مادر بودن یکی از شگفت انگیزترین نعمت‌های این دنیا است. یک مسئولیت گران‌بها، چالش برانگیز و موهبتی زیبا که از سوی خداوند به زن عطا شده است. از زمانی که یک کودک در بطن مادر شروع به رشد می‌کند مادر علاوه بر این که مسئول حفظ سلامت خود هست، مسئول حفظ سلامتی کودک نیز هست. لذا نیاز است تا هر زنی قبل از بارداری آگاهی‌های لازم این دوره‌ی حیاتی را بداند.
با توجه به اینکه افغانستان یکی از جمله‌ی کشورهاییست که بیشترین میزان مرگ و میر مادران را ثبت کرده است، هنوز بسیاری از زنان باردار به مراکز صحی معیاری، قابله و یا متخصص زنان و زایمان دسترسی ندارند، زایمان در خانه انجام می‌شود و مهمتر ازهمه آگاهی در مورد چگونگی بارداری سالم اندک است، بنابر این صفحه زن و بهداشت رسانه گوهرشاد این مقاله را به چگونگی فرآیند بارداری، شکل‌گیری جنین و نکاتی که هر زن باردار باید قبل از بارداری از آن مطلع شود، اختصاص داده است. باشد که این مطالب زمینه‌ی آگاهی زنان افغان را در مورد بارداری سالم بیش از پیش فراهم سازد. زیرا آگاهی زنان از فرآیند شکل‌گیری جنین تا مرحله تولد و پس از آن به مادران این فرصت را می‌دهد تا فرزندان سالمی را تولد کرده و از حیاط خودشان نیز در برابر خطرات احتمالی جلوگیری کنند.
بارداری یا حاملگی، زمانی است که طی آن یک یا چند فرزند (دوقلو یا چند قلو) در رحم زن رشد می‌کند. بارداری از یکجا شدن تخمک و اسپرم (لقاح) شکل می‌گیرد یا به عبارت دیگر لحظه‌ی لقاح زمانی است که تخمک زن توسط اسپرم مرد بارور می‌شود. بارداری به طور رسمی زمانی شروع می‌شود که یک تخمک بارور شده و در دیواره‌ی رحم کاشته می‌شود.
جنبن حدود ۳۸ هفته را در رحم زن سپری می‌کند اما میانگین طول بارداری ۴۰ هفته محاسبه می‌شود. این به این دلیل است که بارداری از اولین روز، آخرین قاعدگی زن محاسبه می‌شود، نه تاریخ لقاح که معمولاً ۲ هفته بعد اتفاق می‌افتد.
بارداری به سه دوره‌ی سه ماهه تقسیم می شود:
سه ماه اول بارداری – تا ۱۲ هفته
سه ماه دوم بارداری – ۱۲ تا ۲۴ هفته
سه ماه سوم بارداری- ۲۴ تا ۴۰ هفته
علائم بارداری
اولین علامت بارداری عقب افتادن عادت ماهانه یا پریود است. سایر علائم اولیه بارداری عبارت اند از: احساس خستگی، احساس نفخ، تکرر ادرار به گونه‌ی بیش از حد معمول، نوسانات خلقی، حالت تهوع صبحگاهی (تهوع و استفراغ) معمولا ابتدای صبح بیشتر است اما می‌تواند در طول روز نیز شخص دچار حالت تهوع شود و حساس یا متورم شدن سینه‌ها. توجه داشته باشید که ممکن است همزمان همه این علائم را نداشته باشید، اما داشتن حداقل یک مورد از این علائم معمول است.
تست بارداری
در صورتی که عادت ماهانه شما بیشتر از حد معمول به تعویق افتاده و اگر خودتان احتمال می‌دهید که باردار هستید، از تست‌های بارداری آماده استفاده کنید. در صورتی که نتیجه‌ی این تست مثبت باشد به احتمال بسیار زیاد شما باردار هستید. اما برای اطمینان بیشتر می‌توانید به پزشک مراجعه کنید و بعد از دادن آزمایش خون و یا انجام سونوگرافی اطمینان کامل حاصل کنید.
