب‌پذیرتر می‌کند و جان بی‌گناهان بیشتری را در معرض خطر قرار می‌دهد.
عوامل مؤثر در مرگ و میر نوزادان در افغانستان
۱. فقر: این مقوله در افغانستان نقش هولناکی در افزایش نرخ مرگ و میر نوزادان ایفا می‌کند. این امر از طریق مجموعه‌ای از عوامل پیچیده و به هم پیوسته، جان نوزادان را به خطر می‌اندازد.
بسیاری از خانواده‌های فقیر در افغانستان به دلیل کمبود منابع مالی، به مراقبت‌های بهداشتی اولیه قبل، حین و بعد از زایمان دسترسی ندارند. این امر منجر به عدم دریافت مراقبت‌های ضروری مانند معاینات دوران بارداری، کمک به زایمان و مراقبت‌های پس از زایمان می‌شود که می‌تواند برای نجات جان مادر و نوزاد حیاتی باشد.
به علاوه، خانواده‌های فقیر غالباً در خانه‌های غیربهداشتی و پر ازدحام زندگی می‌کنند که فاقد آب آشامیدنی سالم و فاضلاب مناسب هستند. این شرایط محیطی خطر بیماری و مرگ نوزادان را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
همچنین، فقر، محدودیت دسترسی به غذا را به همراه دارد. این منجر به سوءتغذیه مادران می‌شود، که خود باعث کاهش وزن هنگام تولد، ضعف سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به بیماری در نوزادان می‌شود.
استرس و اضطراب ناشی از فقر نیز بر سلامت روان مادران تاثیر منفی می‌گذارد و منجر به افسردگی و اضطراب آنان می‌شود. این شرایط می‌تواند بر رشد جنین و مراقبت از نوزاد تاثیر به شدت منفی بگذارد.
۲. جنگ و ناآرامی: مقوله جنگ و ناآرامی از دیگر عوامل مؤثر در مرگ و میر نوزادان در افغانستان است. بر اثر جنگ و درگیری زیرساخت‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها ویران می‌شود. در این حالت است که دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی به شدت محدود شده و به ویژه برای زنان باردار و نوزادان که به شدت به مراقبت‌های بهداشتی تخصصی نیاز دارند، خطرناک است. به علاوه این‌ها، جنگ و ناآرامی چون خشونت‌زاست و خشونت ناشی از جنگ می‌تواند مستقیماً منجر به مرگ و میر نوزادان شود. حملات هوایی، باران گلوله‌ها و سایر اشکال خشونت احتمال مرگ نوزادان و همچنین مادران آن‌ها را بالا می‌برد.
همچنین، جنگ و ناآرامی باعث اضطراب و استرس شدید در زنان باردار می‌شود. این امر منجر به زایمان زودرس و کم وزنی نوزادان می‌شود.
سازمان ملل متحد تخمین زده است که در سال ۲۰۲۱، هر روز ۲۰ نوزاد در افغانستان به دلیل عواملی که قابل پیشگیری یا درمان هستند، جان خود را از دست می‌دهند. این رقم به دلیل جنگ و ناآرامی به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
۳. کمبود پرسنل بهداشتی: نبود پرسنل بهداشتی آموزش‌دیده، به ویژه متخصصان زایمان و مراقبت از نوزادان، چالش‌های قابل توجهی را برای ارائه مراقبت‌های مناسب به مادران و نوزادان ایجاد می‌کند. بسیاری از زنان باردار در افغانستان، به خصوص در مناطق روستایی، به مراقبت‌های قبل از زایمان توسط ماما یا پزشک آموزش دیده دسترسی ندارند. این امر می‌تواند منجر به تشخیص و درمان نشدن عوارض بارداری شود که برای مادر و نوزاد خطرناک می‌باشد.
در سال‌های اخیر، بسیاری از پرسنل بهداشتی متخصص افغانستان به دلیل درگیری، ناامنی و حقوق پایین، از این کشور مهاجرت کرده‌اند. این امر کمبود شدید نیروی کار ماهر در بخش بهداشت را تشدید کرده است.
سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که «در سال ۲۰۲۱، افغانستان ۵۷ درصد از پزشکان و ماماهای خود را از دست داد.»
۴. سوءتغذیه: از دیگر عوامل مرگ و میر نوزادان، سوءتغذیه است. بدون شک سوءتغذیه مزمن، که بیشتر در بین کودکان افغان رایج است، در بدترین حالت، می‌تواند منجر به مرگ آنان شود. امّا نوزادانی که با وجود سوءتغذیه زنده می‌مانند، دچار عوارض ذیل می‌شوند:
- ضعیف شدن سیستم ایمنی: کمبود مواد مغذی ضروری در دوران کودکی، به‌ویژه ویتامین‌ها و مواد معدنی، سلول‌های ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و آن‌ها را در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا، ناتوان می‌سازد.
- بیماری‌های عفونی: کودکان دچار سوءتغذیه، به‌طور قابل‌توجهی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند اسهال، ذات‌الریه و سل قرار دارند. این بیماری‌ها می‌توانند منجر به عوارض جدی، مرگ و میر و ناتوانی‌های بلندمدت شوند.
- رشد نامناسب: سوءتغذیه مزمن، مانع از رشد و نمو طبیعی کودکان می‌شود و پیامدهای جبران‌ناپذیری بر سلامت جسمی و ذهنی آن‌ها در طول زندگی خواهد داشت.
۵. دسترسی محدود به آب آشامیدنی و بهداشت: یکی دیگر از مقوله‌هایی که در ردیف عوامل مؤثر در مرگ و میر شدید نوزادان قرار می‌گیرد، عبارت از کمبود آب آشامیدنی سالم و فاضلاب مناسب است. نبود یا کمبود آب آشامیدنی و نبود فاضلاب مناسب در افغانستان زمینه را برای شیوع بیماری‌های اسهالی و سایر بیماری‌های عفونی که به ویژه برای کودکان خردسال کشنده هستند، فراهم کرده است.
اقدامات ضروری برای نجات جان نوزادان و کودکان:
- افزایش سرمایه‌گذاری در مراقبت‌های بهداشتی مادر و نوزاد: این شامل افزایش تعداد پرسنل بهداشتی آموزش‌دیده، ساخت و تجهیز مراکز بهداشتی، و ارائه خدمات بهداشتی رایگان یا با هزینه کم برای مادران و نوزادان است.
- تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشت: ایجاد سیستم‌های آب آشامیدنی سالم و فاضلاب مناسب برای همه جوامع، به ویژه در مناطق روستایی، ضروری است.
- مبارزه با سوءتغذیه: برنامه‌های تغذیه‌ای جامع برای کودکان و خانواده‌های آسیب‌پذیر، به ویژه در مناطق محروم، باید اجرا شود.
- آموزش و توانمندسازی زنان: آموزش زنان در مورد بهداشت باروری، مراقبت‌های قبل از زایمان و مراقبت از نوزادان، می‌تواند به طور قابل توجهی به بهبود سلامت مادران و نوزادان کمک کند.
- حفاظت از کودکان در برابر درگیری: همه طرف‌های درگیر در جنگ باید برای محافظت از کودکان در برابر خشونت و تضمین دسترسی آن‌ها به کمک‌های بشردوستانه تلاش کنند.
نجات جان نوزادان در افغانستان، تنها یک ضرورت اخلاقی نیست، بلکه سرمایه‌گذاری در آینده این کشور نیز است. با اقدامات فوری و پایدار، می‌توانیم به این کودکان شانس زندگی سالم و پربار را بدهیم. مرگ هر کودک یک تراژدی است. با اقدامات فوری و پایدار، می‌توان جان بی‌شماری از نوزادان را در افغانستان نجات داد. جامعه جهانی و دولت افغانستان باید تعهد خود را برای تضمین دسترسی همه کودکان به مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت، غذا، آب و سایر نیازهای اساسی نشان دهند.
