زمین لرزه یا بومَهَن، لرزش و تکان‌خوردن زمین است که به‌دلیل آزادشدن گازات و انرژی تخلیه‌شده و آزادشده از سنگ‌ها در گسل‌های پوسته زمین به مدت کوتاهی رخ می‌دهد. محلی را که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آن‌جا خارج می‌شود «های‌پوستر» و نقطه‌ی بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین‌لرزه می‌گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزه، لرزه‌های خفیف در منطقه رخ می‌دهد که به‌نام پیش‌لرزه معروف بوده و زمین‌لرزه اصلی با شدت زیاد بعد از پیش لرزه رخ می‌دهد؛ اما زلزله‌های خفیفی که بعد از زلزله‌ی اصلی رخ می‌دهد به‌نام پس‌لرزه یاد می‌شود که ممکن است هفته‌ها تا حدود یک‌ماه طول بکشد.
در واقع هر قدر عمق زلزله بیشتر باشد خسارات سطحی کمتری را روی زمین ایجاد نموده اگر عمق زلزله کم باشد، خسارات بیشتری روی سطح زمین ایجاد می‌کند. زیرا فشار اصلی روی سطح زمین واقع شده و سطح زمین بیشتر از عمق زمین می‌لرزد.
روز (شنبه، ۱۵ میزان) حوالی ساعت 11:10 قبل از ظهر زلزله‌ی مخوفِ ولایت هرات را تکان داد که خسارات جانی و مالی زیادی را برای مردم هرات به همراه داشته است. مرکز اصلی این زلزله ولسوالی زنده‌جان ولایت هرات بوده و مردم ولسوالی‌های هم‌جوار آن (غوریان و گلران) نیز آسیب جدی‌تری نسبت به دیگر نواحی ولایت هرات، دیده است.
نخستین زمین‌لرزه به بزرگی ۶.۳ ریشتر در ساعت 11:10 قبل از ظهر هرات را تکان داد که مرکز آن ولسوالی زنده‌جان در ۴۰ کلیومتری شمال غربی ولایت هرات بوده است. به ادامه‌ی این زمین‌لرزه در ساعت 11:19 به قدرت ۵.۶ ریشتر در عمق ۲۰ کلیومتری زمین در منطقه‌ی «تیرپل» در شمال افغانستان رخ داده است.
سومین زمین‌لرزه در ساعت 11:25 قبل از ظهر در شمال هرات به بزرگی ۴.۱ ریشتر در عمق ۱۵ کلیومتری زمین در منطقه‌ی کوهستان رخ داده و چهارمین زمین‌لرزه نیز در ساعت ۱۱:۲۸ قبل از ظهر با قدرت ۲.۹ ریشتر در عمق ۲۱ کیلومتری زمین در منطقه غوریان رخ داده است.
این زمین‌لرزه پس‌لرزه‌های زیادی داشته که به ترتیب با قدرت‌های ۴.۸ ریشتر، ۶.۲ ریشتر، ۴.۳ ریشتر، ۳.۷ ریشتر، ۶.۳ ریشتر، ۳.۶ ریشتر نواحی مختلف شهر هرات را لرزانده که پس‌لرزه‌های آن تا صبح روز دوشنبه ( ۱۷میزان) بعضی از مناطق هرات را نیز لرزانده است.
این حادثه‌ی طبیعی که یکی از خطرناک‌ترین و مرگ‌بارترین حوادث صدسال اخیر عنوان شده است؛ خسارات هنگفتی مالی و جانی را به مردم هرات وارد نموده است. از سویی هم در چندین نواحی شهر هرات کمپ‌های جمع‌آوری کمک برای زلزله‌زدگان ایجاد شده و مردم هرات به قدر توان خود به آسیب‌دیده‌گان کمک نموده و تیم‌های محلی با وسایل اولیه‌ی نجات به سوی مناطق آسیب‌دیده شتافته است.
فیض‌احمد محمدی، آمر حوادث طبیعی ریاست هلال‌احمر هرات به خبرنگاران گفت: « در زلزله‌ی روز شنبه، ۱۲ قریه در ولسوالی زنده‌جان آسیب جدی دیده که از این میان شش قریه به صورت کامل تخریب شده است.»
