واکنش آلرژیک زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به یک ماده معمولاً بی‌ضرر، واکنشی غیرطبیعی نشان دهد. این نوع واکنش را آلرژی پوستی می‌نامند. عوامل گوناگونی می‌توانند باعث این نوع آلرژی شوند؛ مانند گرده گیاهان، برخی مواد غذایی، داروها، گیاهان حساسیت‌زا و حتی برخی از حیوانات.
علائم رایج آلرژی پوستی شامل خارش، قرمزی، برجستگی‌های پوستی و خشکی است. در برخی موارد، تشخیص علت آلرژی آسان نیست و ممکن است ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند آبله‌مرغان یا سرخک باشد.
برای تشخیص دقیق، مراجعه به متخصص آلرژی ضروری است. خوشبختانه راهکارهای پیشگیرانه و روش‌های درمانی متعددی برای کنترل و بهبود حساسیت‌های پوستی وجود دارد.
آلرژی پوستی چیست؟
آلرژی پوستی حالتی است که در آن سیستم ایمنی بدن نسبت به برخی مواد بی‌ضرر، واکنشی غیرطبیعی نشان می‌دهد و آن‌ها را به عنوان آلرژن شناسایی می‌کند. هنگامی‌که پوست با این مواد تماس پیدا می‌کند، ممکن است دچار علائم حساسیت شود. این تماس می‌تواند به‌صورت مستقیم با پوست، از طریق بلعیدن، استنشاق یا حتی تزریق صورت گیرد.
از نظر پزشکی، این واکنش‌ها را «حساسیت بیش از حد» می‌نامند.
انواع آلرژی پوستی
آلرژی‌های پوستی به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شوند. در ادامه، رایج‌ترین انواع آن معرفی می‌شوند:
درماتیت تماسی
اگر تا به حال پس از استفاده از یک محصول جدید مراقبت از پوست یا حتی صابون متفاوت، دچار بثورات پوستی، خارش یا التهاب شده‌اید، احتمالاً با درماتیت تماسی روبه‌رو شده‌اید.
چه چیزی باعث درماتیت تماسی می‌شود؟
این نوع حساسیت زمانی اتفاق می‌افتد که پوست با یک ماده حساسیت‌زا یا تحریک‌کننده تماس پیدا کند؛ موادی مانند نیکل، رایحه‌ها، مواد شیمیایی موجود در صابون، لوسیون، کرم ضدآفتاب و حتی برخی پارچه‌ها.
همچنین ذرات موجود در هوا مانند گرده گیاهان، اگر روی پوست بنشینند، می‌توانند منجر به بروز علائم درماتیت شوند.
در برخی موارد، تنها پس از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب واکنش پوستی بروز می‌کند. این حالت *درماتیت تماسی فوتوآلرژیک* نام دارد. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید با برخی مواد شیمیایی مانند ترکیبات موجود در کرم‌های ضدآفتاب، لوسیون‌های بدن یا عطرها واکنش نشان دهد. برخی داروها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها نیز ممکن است در این واکنش نقش داشته باشند.
علائم درماتیت تماسی می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد و شامل موارد زیر است:
– قرمزی و التهاب پوست
– تورم
– ترک‌خوردگی و خشکی
– احساس سوزش یا خارش
– ایجاد تاول یا برجستگی
– لکه‌های پوسته‌پوسته
– کهیر
واکنش معمولاً بلافاصله ظاهر نمی‌شود و ممکن است از چند ساعت تا حتی ۱۰ روز پس از تماس ایجاد شود. با این حال، در اغلب موارد، علائم بین ۱ تا ۳ روز باقی می‌ماند.
کهیر
کهیر، تاول‌ها یا برآمدگی‌های قرمز، برجسته و خارش‌داری هستند که می‌توانند روی هر ناحیه‌ای از بدن ظاهر شوند؛ از جمله صورت، سینه، پشت، بازوها یا پاها.
چه چیزی باعث کهیر می‌شود؟
درماتیت تماسی می‌تواند یکی از دلایل تحریک کهیر باشد، اما واکنش‌های آلرژیک به نیش حشرات، برخی داروها یا غذاها نیز از علل شایع آن هستند. همچنین کهیر ممکن است به دنبال عفونت‌های ویروسی، استرس یا حتی پس از ورزش کردن ایجاد شود.
