پیشگفتار:
ما شاهد این امر هستیم که داشتن یک رابطه‌ی عاطفی بخش مهمی از زندگی پس از بلوغ فکری و جسمی برای یک انسان می‌باشد، بخشی جدایی ناپذیر از شروع دوران جوانی در زندگی هر فرد.
روابط عاطفی یکی از پیچیده‌ترین روابطی می‌باشد که افراد وارد آن می‌شوند و با چالش‌های موجود در آن روبرو خواهند شد. چالش‌هایی که گاه گیج کننده، هیجان انگیز و گاهی غم انگیز هستند، در انتظارشان خواهند بود. داشتن سواد رابطه، یکی از الزامات ورود به روابط عاطفی می‌باشد که متاسفانه این موضوع در جامعه‌ی ما بسیار کمرنگ و کم اهمیت جلوه می‌کند و به همین دلیل، بسیاری از روابط با مشکلات متعددی روبرو می‌شوند که در نهایت این مشکلات به فروپاشی رابطه منجر خواهند شد.
در این مقاله ما به یکی از چالش‌ها و مشکلات موجود در روابط می‌پردازیم. یکی از آن دسته چالش‌هایی که در جوامع جهان سوم همچون جامعه‌ی ما بیشتر گریبان‌گیر زنان بوده و آن‌ها را هدف قرار می‌دهند، ما در رابطه با سوءاستفادۀ روانی و بهره‌کشی عاطفی در روابط صحبت خواهیم کرد.
سوء استفادۀ روانی و بهره‌کشی عاطفی چیست؟ (بخش اول)
احساسات و عواطف انسان از جمله دارایی‌های مهم به شمار می‌روند، دارایی‌هایی که باید در زمینه‌ی مراقبت از آن‌ها از مهارت و دانش بسیار کار گرفت تا در معرض آسیب و شرایط آسیب‌زا قرار نگیرند. اینکه برخی اوقات چرا ما وارد روابط و معاشرت‌هایی می‌شویم که برای ما آسیب به بار می‌آورند، ممکن است برای برخی سوال باشد و اینکه چرا بعضی افراد دارای پتانسیل بالایی در زمینه‌ی ارتباط با افراد اشتباه می‌باشند نیز می‌تواند موضوع سوال برانگیزی باشد.رتار گ
در زمینه‌ی سلامت رابطه برخی معیارهایی وجود دارد که اغلب اوقات عدم آگاهی از این معیارها باعث بوجود آمدن این دست مشکلات می‌شوند.
سوء استفادۀ روانی چیست؟
سوء استفاده جسمی و یا خشونت‌های خانوادگی اغلب موضوعات قابل مشاهده و مشخصی هستند که برای یک فرد ممکن است اتفاق بیفتد و عملا قابلیت نشان داده شدن را دارند اما در زمینه‌ی سوء استفادۀ روانی، موضوع کمی متفاوت‌تر می‌باشد. به گونۀ‌ای که این مورد به صورت پنهان و یا غیرمستقیم و گاهی هم به صورت تدریجی به مرور زمان و بصورت بلند مدت رخ می‌دهد. در این حالت فرد ممکن است به تنهایی، توانایی تشخیص این اتفاق را نداشته باشد و گمان کند مشکلی وجود ندارد و یا مشکل خود اوست و به جای اصلاح فرد بیرونی در درون خود به مشاجره با خود بپردازد.
عمدتا آن دسته خشونت‌هایی که به جای آثار جسمی آثار روانی بر جای می‌گذارند و تاثیرات جبران ناپذیری بر زندگی افراد دارند به عنوان سوءاستفادۀ روانی یا عاطفی شناسایی می‌شوند و به گونه‌ای رخ می‌دهند که فرد قربانی توانایی درک این موضوع را ندارد که مورد سوءاستفاده قرار گرفته است و به تدریج اعتماد به نفس و امید خود را از دست می‌دهد و ممکن است احساس بی‌پناهی شدیدی را نیز تجربه کند.