هم‌چنان وی افزود که تنها در قریه‌ی «کشکک» ۲۷۰ نفر جان‌باخته و این قریه به صورت کامل تخریب شده است، ما به کمک مردم توانستم ۹۵٪ مردم را که زیر آوار گیرمانده بود نجات بدهیم و برای آسیب‌دیده‌گان کیت بهداشتی، خیمه، ترپال و کمپل توزیع نموده و خدمات صحی انجام بدهیم.» به گفته‌ی آمر حوادث هلال احمر زلزله در داخل شهر هرات تلفات جانی نداشته است.
نصیراحمد، یکی از اعضای تیم‌های نجات در قریه سربلند ولسوالی زنده به رسانه‌ی گوهرشاد گفت: «تعداد خانواده‌ی که در این قریه زندگی می‌کرد برای ما مشخص نشده و از زمان آغاز فعالیت تیم ما در این قریه ۳۵ جسد از زیر آوار بیرون آورده شده و زخمی‌های حاد به شفاخانه‌های داخل شهر انتقال داده شده است.» وی در ادامه بیان کرد که اکثر جان‌باخته‌گان کودکان است.
این حادثه‌ی طبیعی، خسارات مالی و جانی هنگفتی را در پی داشته و اکثر مردم ولسوالی زنده‌جان را بی‌خانمان نموده است. عزیزالله کودک ۱۲ ساله از قریه‌ي سربلند این ولسوالی به رسانه گوهرشاد گفت: « وقتی که زلزله رخ داد، زمین به شدتِ زیاد تکان می‌خورد که من راه رفته نمی‌توانستم و می‌خواستم پایم را به‌قصدِ قدم‌زدن بلند کنم، می‌غلطیدم.» عزیزالله که کودکی خوردسال بیش نیست، هنوز اتفاقات زندگی را تجربه نکرده با چشمان اشک‌آلود گفت: « یک خواهرم جان‌باخته و او را میان کمپل پیچیده، پیشِ برادرم پهلوی جان‌باخته‌های دیگر است، خواهری دیگرم که زخمی بود؛ او را به شهر برده و از او خبر ندارم.»
قریه‌ی نایب رفیع یکی دیگر از بزرگ‌ترین قریه‌های ولسوالی زنده‌جان بوده که تلفات سنگینی را نیز داشته است. به گزارش رسانه‌ها: «نفوس این قریه ۱۷۰۰ نفر بوده به تعداد ۱۰۰ نفر از این قریه جان سالم برده است که شامل چوپانان و دهاقین می‌شود. در گزارش دیگر از این قریه آمده است که نزدیک به ۴۰۰ الی ۵۰۰ نفر از این قریه زنده‌مانده و دیگران زیر آوارها جان داده اند.»
هم‌چنان قریه‌ی کشکک که نفوس آن را ۳۷۰ نفر تشکیل می‌داده بودند، اکنون ۱۰۰ نفر زنده مانده و ۲۷۰ نفر دیگر در اثر این حادثه جان شان‌را از دست داده‌اند. به‌صورت مجموعی در پی این حادثه ۲۰ قریه آسیب دیده است که از قریه‌های دیگر آمار دقیقی تا کنون در دست نیست.
هم‌چنان یکی از شهروندان داوطلب به امدادرسانی برای زلزله‌زده‌گان به رسانه‌ی گوهرشاد گفت: «۱۲ جسد خوردسال را همرای یک جسد بزرگ‌سال از یک خانه‌ی آوارشده بیرون آوردیم که باشندگان محل می‌گفت این‌جا مدرسه بود و شاگردان به همرای استادشان در وقت زلزله مشغول آموزش بودند. با کاویدن و پس‌زدن آوارها به کیفِ دست یافتیم که مربوط طفل به‌نام فاطمه بوده و در برگ‌های دفتر کارخانگی‌اش بابا، مادر و وطن نوشته بودند.»
بعد از وقوع زمین‌لرزه مردم ولسوالی‌ها به شهر هرات رجوع نموده و دانشگاه هرات همراه لیلیه‌ی آن در اختیار این مردم قرار داده شده است.
آمار قربانیان
گزارشات حاکی از آن است که تا شام صبح دوشنبه ۱۷ میزان، آمار تلفات و زخمی‌ها رو به افزایش بوده و کار تیم‌های نجات در بعضی مناطق جریان دارد. وزارت دولت در مبارزه با حوادث تعداد تلفات ۲۶۲۰ نفر و تعداد زخمی‌ها را نیز بالای دو هزار نفر و مجموع اشخاص آسیب‌دیده از این واقعه را ۹۲۴۰ نفر بیان نموده است. این در حالی است که شفاخانه‌ای حوزوی هرات کفافِ زخمی‌ها و جان‌باخته‌ها را ننموده و بعضی‌ها را به شفاخانه‌های خصوصی راجع می‌نماید.