علائم کهیر:
– تاول‌های برجسته، قرمز و خارش‌دار
– گاهی احساس سوزش یا گزگز در محل
– در موارد نادر، علائم شدیدتری مانند:
– ورم لب‌ها، چشم‌ها یا زبان
– مشکل در تنفس
– سرگیجه یا افت فشار خون
در صورت مشاهده علائم شدید، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
کهیر (ادامه علائم شدید):
– سرفه
– تنگی نفس
– احساس گرفتگی در گلو
– تورم زبان
کهیر معمولاً به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شود و ممکن است ظرف چند ساعت تا چند روز به‌طور کامل محو گردد. اندازه آن‌ها متغیر است؛ از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر. در صورت بروز علائم تنفسی یا تورم در نواحی حساس مانند زبان و گلو، مراجعه فوری به پزشک ضروری است، چرا که ممکن است نشان‌دهنده یک واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) باشد.
اگزما (درماتیت آتوپیک)
اگزما که ممکن است آن را با نام «درماتیت آتوپیک» نیز بشنوید، یک بیماری مزمن آلرژیک پوستی است که اغلب در دوران کودکی آغاز می‌شود.
علت اگزما چیست؟
متخصصان هنوز به طور دقیق نمی‌دانند چه چیزی باعث اگزما می‌شود، اما می‌دانند برخی عوامل می‌توانند پوست را تحریک کرده و باعث خارش، قرمزی و خشکی شوند. این محرک‌ها عبارت‌اند از:
– شوره‌ی حیوانات
– مواد شوینده
– گرد و غبار
– آلرژی‌های غذایی یا فصلی
– آسم
علائم اگزما
علائم اگزما در افراد مختلف متفاوت است.
– در نوزادان و کودکان خردسال، اگزما معمولاً در صورت، زانوها یا سطح بیرونی آرنج ظاهر می‌شود.
– در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان، معمولاً علائم در دست‌ها، پاها، بازوها یا پشت زانوها دیده می‌شود.
از جمله علائم رایج اگزما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– خشکی پوست
– لکه‌های پوسته‌پوسته
– قرمزی و تورم
– برجستگی‌های کوچک و قرمز
– ترشح مایع از پوست
– ضخیم شدن پوست
علائم اگزما یا «شعله‌ور شدن»ها ممکن است از چند روز تا چند هفته ادامه داشته باشند.
تورم (آنژیوادم)
تورم گاهی با نام آنژیوادم شناخته می‌شود. به حالتی گفته می‌شود که بخشی از پوست، به‌ویژه در بافت‌های نرم مانند پلک‌ها یا اطراف دهان، به طور ناگهانی متورم یا برجسته می‌شود. تورم ممکن است همراه با کهیر بروز کند، اما لزوماً همیشه این‌طور نیست.
علت تورم چیست؟
در بسیاری از موارد، علت دقیق تورم مشخص نیست. با این حال، برخی عوامل رایج عبارت‌اند از:
– آلرژی‌های غذایی
– شوره‌ی حیوانات
– گرده‌ی گیاهان
– نیش حشرات
– حساسیت به داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپرین، ایبوپروفن یا داروهای فشار خون
– اختلالات خودایمنی مانند لوپوس
– در موارد نادر، اختلالی ارثی به نام آنژیوادم ارثی
علائم تورم (آنژیوادم):
علائم ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت باقی بمانند و گاهی با نشانه‌هایی همراه‌اند که فقط مربوط به پوست نیستند. از جمله:
– تورم ناگهانی زیر پوست
– برآمدگی‌ها یا تاول‌هایی هم‌رنگ پوست
– گرفتگی یا درد شکمی
– مشکل در تنفس
– تورم اطراف چشم یا دهان
– تورم در پوشش داخلی چشم‌ها
این علائم معمولاً ظرف چند روز فروکش می‌کنند.
