علل (ADHD) چیست؟ آیا ارثی است؟ ما می‌دانیم که عوامل ژنتیکی یا ارثی در ایجاد (ADHD) مهم هستند. اما نمی‌دانیم که چه ژن‌هایی در بروز این اختلال نقش مهمتری دارند. تحقیقاتی در این زمینه نیز صورت گرفته است که حول محور عوامل ژنتیکی موثر می‌چرخد. با این حال، مشخص است که محیط نیز در این میان بی‌تاثیر نیست و نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. اگر کودک شما خویشاوند نزدیکی دارد که تشخیص (ADHD) گذاشته شده است، احتمال اینکه کودک شما نیز دچار (ADHD) باشد بالاتر می‌رود. البته این گفته به این معنا نیست که (ADHD) یک امر حتمی الوقوع بوده و کودک شما حتما دچار (ADHD) خواهد شد. تا کنون ژن واحدی که به عنوان علت (ADHD) تشخیص داده شده باشد از سوی محققین شناسایی نشده است. بنابراین، احتمال اینکه چندین ژن در این امر دخیل باشد بسیار زیاد است که هرکدام در تعامل با محیط به شیوه های پیچیده‌ای عمل می‌کنند.   آیا (ADHD) به واسطه بیماری یا آسیب مغزی بوجود می‌آید؟ بیشتر کودکان دارای (ADHD) سابقۀ آسیب یا جراحت مغزی ندارند. با این وجود اسکن‌های مغزی آن دسته کودکانی که دچار علائم (ADHD) بسیار حادی هستند، نشان می‌دهد که سطح فعالیت لب پیشانی مغز آن‌ها نسبت به حد میانگین پایینتر است. این بخش از مغز انسان درگیر برنامه ریزی کردن فعالیت‌ها و کنترل کردن محرک‌هاست. بخش دیگری از مغز که به نظر می‌رسد جهت درک (ADHD) مهم است، محدوده‌ای است که آن را اصطلاحا هسته‌ی دم‌دار می‌گویند و جهت کنترل حرکات و حفظ توجه به کار می‌رود. به نظر می‌رسد در کودکانی که دچار(ADHD) شدید هستند این بخش‌های مغزی کوچکتر است. علی‌رغم اینکه این یافته‌ها جهت تشخیص (ADHD) معتبر نیستند اما این امکان را به محققین داده است تا ماهیت این مشکل را دریابند. کودکانی که از ناحیه‌ی سر آسیب دیده اند و کسانی که مبتلا به صرع و یا عفونت‌ مغزی شده اند ممکن است همانند کودکان دچار(ADHD)، مشکلاتی را در زمینه نقص توجه از خودشان نشان دهند. کدام یک از عوامل محیطی در بروز (ADHD) نقش دارند؟ والدین ممکن است خود را مسئول بروز این اختلال در فرزندشان قلمداد کنند و نگران این باشند که رفتار و شیوه‌ی تربیتی آن‌ها باعث شده چنین مشکلاتی بوجود بیاید. اما باید گفت شواهدی مبنی بر اینکه شیوه‌ی تربیتی والدین باعث ایجاد (ADHD) در کودک می‌شود وجود ندارد. همانطور که قبلا بیان کردیم، معمولا مشکلات رفتاری کودکان حاصل ترکیب پیچیده‌ی عوامل ارثی و تجارت زندگی آن‌هاست. با این حال، والدین می‌توانند با بهره گیری از روش‌های موثر به کودک‌شان کمک کنند. ارائه‌ی راهنمایی‌های لازم به والدین در زمینه سلامت و تغذیه می‌تواند موثر باشد. زنان حامله‌ای که در برخی مواقع بحرانی خاص در طول زمان بارداری اقدام به نوشیدن الکل بصورت بیش از حد می‌کنند به احتمال بیشتری در معرض خطر داشتن فرزندی مبتلا به سندرم الکل جنینی هستند. این سندرم یک اختلال بسیار جدی محسوب شده که باعث بروز معلولیت‌های روانی و جسمانی از جمله علائم (ADHD) در کودک می‌گردد. صدمات مغزی وارده هنگام تولد موجب فقدان رسیدن اکسیجن به مغز نوزاد شده و یکی از عوامل خطرناک بروز (ADHD) محسوب می‌شود. آیا (ADHD) در کودکان با افزایش سن آن‌ها ازبین می‌رود؟ این مشکل در برخی از کودکان به مرور با افزایش سن آن‌ها رفع می‌شود، اگرچه مشکلات دیگری نیز در دوران نوجوانی و بالاتر از آن ادامه می‌یابد. تقریبا از هر ۵ کودک دچار (ADHD) ۲ تا از آن‌ها تا سن ۱۸ سالگی همچنان با مشکلات مربوطه سر می‌کنند. علائم اصلی (ADHD) نظیر مشکلات مربوط به نقص توجه نیز ممکن است با افزایش سن کودک بهبود یابد اما مشکلات رفتاری نظیر نافرمانی و پرخاشگری در صورتی که کودک کمک‌های لازم را به موقع دریافت نکند، به مرور زمان ممکن است شدت یابد. به ویژه مطالعات نشان داده است پسرانی که بیش از حد فعال و