با وجود این آمار مردم هرات سراسیمه بوده و از خانه‌های شان برآمده است. زیرا با گذشتن ۳۴ ساعت از این حادثه هنوز پس‌لرزه‌ها، گوشه و کناری هرات را می‌لرزاند. مردم شب‌ها را در خیابان‌ها و دشت‌ها -جاهایی که از نظر شان امن‌تر است- سپری می‌نمایند. این حادثه برای مردم هرات آن‌قدر شوکه‌کننده بوده که خواب را از چشمان مردم ربوده است. آنان از فروشنده‌های خیمه‌های سیار نیز نارضایتی نموده و می‌گویند: « خیمه‌های سیار که قبل از این حادثه ۸۰۰ افغانی بها داشت، اکنون فروشنده‌ها با سوء‌استفاده از وضعیت مردم این خیمه‌ها را به ۳۰۰۰ افغانی می‌فروشد.»
قابل ذکر است که آمار قربانیان و زخمی‌های این حادثه رو به افزایش بوده و تیم‌های امدادرسانی داوطلب مردمی از نواحی مختلف شهر هرات به مناطق زلزله‌زده رفته و به کمک آن‌ها شتافته است. خیرین و اشخاص نیکوسیرت نیز برای یاری‌رسانی مردم آسیب‌دیده چیزی کم نگذاشته و مواد خوراکی و پوشاکی را به مناطق اسیب‌دیده رسانده و می‌رساند. نقطه‌ي عطف این امدادرسانی متوجه مادرپیر از مردم بادغیس می‌شود که با گدایی در کنار خیابان روزگار خود را می‌گذراند؛ او دیروز ۳۰ افغانی از نشستن در کنار خیابان بدست آورده بودند که آن‌را به کمپ امدادرسانی برای زلزله‌زده‌گان اهدا نموده است.
بسیج کمک‌های مردمی
کمک‌ها به مردمِ مناطق آسیب‌دیده جریان داشته، شرکت هوایی کام‌ایر مبلغ ده میلیون افغانی و حکومت سرپرست ۱۰۰ میلیون افغانی را برای کمک اختصاص داده است.
همچنین میروس عزیزی، رییس عزیزی بانک مبلغ ۲۰۰ میلیون افغانی و شهروندان نیمروز نیز ۵۷ لک افغانی برای زلزله‌زدگان کمک کرده‌اند.
هم‌چنان در رابطه به این حادثه، حسن کاظمی قمی، سفیر و نماینده ویژه ایران در افغانستان، با سلیم حقانی رییس مبارزه با حوادث کابل دیدار نموده است. وی در شبکه اجتماعی ایکس خود نوشته است. «هم‌زمان با کمک‌های ایران تلاش می‌کنیم کمیته‌ی تماس منطقه‌ای را برای کمک به زلزله‌زدگان هرات فعال کنیم». از سویی هم ریاست صحت‌عامه قندهار نیز تیم‌های صحی را همراه ادویه‌های لازم برای کمک به مردم زلزله‌زده‌ی هرات فرستاده‌اند.
بنا به گزارش هرات تایمز قرار است یک محموله پرواز نظامی از کشور ترکیه؛ شامل نیروی کمکی و بسته‌های کمکی به زلزله‌زدگان، در هرات نشست کند. در ادامه این کمک‌ها، دولت کانادا نیز اعلان نموده است که آن‌ها آسیب‌دیده‌گانِ این حادثه‌ی الم‌ناک را در نظر دارند. ملالی جولی وزیر خارجه کانادا گفته است که کشورش آماده است تا به زلزله‌زدگان در افغانستان کمک کند.
این در حالی است که حافظ منصور، رییس کار و امور اجتماعی این ولایت ضمن قدردانی از امدادگران و امدادرسانان و تلاش‌شان برای جمع‌آوری کمک برای قربانیان این حادثه گفت: « ریاست کار و امور اجتماعی از تمام امکانات خود برای مجروحین حادثه کمک می‌نماید.»
گزارشگر: رضا رامز
