دنیای مدرن امروزی مقتضیات امروزی خودش را می‌طلبد؛ این بدان معنی است که همانگونه که شماری از فعالیت‌ها منسوخ یا کمرنگ و مشاغل جدیدی ایجاد شده، علم رخت جدیدی بر تن کرده، فناوری و اینترنت دنیای کوچک‌مان را دگرگون ساخته، باید گفت که هسته‌ی خانواده نیز از این تغییر بی‌نصیب نمانده است. در گذشته اگر خانواده‌های هسته‌ای (مادر، پدر + یک یا چند فرزند) به شکل فراگیر وجود داشت و صرفا به چنین ترکیبی خانواده گفته می‌شد، امروزه اما این واحد کوچک اجتماعی در انواع و اشکال متفاوت عرض اندام کرده و در گونه‌های دیگری نیز تشکیل شده است.
حقیقت این است که امروزه، عجیب نیست که شما توسط یک مادر مجرد یا پدر مجرد بزرگ شوید و یا عضوی از یک خانواده مختلط باشید. در حقیقت این گونه خانواده‌ها نه تنها در دنیا رایج هستند که بسیار بیشتر از گذشته پذیرفته شدهاند. اکنون در دنیای مدرن آمار خانواده‌های هسته‌ای نسبت به گذشته کاهش یافته است، اگرچه در بسیاری از کشورها؛ بیشتر در جغرافیایی که زندگی سنتی هنوز دست‌نخورده باقی مانده و دست‌خوش تغییر نشده، تعداد خانواده‌های هسته‌ای بسیار است. در افغانستان، هم اکنون اکثر خانواده‌ها به شکل هسته‌ای هستند. اما خانواده‌های تک والدی نیز به پیمانه‌ی محدودی وجود دارد ولی پذیرش چنین خانواده‌ها هنوز معمول نشده و مخالفان خودش را دارد.
اگر در حال حاضر با مشکلات خانوادگی خود دست و پنجه نرم می‌کنید، یا در حال گذر از یک تغییر بزرگ در ساختار خانواده خود هستید، یادگیری در مورد انواع خانواده و تفکر در مورد اینکه چه مواردی بر پویایی خانواده شما تأثیر می‌گذارد، می‌تواند کمک کننده باشد. آگاهی از انواع خانواده به شما کمک می‌کند تا شما ایده‌ی بهتری از نقاط ضعف و قوت که احتمالا خانواده شما دارد، داشته باشید. و در مواردی ممکن شما را راهنمایی کند تا نوع خانواده خود را پذیرفته و برای بهبود آن گام بردارید. با این حال، روانشناسان خانواده را از نقطه نظر ساخت و روابط افراد در درون آن، به شش دسته تقسیم کرده اند.
۱- خانواده‌های مرکزی یا هسته‌ای: یکی از محبوب ترین انواع خانواده از نظر ساختار است. خانواده‌های هسته‌ای که به خانواده‌های ابتدایی یا سنتی نیز معروف هستند، از پدر، مادر و فرزندان تشکیل شدهاند. این نوع خانواده ممکن است یک یا چند فرزند بیولوژیکی یا فرزندخوانده داشته باشند، اما ایده اصلی این است که والدین فرزندان خود را با هم در خانه مشترک خانواده بزرگ می‌کنند. به طور معمول، وقتی در مورد تعریف خانواده صحبت می‌کنیم منظور، این سبک خانواده است. این نوع خانواده در دسته محبوب‌ترین خانواده‌ها قرار دارد و از رایج ترین انواع خانواده از نظر جامعه شناسی می‌باشد. این نوع خانواده از نظر قدرت تصميم‌گيرى ممکن است مستقل، نيمه مستقل و وابسته به شبکه خويشاوندى و خانواده گسترده باشد.
نقاط قوت خانواده‌های هسته‌ای:
- از نظر مالی با ثبات هستند (اغلب پدر و مادر کار می‌کنند)
- کودکان در یک وضعیت تربیتی باثبات بزرگ می‌شوند.
- انسجام و آرامش
- تاکید بر بهداشت و آموزش
- تأکید بر ارتباطات مناسب
نقاط ضعف خانواده‌های هسته‌ای:
- برخی محرومیت‌های اعضای خانواده، منجر به استرس آن‌ها می‌شود.
- اختلافات اعضای خانواده امری عادی است.
- تمرکز بیش از حد پدر و مادر بر روی فرزندان و تربیت آن‌ها می‌تواند آسیب رسان باشد.
- انواع خانواده هسته‌ای می‌توانند قوی و موفق باشند. پدر و مادر، الگو‌های خوبی برای فرزندان هستند.