سن بارداری
بر اساس اطلاعات پزشکان ۲۰ تا ۳۰ سالگی بهترین زمان برای بارداری عنوان شده است. به گفته محققان، زنان در سن ۲۴ سالگی در اوج قدرت باروری قرار دارند.
البته نباید فراموش کرد که بارداری در سنین پایین برای مادر و کودک بسیار پرخطر است زیرا احتمال خطراتی چون زایمان زودرس، پری اکلامیسی و کم خونی نزد چنین مادرانی بشدت بالاست.
همچنین بارداری در سنین بالا و بعد از سن ۳۵ سالگی نیز با خطرات بسیاری همراه است. مخصوصا اگر مادر مبتلا به یکی از بیماری‌های زمینه‌ای چون دیابت و یا فشار خون باشد. این بیماری‌ها سبب زایمان زودرس، محدودیت در رشد جنین و ناهنجاری‌های کروموزومی می‌شوند و کیفیت تخمک‌ها کاهش می‌یابد.
جنسیت نوزاد
در انسان‌ها تعیین جنسیت تحت کنترل کروموزوم Y می‌باشد و این یعنی اسپرم پدر تعیین کننده جنسیت کودک است. هر اسپرم دارای کروموزوم X و Y است و تمامی تخمک‌ها دارای کروموزوم X هستند. هنگامی که اسپرم یک تخمک را بارور می‌کند، کروموزوم X یا Y آن با کروموزوم X تخمک ترکیب می‌شود. جنینی که دارای کروموزوم XX است مونث(دختر) و جنینی که دارای کروموزوم Y است مذکر(پسر) می‌باشد. به طور کلی شانس دختر و پسر شدن ۵۰/۵۰ است.
قابل ذکر است که زنان در تعیین جنسیت دختر یا پسر نقشی ندارند زیرا تمامی تخمک‌ها دارای کروموزوم X می‌باشند.
سبک زندگی و تاثیر آن بر اسپرم
سلامت شریک زندگی شما در بارداری بسیار مهم است. رژیم غذایی و سبک زندگی ناسالم می تواند تعداد اسپرم و کیفیت مایع منی را کاهش دهد. این مورد می‌تواند باردار شدن را نیز سخت‌تر سازد.
برخی از مواردی که می‌توانند تعداد اسپرم را کاهش دهند عبارتند از:
۱_ نوشیدن الکل
۲_ سیگار کشیدن یا استفاده از انواع دیگر تنباکو
۳_ استفاده از استروئیدها
۴_ استفاده از داروهای خاص با نسخه و داروهای بدون نسخه
۵_ سپری کردن زمان زیاد در محیط‌های بسیار گرم چون جکوزی، سونا، اتاق بخارو…
۶_ داشتن یک رژیم غذایی ناسالم
توجه داشته باشید که حتما با همسرتان در مورد انتخاب سبک زندگی سالم صحبت کنید زیرا زندگی سالم و تغذیه درست می‌تواند به سلامت خودتان و چگونگی بارداری همسرتان در آینده کمک شایانی کند.
تغذیه در بارداری
در دوران بارداری، مهم است که مطمئن شوید مواد مغذی مورد نیاز خود و کودکتان را دریافت می‌کنید. تغذیه سالم در دوران بارداری برای رشد و تکامل کودک شما بسیار مهم است، به همین دلیل است که تغذیه از گروه‌های غذایی حیاتی است. مطمئن شوید که از گروه‌های غذایی زیر به اندازه کافی غذا دریافت می‌کنید:
۱_ میوه و سبزیجات: میوه‌ها حاوی مواد مغذی مهمی مانند ویتامین C و اسید فولیک هستند. شما باید روزانه حداقل ۲ تا ۴ وعده میوه و سبزیجات مصرف کنید.
۲_ نان و غلات: این‌ها منبع اصلی انرژی بدن هستند. نان و غلات حاوی مواد مغذی مانند آهن، ویتامینB، فیبر و مقداری پروتئین هستند. شما به اندازه مورد نیاز بدن‌تان باید از این مواد غذایی نیز مصرف کنید.