فردی که مرتکب این نوع رفتار علیه فرد قربانی می‌شود، به نوعی برخورد می‌کند که وی را مجاب کند که اگر چنین احساسات ناامیدی و یا پوچی دارد به علت مشکلات درونی خود او بوده و به این ترتیب بار مسئولیت بدرفتاری خود را بر عهده‌ی قربانی می‌گذارد.
سوء استفادۀ روانی در بین چه کسانی و با چه ویژگی‌هایی رخ می‌دهد؟
این رفتار اغلب در بین زوج‌هایی رخ می‌دهد که مساوات در رابطه‌شان وجود نداشته و یکی از طرفین دارای روحیه و ویژگی‌های سلطه جویی باشد و یا هم در بین افرادی که در معاشرت با یکدیگر از آگاهی کافی برخودار نبوده و یکی از آن‌ها برای توجیه اعمال خود از فرد مقابل سوء استفاده کند.
سوء استفاده‍‌ی روانی شامل موارد زیر می‌باشد:
- سرزنش و تحقیر
- کنترل گری و اعمال محدودیت
- حسادت افراطی
- رفتارهای توهین آمیز
- مسخره کردن فرد مقابل به هر دلیلی
- بی‌مهری و بی‌محلی
- بی‌توجهی مداوم
- مقصر کشیدن فرد مقابل حتی درصورتی که مقصر نباشد
- دمدمی مزاج بودن
- عدم ثبات رفتاری
- دور نمودن فرد مقابل از خانواده و دوستان
- دور نمودن فرد مقابل از روابط اجتماعی
- تلاش برای تسلط کامل بر فرد مقابل
- تهدید به اعمال خطرناک و یا خودکشی در صورت تمایل به ترک از سوی طرف مقابل
- قدرت طلبی با استفاده از نقاط ضعف و یا ضبط دارایی‌های فرد مقابل
این دست افراد سوءاستفاده‌گر توانایی بالایی در این زمینه دارند تا شما را در هر موردی مقصر و گناهکار جلوه دهند و سعی می‌کنند تا دلیل هر مشکلی که پیش می‌آید را به ویژگی‌های شخصیتی شما ارتباط دهند؛ آن‌ها با دست گذاشتن روی نقاط ضعف شما سعی بر کنترل بیشتر بر شما خواهند داشت و تلاش می‌کنند تا ازین طریق حرف‌های‌شان را با اطمینان بیشتری علیه شما اثبات کنند؛ این افراد ممکن است در مقابل دیگران با شما رفتار خوبی داشته باشند و در فضای خصوصی‌تان دوباره شما و اعتماد به نفس‌تان را به چالش بکشند و رفتارهای آزاردهنده‌ای از خود نشان دهند. در این حالت این افراد شما را به شدت گیج و ناراحت خواهند کرد حتی ممکن است نسبت به قضاوت و افکار خودتان راجع به او دچار تردید شده و به این ترتیب افکار آزاردهنده را به ذهن‌تان راه دهید، در چنین شرایطی بهتر است در اولین فرصت‌تان با یک روانشناس و یا مشاور خانواده در تماس شوید و از او کمک بخواهید.
سخن پایانی
به خاطر داشته باشید هدف از ایجاد یک رابطه و یا ورود به دنیای معاشرت با برخی افراد، داشتن حمایت و آسایش روانی بیشتر می‌باشد که درصورت دست نیافتن به این هدف و یا حتی حرکت کردن در مسیر مخالف، باید برای شما تلنگری باشد تا نگاهی عمیق‌تر و آگاهانه‌تری به روابط‌تان بیندازید و در صورتی که احساس کردید توانایی قضاوت و تصمیم گیری درست را ندارید از یک فرد معتمد و یا روانشناس که به گونه‌ی بی‌طرفانه شرایط‌تان را بررسی می‌کند، کمک بگیرید.
«در مقاله‌ی بعدی، ما به بررسی و توضیح موضوع بهره‌کشی عاطفی که ادامه‌ی مبحث فوق می‌باشد، خواهیم پرداخت.»
نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»