عوامل محرک آلرژی پوستی
شناسایی علت دقیق آلرژی پوستی می‌تواند دشوار باشد، زیرا صدها آلرژن (ماده حساسیت‌زا) بالقوه وجود دارد. در ادامه، برخی از رایج‌ترین عوامل محرک آورده شده است:
- پیچک سمی، بلوط سمی و سماق سمی
این گیاهان در صورت آسیب دیدن برگ‌هایشان، روغنی به نام اوروشیول آزاد می‌کنند. تماس این روغن با پوست می‌تواند باعث بروز بثورات قرمز، خارش‌دار و تاول‌دار شود.
- نیکل
فلزی رایج که در ساخت انواع وسایل استفاده می‌شود، مانند:
– جواهرات
– سگک کمربند
– قاب عینک
– گیره کاغذ
افرادی که پیرسینگ دارند، با فلز کار می‌کنند یا سابقه خانوادگی آلرژی دارند، بیشتر در معرض واکنش به نیکل هستند.
- لاتکس (لاستیک طبیعی)
محصولاتی که ممکن است حاوی لاتکس باشند، عبارت‌اند از:
– دستکش‌های لاستیکی
– کاندوم
– پاک‌کن‌ها
– کمربند یا سوتین‌های کش‌دار
– بادکنک‌ها
آلرژی به لاتکس معمولاً پس از تماس‌های مکرر ایجاد می‌شود. علائم می‌توانند از خارش و کهیر خفیف تا واکنش‌های شدید تنفسی متغیر باشند.
لباس
بثورات پوستی روی سینه پس از پوشیدن پیراهن، یا روی پاها هنگام پوشیدن کفش یا جوراب خاص، می‌تواند نشانه‌ای از آلرژی باشد. حتی ممکن است بعد از امتحان کردن یک لباس جدید، واکنش نشان دهید.
عامل محرک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
– رنگ‌ها یا مواد شیمیایی به‌کاررفته در فرایند تولید پارچه (مثل مواد ضدچروک)
– الیاف خاص موجود در لباس
برای پیشگیری از واکنش‌های پوستی:
– لباس‌های جدید را قبل از پوشیدن بشویید.
– لباس‌هایی با الیاف طبیعی مانند پنبه یا پنبه ارگانیک انتخاب کنید.
– در صورت حساسیت، از پوشیدن پارچه‌هایی مانند پشم یا موهر خودداری کنید.
مواد نگهدارنده
این مواد شیمیایی در بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شوند، از جمله:
– شامپو و نرم‌کننده
– کرم ضد آفتاب
– لوسیون و مرطوب‌کننده
– لوازم آرایش
– رنگ مو
– خالکوبی‌های موقتی
عطرها (ادکلن و دئودورانت)
تشخیص آلرژی به عطر دشوار است، زیرا ترکیبات دقیق آن‌ها معمولاً روی برچسب نوشته نمی‌شود. حتی محصولات دارای برچسب «بدون عطر» یا «ضد حساسیت» نیز ممکن است مواد حساسیت‌زا داشته باشند.
داروها
برخی از مواد موجود در کرم‌ها و پمادهای بدون نسخه ممکن است به‌جای کمک، مشکلات پوستی را تشدید کنند. استفاده از این داروها حتما باید تحت نظر پزشک باشد، به‌ویژه اگر سابقه حساسیت دارید.
واکنش‌های آلرژیک چقدر طول می‌کشند؟
مدت زمان واکنش‌های آلرژیک می‌تواند متغیر باشد — از چند ساعت تا چند روز یا حتی چند هفته. این زمان بستگی به شدت حساسیت و مدت‌زمان تماس با ماده حساسیت‌زا دارد.
برخی افراد ممکن است تا پایان عمر با آلرژی خود زندگی کنند، اما در برخی دیگر، آلرژی با گذر زمان کاهش می‌یابد یا به‌کلی از بین می‌رود.
درمان آلرژی پوستی
درمان به نوع آلرژی و علت ایجاد آن بستگی دارد. اولین و مهم‌ترین قدم، اجتناب از تماس با ماده محرک است. سپس، حتماً با یک پزشک متخصص مشورت کنید تا درمان مناسب — شامل داروهای ضدحساسیت، کرم‌های موضعی یا روش‌های دیگر — برایتان تجویز شود.
درمان خودسرانه ممکن است وضعیت را بدتر کند.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
