رحم عضوی از دستگاه تناسلی زنان است. یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین عضو بدن زنان که شکل آن شبیه گلابی وارونه است و در داخل لگن قرار دارد. رحم، مثانه و روده توسط یک بانوج ماهیچه‌ای که بین دنبالچه و استخوان شرمگاه در داخل لگن قرار دارد، حمایت می‌شود. این ماهیچه‌ها به نام کف لگن یا عضلات بالابرنده آنی شناخته می‌شوند. در حقیقت رحم توسط عضلات و رباط‌های لگن ثابت نگه داشته می‌شود. در صورتی که این عضلات و رباط‌ها دچار کشش و ضعیف شوند و نتوانند به‌خوبی رحم را نگه دارند، رحم دچار افتادگی می‌شود. زمانی که رحم از حالت طبیعی خود خارج شده و آویزان شود یا به داخل واژن بیفتد، اصطلاحاً افتادگی رحم رخ داده است.
افتادگی برای رحم می‌تواند کامل یا ناقص باشد. زمانی که رحم تا حدی در واژن فرو رفته باشد افتادگی از نوع ناقص و زمانی که رحم آن‌قدر آویزان شود که مقداری از بافت آن از واژن نیز بیرون بزند، افتادگی کامل می‌باشد.
افتادگی رحم یک اختلال نسبتاً شایع است که خطر ابتلا به آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. همچنین اگر در طول زندگی چندین بار زایمان طبیعی داشته باشید، خطر ابتلا به این اختلال بیشتر می‌شود.
علائم افتادگی رحم
افتادگی جزئی در زنان ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، اما افتادگی متوسط تا شدید علائمی مانند موارد زیر را به همراه خواهد داشت:
- احساس سنگینی و فشار در واژن
- یک توده یا برآمدگی مشخص در داخل واژن
- رحم یا دهانه‌ی رحم که از واژن بیرون زده است
- رابطه جنسی دردناک
- خونریزی
- افزایش ترشحات
- یبوست
- کمردرد
- تکرر ادرار
- احساس ناراحتی در نشستن و برخاستن
- احساس درد و ناراحتی در هنگام راه رفتن
درصورت مشاهده هریک از این علائم، حتما به پزشک مراجعه کنید. درصورتی که افتادگی رحم به موقع درمان نشود، در آینده زن دچار مشکلات جدی تری در نواحی مثانه، روده و حین برقراری رابطه جنسی خواهد شد.
علل شایع افتادگی رحم
مواردی وجود دارند که سبب می‌شوند به ساختارهای حمایت کننده اندام‌های لگن آسیب برسد. بی‌توجهی به هر یک از این عوامل آسیب‌های جبران ناپذیری را بر جای خواهد گذاشت. عمده‌ترین عوامل افتادگی رحم شامل موارد زیر است:
- بارداری
- زایمان‌های متعدد و پشت سرهم
- زایمان طبیعی
- یبوست مزمن
- چاقی
- سرفه‌های شدید
- ضربه ناگهانی به زیر شکم
- بلند کردن اجسام سنگین
- تومورهای لگنی
- سابقه جراحی لگن
- فشار بر روی توالت
- در مواردی ژنتیک و سابقه وراثتی
- انجام ورزش‌های سنگنین مثل وزنه برداری
- گشادی واژن
- تغییرات هورمونی پس از یائسگی
درجات افتادگی رحم
افتادگی رحم درجات مختلفی دارد که با توجه به درجات، درمان آن نیز متفاوت است. سایر اندام‌های لگنی (مانند مثانه یا روده) نیز ممکن است به داخل واژن افتادگی داشته باشند. به هرحال چهار درجه از افتادگی رحم عبارتند از:
درجه اول: رحم در نیمه بالایی واژن قرار دارد.
درجه دوم: رحم تقریباً تا دهانه واژن پایین آمده است.
درجه سوم: رحم از واژن بیرون زده و قابل مشاهده است .
درجه چهارم: دهانه رحم و رحم به طور کامل از واژن خارج شده است که نیاز فوری به جراحی دارد.
قابل ذکر است که در موارد شدیدتر ممکن است نیاز باشد تا برای برطرف کردن افتادگی رحم جراحی شود اما در مراحل اولیه، ورزش ممکن است کمک کننده باشد.