۳_ پروتئین: گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ و لوبیا حاوی پروتئین، ویتامین B و آهن هستند. و باید سعی کنید در رژیم غذایی خود از آن‌ها استفاده کنید.
۴_ لبنیات: کلسیم در محصولات لبنی یافت می‌شود و برای ساختن دندان‌ها، استخوان‌ها و عملکرد ماهیچه‌ها و اعصاب ضروری است. در زمان بارداری باید حتما از لبنیات در وعده‌های غذایی خود استفاده کنید.
در حالی که منبع اصلی ویتامین‌ها و مواد مغذی شما باید از رژیم غذایی شما تامین شود، یک ویتامین روزانه در دوران بارداری می‌تواند به پر کردن شکاف‌های کوچک کمک کند. در صورت امکان، ویتامین‌های دوران بارداری باید تا سه ماه قبل از بارداری مصرف شوند.
باید یادآور شد که دوران بارداری یکی از مهمترین و حساس‌ترین دوران زندگی هر زن است و نیازمند مراقبت‌های ویژه می‌باشد. داشتن رژیم غذایی مناسب، استراحت، ورزش، عدم استفاده از دخانیات و الکل، استفاده از ویتامین‌ها و مواد مورد نیاز بدن و … از جمله مواردی است که باید در زمان بارداری رعایت شود.
سه ماه اول بارداری حیاتی است زیرا هم علایم بارداری و هم تغییرات فیزیکی در بدن زن شروع می‌شود و همچنین دورانی است که جنین شروع به رشد و شکل گیری می‌کند. در سه ماه اول بارداری احتمال سقط جنین بیشتر است پس بهتر است حتما تحت نظر پزشک باشید و هر ماه سونوگرافی انجام دهید اما در سه ماه آخر بهتر است هر دو هفته یکبار سونوگرافی انجام دهید تا از وضعیت جنین به طور کامل آگاه شوید.
سه ماه دوم بارداری دوره میانی بارداری است. در این دوره حالت تهوع، احساس خستگی و تکرر ادرار در مادر کم تر شده و جنین با سرعت بیشتر رشد می‌کند. شکم مادر بزرگ‌تر می‌شود و مادر حرکت جنین و لگد زدن آن را احساس خواهد کرد. قابل یادآوری است که کمر درد و درد شکم در این سه ماه نزد مادر شایع‌تر است.
در صورتی که زوجین مایل باشند از جنسیت جنین آگاهی حاصل کنند، می‌توانند بعد از هفته چهاردهم با مراجعه به پزشک از طریق سونوگرافی از جنسیت جنین خود آگاه شوند.
سه ماه سوم یا سه ماه آخر بارداری از حساسیت بالایی برخوردار است. مخصوصا اگر زن باردار مبتلا به یکی از بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت و یا فشار خون مبتلا باشد. در صورتی که شما باردار هستید و به یکی از این بیماری‌ها مبتلا هستید باید حتما در تمام طول بارداری بخصوص سه ماه آخر تحت مراقبت پزشک قرار داشته باشید.
در سه ماه آخر بارداری تغییرات بدن مادر کاملا قابل مشاهده است و رشد جنین کامل‌تر می‌شود. در سه ماه آخر به علت رشد جنین و بزرگ شدن شکم، لگن و اضافه شدن وزن، مادر باردار در خوابیدن، استراحت، حتی راه رفتن و سایر وظایف خود با مشکل مواجه شده و برایش دشوار خواهد بود.
از سویی در این دوره ورم بدن بخصوص در قسمت دست‌ها و پاها بیشتر قابل مشاهده است و اختلالات هورمونی باعث تغییر در خلق و خوی مادر می‌شود. همچین حساسیت سینه‌ها بیشتر می‌شود زیرا در این زمان سینه‌ها شیر دار می‌شوند.
از دیگر دشواری‌های هفته‌های آخر بارداری باید به تکرر ادرار و نفس تنگی نیز اشاره کرد که در بین زنان حامله بسیار شایع است.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