پرخاشگر هستند، نزد سایر همسالان محبوبیتی ندارند. بنابراین، بسیار مهم است که این کودکان از همان اوایل، کمک‌های لازم را تا حد امکان دریافت نمایند تا از بروز مشکلات رفتاری بیشتر در آن‌ها پیشگیری به عمل آید. خیلی مهم است که این نکته را به یاد داشته باشیم که ۳۰ الی ۴۰ درصد کودکان دارای (ADHD) در طول دوره‌ی بزرگسالی بهبود می‌یابند و حتی این درصد نیز می‌تواند با دریافت اقدامات لازم و به موقع افزایش یابد. اما کودکان دچار (ADHD) که در مکتب و محیط‌های آموزشی پرخاشگر و ضد اجتماعی هستند از آنجایی که قدرت سازگاری ندارند احتمال اینکه در بزرگسالی نیز دچار مشکلات بیشتری گردند، بالاست. خانواده‌ها و مکاتب  می‌توانند در چنین مواقعی به جای سرزنش کودک حمایت‌های لازم را برای آن‌ها فراهم آورند. آیا دارو درمانی به این دسته از کودکان کمک می‌کند؟ مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهند که داروهای محرک می‌توانند اثرات کوتاه مدتی برای بسیاری از کودکان دچار (ADHD) فراهم آورند. والدین بسیاری راجع به اثرات این داروها در کودکان‌شان ابراز خرسندی کرده اند. به محض اینکه کودکان آرامتر شوند راحت‌تر می‌توانند با سایرین بیامیزند و بطور موثرتری ارتباط برقرار نمایند. میزان پرخاشگری و بیش فعالی آن‌ها نیز می‌تواند پس از مصرف دارو کاهش یابد و عملکرد مفیدشان افزایش چشمگیری داشته باشد. البته در کنار این‌ها، یکی از نگرانی‌هایی که از بابت مصرف داروها وجود دارد این است که این داروها ممکن است پیوسته جهت اصلاح مشکلات رفتاری کودکان مورد استفاده قرار گیرد که به هیچ عنوان ربطی به (ADHD) ندارند. بنابراین، خیلی مهم است که درک کنیم چه داروهایی می‌تواند موثر باشد و چه محدویت‌هایی دارند. مصرف دارو صرفا می‌بایست برای کودکانی تجویز شود که بصورت دقیق مورد سنجش قرار گرفته اند و کسانی که از سوی متخصص تشخیص دقیق دریافت کرده اند. از آنجایی که تاثیر داروها بلند مدت نبوده و صرفا ساعاتی را شامل می‌شود، مهم است که داروها بصورت منظم مصرف شوند و از طرفی باید اطمینان حاصل کنید که کودک شما تحت نظر یک متخصص قرار دارد تا میزان پیشرفت و تغییرات او را بررسی کند. در کنار مصرف دارو به منظور دریافت تاثیرات و نتایج بلند مدت این کودکان باید از حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی نیز بهره‌مند شوند. به علاوه، آن‌ها نیاز دارند تا از جلسات مشاوره و رفتار درمانی نیز استفاده کنند تا بتوانند عملا تغییرات را در رفتار خود بگنجانند. نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»

چه زمانی تشخیص (ADHD) مناسب است؟ ما به این امر آگاهیم که کودکان انرژی فراوانی دارند و مایلند تا فعال باشند. فاصلۀ زمانی توجه آن‌ها نیز معمولا کوتاه است، خیلی زود از فعالیتی خسته می‌شوند و تمایل دارند تا فعالیت جدیدی را انجام دهند. بنابراین، با توجه به این ویژگی‌ها در کودکان چطور می‌توان ادعا کرد که کودکی دچار (ADHD) می‌باشد و یا صرفا از انجام فعالیتی خسته شده و بی‌قراری می‌کند؟ در این رابطه می‌بایست به میزان بروز چنین رفتارهایی در کودکان توجه نمود. کودکان دچار (ADHD) صرفا اینطور نیست که کودکان بسیار فعالی باشند بلکه حیطۀ بسیار گسترده‌ای از مشکلات رفتاری را به همراه دارند که می‌تواند کنترل و مراقبت از آن‌ها را با مشکلات بسیار زیادی مواجه سازد. خیلی مهم است که این نکته را به یاد داشته باشیم که به کودکان برچسب نزنیم و جهت تشخیص دقیق نیز توصیف کاملی از وی بصورت انفرادی داشته باشیم. کودکان با یکدیگر متفاوت هستند و مشکلات‌شان را نیز به شیوه‌های مختلفی ابراز می‌کنند. تشخیص (ADHD) می‌تواند بسیار دشوار باشد زیرا: هیچ نوع آزمایش خاصی به منظور تشخیص (ADHD) وجود ندارد. ما نمی‌توانیم با گرفتن نمونه خون یا تصویر اشعه‌ی ایکس به تشخیص این اختلال برسیم. همه‌ی کودکان در زمینه‌ی