افتادگی رحم چقدر جدی است؟
افتادگی رحم می‌تواند فعالیت‌های طبیعی را مختل سازد و در عین حال می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد. موارد بسیار خفیف این اختلال ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد و یا ناراحتی ایجاد نکند. با این حال، موارد شدید ممکن است ادرار کردن یا اجابت مزاج طبیعی را دشوار کند. افتادگی رحم معمولاً یک مشکل کیفیت زندگی است و پزشک زمانی اقدام به درمان می‌کند که علائم این بیماری شروع به تداخل با زندگی روزمره شما کند.
چه شرایطی با افتادگی رحم همراه است؟
زمانی که عضلات اطراف رحم بیش از حد ضعیف شوند، سایر اندام‌ها در ناحیه لگن از موقعیت خود خارج می‌شوند. برخی از انواع دیگر افتادگی اندام لگن عبارتند از:
- سیستوسل: زمانی که مثانه به داخل یا خارج از واژن می‌افتد.
- رکتوسل: زمانی که رکتوم به داخل واژن یا خارج می‌شود.
- انتروسل: زمانی که بخشی از روده کوچک به داخل واژن برآمده می‌شود.
افتادگی رحم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشکان معاینه لگنی را برای تعیین اینکه آیا رحم از موقعیت طبیعی خود پایین آمده است یا خیر انجام می‌دهند. در طول معاینه‌ی لگن، پزشکان یک اسپکولوم (وسیله‌ای که به آن‌ها اجازه می‌دهد داخل واژن را ببینند) وارد می‌کنند و واژن و رحم را بررسی می‌کنند. پزشکان هرگونه برآمدگی ناشی از افتادن رحم در کانال واژن را احساس می‌کند. همچنین ممکن است از شما بخواهند که سرفه کنید، فشار بیاورید یا طوری رفتار کنید که انگار دارید ادرار خود را نگه می‌دارید. این می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا متوجه شوند که عضلات شما چقدر ضعیف یا قوی هستند. همچنین سونوگرافی یا MRI ممکن است به ارزیابی شدت افتادگی کمک کند.
افتادگی رحم در بارداری
بروز افتادگی رحم یک اتفاق نادر در یک زن باردار است که می‌تواند از قبل وجود داشته باشد یا در دوران بارداری ظاهر شود. عوارض ناشی از افتادگی رحم در بارداری از عفونت خفیف دهانه رحم تا سقط خود به خودی متفاوت است و شامل زایمان زودرس و مرگ و میر مادر و جنین و همچنین احتباس حاد ادرار و عفونت مجاری ادراری است. علاوه بر این، زنان مبتلا به افتادگی رحم ممکن است در معرض خطر خاص دیستوشی در طول زایمان باشند که می‌تواند نیاز به مداخله اورژانسی برای زایمان داشته باشد. زنانی که افتادگی رحم در بارداری دارند می‌توانند زایمان طبیعی داشته باشند اما سرازین راه ایمن‌تری است و بیشتر توصیه می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که انسداد یا مشکل در دفع ادرار یا مدفوع خود دارید و همچنین افتادگی رحم شما از نوع درجه ۴ است، یعنی رحم از واژن خارج شده است، باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنید. علاوه بر این در صورتی که هرکدام از علائم زیر را مشاهده کردید آن را فوراً با پزشک خود در میان بگذارید.
- احساس یا مشاهده‌ی دهانه‌ی رحم در نزدیکی دهانه‌ی واژن
- احساس خارج شدن چیزی از واژن
- ناراحتی مداوم هنگام ادرار یا دفع مدفوع
- کمر درد هنگام راه رفتن، ادرار و دفع روده
آیا افتادگی رحم می‌تواند دوباره اتفاق بیفتد؟
در بیشتر مواقع، درمان افتادگی رحم موثر است، اما گاهی اوقات ممکن است دوباره اتفاق بیفتد. افتادگی بسیار شدید رحم، چاقی و سن کمتر از ۶۰ سال احتمال عود مجدد این عارضه را افزایش می‌دهد.