- این فرزندان اغلب دارای مزایای بیشتری نسبت به دیگر فرزندان هستند و موفقیت‌های بیشتری در زندگی خود کسب می‌کنند.
- اما خانواده هسته‌ای همانند بسیاری دیگر از خانواده‌ها، دارای مشکلاتی نیز هستند.
۲- خانواده تک والدی، مجرد و یا ناقص: خانواده‌اى است که بنا به دلايلي، يکى از عناصر اصلى و ارکان خانواده (مرد، زن و کودک) را نداشته باشد. از خانواده‌هاى ناقص مى‌توان به ‘خانوادهٔ نخستين’ (زن و شوهرى جوان نوپيوند و بدون فرزند)، ‘خانوادهٔ سومين’ (خانوادهٔ زن و شوهر سالخورده که فرزند آن‌ها پس از ازدواج خانواده را ترک کرده‌اند)، ‘خانواده بى‌فرزند’ (خانواده‌اى که به علت عقيم بودن مرد و نازائى زن فرزندى ندارد) و ‘خانواده گسسته’ يا از هم گسيخته (خانواده‌اى که به علت مرگ يکى از زوجين، طلاق، ترک، طرد خانواده، مهاجرت و غيره، زن يا شوهر را نداشته باشد) اشاره کرد.
رواشناسان معتقداند که انواع خانواده‌های مجردی هم‌زمان با افزایش طلاق در دهه اخیر بیشتر شدهاند و در نتیجه یکی از بیشترین انواع ساختار خانواده در تمامی جوامع هستند. آن‌ها معتقداند که طلاق به دلیل مشکلات متعددی مثل تغییرات اجتماعی به وجود آمده است. مادر یا پدری که به تنهایی فرزندش را پرورش می‌دهد، دیگر غیر عادی نیست و به آن‌ها اصطلاح single mom یا signle dad هم گفته می‌شود. خانواده‌های تک والدی هم مانند بسیاری دیگر از انواع خانواده، دارای مزایا و معایبی است:
نقاط قوت خانواده‌های تک والدی:
- اعضای خانواده می‌توانند به یکدیگر بسیار نزدیک شوند.
- یاد می‌گیرند که وظایف خانه را به اشتراک بگذارند.
- کودکان و والدین می‌توانند بسیار انعطاف‌پذیر شوند.
نقاط ضعف خانواده‌های تک والدی:
- تمام اعضای خانواده برای به دست آوردن یک درآمد تلاش می‌کنند. برخی از آن‌ها تحت کمک‌های اجتماعی هستند.
- ممکن است برای والدین سخت باشد که تمام وقت کار کنند و همچنان از عهده مراقبت با کیفیت از کودک برآیند.
تک والد بودن برای بزرگ کردن بچه‌ها می‌تواند سخت باشد. همچنین وقتی پدر و مادرتان از هم جدا شدهاند یا اگر تنها با شناختن یکی از والدین بزرگ شده‌اید، بچه بودن می‌تواند سخت باشد. در این شرایط، خانواده‌ها باید از داشته‌های خود بهترین استفاده را ببرند و برای محبت و حمایت به یکدیگر تکیه کنند.
۳- خانواده‌های وابسته یا گسترده: خانواده‌اى است که از يک زن و مرد اصلي، فرزندان ازدواج کرده و نکرده‌ی آنان، همسر و کودکان فرزندان ازدواج کرده و خويشاوندان و وابستگان ديگر تشکيل مى‌شود. این نوع خانواده معمولاً شامل دو يا چند هسته‌ی زناشوئى است و در آن بيش از دو نسل زندگى مى‌کنند. در فرهنگ‌های مختلف خانواده‌های گسترده بسیار رایج‌تر هستند و صدها سال است که وجود داشته اند.
به طور معمول، خانواده‌های بزرگ برای حمایت اجتماعی و دستیابی به اهداف مشترک با هم زندگی می‌کنند. به عنوان مثال، والدین ممکن است با فرزندان خود و پدربزرگ و مادربزرگ فرزندان خود، زندگی کنند. این به خانواده این توانایی را می‌دهد که از سالمندان خود مراقبت کنند و به نوبه خود، پدربزرگ و مادربزرگ ممکن است بتوانند در هنگام کار والدین در مراقبت از کودک کمک کنند.
نقاط قوت خانواده‌های گسترده:
- احترام و مراقبت از سالمندان.
- در خانواده کمک بیشتر برای کارهای خانه، مراقبت از کودک، در مواقع اضطراری و غیره گرفته می‌شود.
- حمایت اجتماعی
نقاط ضعف خانواده‌های گسترده:
- مشکلات مالی به دلیل جدایی اعضای خانواده
- مداخله در امور خصوصی به دلیلی نزدیکی زیاد اعضا