کنترل خودشان مشکلاتی دارند و ازین رو تصمیم گیری مبنی بر اینکه تا چه حد می‌توان مرزی بین رفتارهای مطلوب و نامطلوب کودک ترسیم کرد، بسیار دشوار است. مشکلاتی دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند باعث بروز رفتارهای مشابه (ADHD) در کودکان شوند. نظیر مشکلات زبانی یا شنوایی، مشکلات خواندن و نوشتن، و نیز موانع عمده‌ای که در طول زندگی کودکان ایجاد میشود. بیش از نیمی از کودکان دارای (ADHD) علاوه بر این اختلال در زمینه‌های فوق نیز دچار مشکل هستند. انواع علائمی که متخصصین جهت تشخیص (ADHD) مورد بررسی قرار می‌دهند عبارتند از: در زمینه‌ی دنبال کردن آموزش‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود و یا انجام تکالیف مشکل دارند. در زمینۀ تمرکز روی یک فعالیت خاص مشکل دارند. غالبا هنگام صحبت کردن گوش نمی‌کنند. دائما در حال تحرک هستند و نمی‌توانند در جای‌شان آرام و قرار داشته باشند. بطور بی‌وقفه صحبت می‌کنند و حرف دیگران را قطع می‌کنند. در موقعیت‌هایی که قابل قبول نیست، جست و خیز می‌کنند. بدون اینکه صبر کنند تا سوالی از آن‌ها کامل پرسیده شود، فورا پاسخ می‌دهند. در صبر کردن و رعایت نوبت دیگران مشکل دارند. به منظور تشخیص (ADHD) باید برخی از مشکلات فوق تا قبل از سن ۶ یا ۷ سالگی بروز کرده باشد. همچنین به منظور تشخیص (ADHD) می‌بایست این رفتارها به طور متوسط در بیش از یک موقعیت رخ داده باشند نه در یک موقعیت خاص (به عنوان مثال هم در خانه و هم در محیط مکتب.) میزان شیوع (ADHD) تخمین دقیق کودکانی که در سرتاسر جهان دچار (ADHD) هستند دشوار است، زیرا روش‌هایی که جهت تشخیص این مشکل در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد با یکدیگر متفاوت هستند. در انگلستان تشخیص (ADHD) بر اساس یک مجموعه از علائم در مراجع صورت می‌گیرد که حدود 0.5 تا 1 درصد از کودکان دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی گزارش داده شده اند، اما در مقابل در ایالات متحده هنوز تعریف گسترده‌تری از این اختلال وجود دارد. برآوردهای اخیر نشان می‌دهد که حدود ۱ الی ۵ درصد از کل جمعیت جهان دچار این اختلال هستند. میزان شیوع (ADHD) در پسران در مقایسه با دختران حدود ۵ برابر بیشتر می‌باشد. شاید این امر تا حدودی مربوط به شیوه‌های خاص پسران در زمینۀ بیان مشکلات‌شان می‌باشد. علی‌رغم اینکه دختران و پسران هردو شامل ابتلا به این اختلال می‌باشند اما پسران در مقایسه با دختران به احتمال بیشتری پرتحرک بوده و در کنترل کردن خودشان مشکل دارند. (ADHD) مختص کشور یا فرهنگ خاصی نیست و کودکان در تمامی کشورها و گروه‌های اجتماعی می‌توانند تشخیص (ADHD) دریافت کنند. با این حال، برخی کودکان که مربوط به زمینه‌های اجتماعی خاصی هستند به احتمال بیشتری تشخیص (ADHD) داده می‌شوند زیرا درمورد اینکه چگونه باید رفتار کنند از آن‌ها انتظارات مختلفی می‌رود. درصورتی که شما والد یک کودک (ADHD) هستید به منظور ارزیابی دقیق فرزندتان می‌بایست حتما به زمینه‌ی اجتماعی که در آن قرار دارید توجه کنید. آیا (ADHD) یک مشکل جدید است؟ بعید به نظر می‌رسد که این اختلال یک مشکل نوظهور یا جدید باشد. با این وجود در گذشته معمولا کودکان تکانشی به واسطه‌ی مشکلات و بی‌نظمی‌هایی که ایجاد می‌کردند، مورد تنبیه قرار می‌گرفتند. در هما نسل‌های گذشته، کودکانی که نمی‌توانستند با مکتب سازگاری پیدا کنند به منظور کار در مشاغل دیگر ترک تحصیل می‌کردند. بنابراین به نظر می‌رسد که (ADHD) بیشتر به دلیل تغییراتی که ما در شیوه‌ی واکنش به  کودکان بیش فعال و تکانشی داده ایم مرسوم شده باشد تا به دلیل تغییراتی که در خود رفتار صورت گرفته است. در بخش بعدی از سری مقالات (ADHD ) به توضیحات بیشتری در رابطه با این اختلال خواهیم پرداخت. نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»