علل (ADHD) چیست؟ آیا ارثی است؟ ما می‌دانیم که عوامل ژنتیکی یا ارثی در ایجاد (ADHD) مهم هستند. اما نمی‌دانیم که چه ژن‌هایی در بروز این اختلال نقش مهمتری دارند. تحقیقاتی در این زمینه نیز صورت گرفته است که حول محور عوامل ژنتیکی موثر می‌چرخد. با این حال، مشخص است که محیط نیز در این میان بی‌تاثیر نیست و نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. اگر کودک شما خویشاوند نزدیکی دارد که تشخیص (ADHD) گذاشته شده است، احتمال اینکه کودک شما نیز دچار (ADHD) باشد بالاتر می‌رود. البته این گفته به این معنا نیست که (ADHD) یک امر حتمی الوقوع بوده و کودک شما حتما دچار (ADHD) خواهد شد. تا کنون ژن واحدی که به عنوان علت (ADHD) تشخیص داده شده باشد از سوی محققین شناسایی نشده است. بنابراین، احتمال اینکه چندین ژن در این امر دخیل باشد بسیار زیاد است که هرکدام در تعامل با محیط به شیوه های پیچیده‌ای عمل می‌کنند.   آیا (ADHD) به واسطه بیماری یا آسیب مغزی بوجود می‌آید؟ بیشتر کودکان دارای (ADHD) سابقۀ آسیب یا جراحت مغزی ندارند. با این وجود اسکن‌های مغزی آن دسته کودکانی که دچار علائم (ADHD) بسیار حادی هستند، نشان می‌دهد که سطح فعالیت لب پیشانی مغز آن‌ها نسبت به حد میانگین پایینتر است. این بخش از مغز انسان درگیر برنامه ریزی کردن فعالیت‌ها و کنترل کردن محرک‌هاست. بخش دیگری از مغز که به نظر می‌رسد جهت درک (ADHD) مهم است، محدوده‌ای است که آن را اصطلاحا هسته‌ی دم‌دار می‌گویند و جهت کنترل حرکات و حفظ توجه به کار می‌رود. به نظر می‌رسد در کودکانی که دچار(ADHD) شدید هستند این بخش‌های مغزی کوچکتر است. علی‌رغم اینکه این یافته‌ها جهت تشخیص (ADHD) معتبر نیستند اما این امکان را به محققین داده است تا ماهیت این مشکل را دریابند. کودکانی که از ناحیه‌ی سر آسیب دیده اند و کسانی که مبتلا به صرع و یا عفونت‌ مغزی شده اند ممکن است همانند کودکان دچار(ADHD)، مشکلاتی را در زمینه نقص توجه از خودشان نشان دهند. کدام یک از عوامل محیطی در بروز (ADHD) نقش دارند؟ والدین ممکن است خود را مسئول بروز این اختلال در فرزندشان قلمداد کنند و نگران این باشند که رفتار و شیوه‌ی تربیتی آن‌ها باعث شده چنین مشکلاتی بوجود بیاید. اما باید گفت شواهدی مبنی بر اینکه شیوه‌ی تربیتی والدین باعث ایجاد (ADHD) در کودک می‌شود وجود ندارد. همانطور که قبلا بیان کردیم، معمولا مشکلات رفتاری کودکان حاصل ترکیب پیچیده‌ی عوامل ارثی و تجارت زندگی آن‌هاست. با این حال، والدین می‌توانند با بهره گیری از روش‌های موثر به کودک‌شان کمک کنند. ارائه‌ی راهنمایی‌های لازم به والدین در زمینه سلامت و تغذیه می‌تواند موثر باشد. زنان حامله‌ای که در برخی مواقع بحرانی خاص در طول زمان بارداری اقدام به نوشیدن الکل بصورت بیش از حد می‌کنند به احتمال بیشتری در معرض خطر داشتن فرزندی مبتلا به سندرم الکل جنینی هستند. این سندرم یک اختلال بسیار جدی محسوب شده که باعث بروز معلولیت‌های روانی و جسمانی از جمله علائم (ADHD) در کودک می‌گردد. صدمات مغزی وارده هنگام تولد موجب فقدان رسیدن اکسیجن به مغز نوزاد شده و یکی از عوامل خطرناک بروز (ADHD) محسوب می‌شود. آیا (ADHD) در کودکان با افزایش سن آن‌ها ازبین می‌رود؟ این مشکل در برخی از کودکان به مرور با افزایش سن آن‌ها رفع می‌شود، اگرچه مشکلات دیگری نیز در دوران نوجوانی و بالاتر از آن ادامه می‌یابد. تقریبا از هر ۵ کودک دچار (ADHD) ۲ تا از آن‌ها تا سن ۱۸ سالگی همچنان با مشکلات مربوطه سر می‌کنند. علائم اصلی (ADHD) نظیر مشکلات مربوط به نقص توجه نیز ممکن است با افزایش سن کودک بهبود یابد اما مشکلات رفتاری نظیر نافرمانی و پرخاشگری در صورتی که کودک کمک‌های لازم را به موقع دریافت نکند، به مرور زمان ممکن است شدت یابد. به ویژه مطالعات نشان داده است پسرانی که بیش از حد فعال و پرخاشگر هستند، نزد سایر همسالان محبوبیتی ندارند. بنابراین، بسیار مهم است که این کودکان از همان اوایل، کمک‌های لازم را تا حد امکان دریافت نمایند تا از بروز مشکلات رفتاری بیشتر در آن‌ها پیشگیری به عمل آید. خیلی مهم است که این نکته را به یاد داشته باشیم که ۳۰ الی ۴۰ درصد کودکان دارای (ADHD) در طول دوره‌ی بزرگسالی بهبود می‌یابند و حتی این درصد نیز می‌تواند با دریافت اقدامات لازم و به موقع افزایش یابد. اما کودکان دچار (ADHD) که در مکتب و محیط‌های آموزشی پرخاشگر و ضد اجتماعی هستند از آنجایی که قدرت سازگاری ندارند احتمال اینکه در بزرگسالی نیز دچار مشکلات بیشتری گردند، بالاست. خانواده‌ها و مکاتب  می‌توانند در چنین مواقعی به جای سرزنش کودک حمایت‌های لازم را برای آن‌ها فراهم آورند. آیا دارو درمانی به این دسته از کودکان کمک می‌کند؟ مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهند که داروهای محرک می‌توانند اثرات کوتاه مدتی برای بسیاری از کودکان دچار (ADHD) فراهم آورند. والدین بسیاری راجع به اثرات این داروها در کودکان‌شان ابراز خرسندی کرده اند. به محض اینکه کودکان آرامتر شوند راحت‌تر می‌توانند با سایرین بیامیزند و بطور موثرتری ارتباط برقرار نمایند. میزان پرخاشگری و بیش فعالی آن‌ها نیز می‌تواند پس از مصرف دارو کاهش یابد و عملکرد مفیدشان افزایش چشمگیری داشته باشد. البته در کنار این‌ها، یکی از نگرانی‌هایی که از بابت مصرف داروها وجود دارد این است که این داروها ممکن است پیوسته جهت اصلاح مشکلات رفتاری کودکان مورد استفاده قرار گیرد که به هیچ عنوان ربطی به (ADHD) ندارند. بنابراین، خیلی مهم است که درک کنیم چه داروهایی می‌تواند موثر باشد و چه محدویت‌هایی دارند. مصرف دارو صرفا می‌بایست برای کودکانی تجویز شود که بصورت دقیق مورد سنجش قرار گرفته اند و کسانی که از سوی متخصص تشخیص دقیق دریافت کرده اند. از آنجایی که تاثیر داروها بلند مدت نبوده و صرفا ساعاتی را شامل می‌شود، مهم است که داروها بصورت منظم مصرف شوند و از طرفی باید اطمینان حاصل کنید که کودک شما تحت نظر یک متخصص قرار دارد تا میزان پیشرفت و تغییرات او را بررسی کند. در کنار مصرف دارو به منظور دریافت تاثیرات و نتایج بلند مدت این کودکان باید از حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی نیز بهره‌مند شوند. به علاوه، آن‌ها نیاز دارند تا از جلسات مشاوره و رفتار درمانی نیز استفاده کنند تا بتوانند عملا تغییرات را در رفتار خود بگنجانند. نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»