آیا افتادگی رحم باعث نازایی می‌شود؟
هر چند که جراحی برای درمان افتادگی، به زنانی که در آینده قصد بارداری دارند، توصیه نمی‌شود، اما افتادگی به‌تنهایی موجب نازایی نمی‌شود. توجه داشته باشید که هرچه افتادگی را در درجات اولیه درمان کنید، عوارض کمتری را به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین در صورت مشاهده‌ی هر گونه علائم به پزشک مراجعه کرده و برای درمان به‌موقع خود اقدام کنید. افتادگی در رحم، با خونریزی واژن، مشکل در دفع ادرار و مدفوع و رابطه‌ی جنسی دردناک خود را نشان می‌دهد.
افتادگی رحم چگونه درمان می‌شود؟
درمان شما به نوع و میزان پرولاپس و میزان تأثیر آن بر زندگی روزمره شما بستگی دارد.
گزینه‌های درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اقدامات سبک زندگی
- رژیم غذایی
- تمرینات عضلات کف لگن
- پساری‌های واژن
- عمل جراحی
معیارهای سبک زندگی
اقداماتی در سبک زندگی وجود دارد که می‌تواند به افتادگی رحم کمک کند. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- انجام فعالیت بدنی منظم، از جمله تمرینات تقویتی مرکزی
- اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین
- اجتناب از ورزش‌های سنگین
- خوردن غذاهای با فیبر بالا و نوشیدن مایعات فراوان برای جلوگیری از یبوست
- دستیابی و حفظ وزن سالم
- سیگار نکشیدن
به یاد داشته باشید هنگامی که دچار افتادگی رحم شدید، هرگز نباید خودتان با دست، رحم را به داخل و یا سمت بالا فشار دهید. حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
رژیم غذایی
از آنجایی که چاقی و اضافه‌وزن خطر ابتلا به این بیماری را افزایش داده و همچنین احتمال افتادگی دوباره را بیشتر می‌کند، بنابراین توصیه می‌کنیم که از یک رژیم غذایی سالم برای مصرف روزانه خود استفاده کنید و در صورتی که اضافه‌وزن دارید، برای کاهش آن اقدام کنید.
از ویتامین‌ها، پروتئین‌های سالم، میوه و سبزیجات به طور روزانه استفاده کنید و سعی کنید مواد مغذی را در رژیم روزانه خود بگنجانید.
تمرینات عضلات کف لگن
افتادگی رحم در مرحله اول و دوم به ویژه تمرینات عضلات کف لگن می‌تواند کمک کننده باشد. اما باید به درستی انجام شود و به اندازه کافی برای تقویت عضلات تمرین شود. به یاد داشته باشید در صورت داشتن پرولاپس یا افتادگی رحم ضروری است که از یک فیزیوتراپیست تخصصی کف لگن کمک بگیرید. آشنایی با عضلات واژن، مجرای ادرار و مقعد شانس بیشتری برای انجام صحیح تمرینات به شما می‌دهد.
پساری واژن
پساری وسیله‌ای انعطاف پذیری است که می‌تواند برای حمایت از رحم در واژن نصب شود. اشکال و اندازه‌های مختلف پساری وجود دارد که می‌تواند توسط یک متخصص تجویز و نصب شود. به زنان می‌توان آموزش داد که پساری خود را مانند تامپون خارج کرده و دوباره وارد کنند. با این حال، بررسی منظم با متخصص زنان یا پزشک ضروری است.
پساری واژینال می‌تواند راه موثری برای کاهش علائم افتادگی باشد، اما برای همه مناسب نخواهد بود. پساری واژن همراه با تمرینات کف لگن، ممکن است راه حل غیرجراحی برای مدیریت افتادگی رحم باشد.
جراحی واژن
در موارد متوسط تا شدید، پرولاپس یا افتادگی رحم ممکن است نیاز به جراحی باشد و از این طریق افتادگی ترمیم شود. اگر علت اصلی پرولاپس مانند چاقی، سرفه یا زور زدن، درمان نشود، ممکن است این عمل جراحی نیز با شکست مواجه شود و پرولاپس دوباره عود کند. برخی از این درمان‌ها را می‌توان به صورت ترکیبی استفاده کرد.
حتما با پزشک خود در مورد گزینه‌های مختلف درمان صحبت کنید. مهم است که در مورد مزایا و خطرات آن‌ها صحبت کنید تا بتوانید آگاهانه تصمیم بگیرید. پزشک شما همچنین باید بفهمد که چه چیزی برای شما به عنوان بخشی از تصمیم گیری مشترک مهم است. به خاطر داشته باشید که بدون درمان، علائم شما احتمالا بدتر می‌شود.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
