افسردگی پس از زایمان، در صورتی که درمان نشود، ممکن است برای ماه‌ها یا حتی بیشتر ادامه یابد و تأثیرات عمیقی بر سلامت روان مادر، روابط خانوادگی و رشد کودک داشته باشد.
در موارد نادر، برخی زنان دچار روان‌پریشی پس از زایمان می‌شوند. این اختلال روانی شدید معمولاً در هفته‌ی اول پس از تولد نوزاد ظاهر می‌شود و علائم آن به‌مراتب شدیدتر و خطرناک‌تر از افسردگی پس از زایمان است. نشانه‌های این وضعیت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
– گیجی شدید و احساس گم‌گشتگی
– افکار وسواسی یا غیرواقع‌بینانه درباره نوزاد
– توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)
– هذیان (باورهای نادرست و غیرمنطقی)
– اختلال شدید خواب یا بی‌خوابی مفرط
– افزایش غیرعادی انرژی همراه با بی‌قراری
– افکار پارانوئید یا ترس‌های غیرواقعی
– تمایل یا اقدام برای آسیب رساندن به خود یا نوزاد
روان‌پریشی پس از زایمان یک وضعیت اورژانسی در سلامت روان است و نیاز به مداخله‌ی فوری پزشکی دارد. درمان معمولاً شامل بستری شدن، مصرف داروهای ضدروان‌پریشی و گاهی روان‌درمانی است. تشخیص زودهنگام و حمایت خانواده در روند بهبودی نقش حیاتی دارند.
افسردگی پس از زایمان در والد دیگر (پدر)
مطالعات نشان داده‌اند که نه‌تنها مادران، بلکه پدران نیز ممکن است پس از تولد فرزندشان دچار *افسردگی پس از زایمان* شوند. پدران تازه‌وارد ممکن است علائمی مشابه مادران را تجربه کنند؛ از جمله:
– احساس غم و بی‌انگیزگی
– خستگی مفرط
– اضطراب و پریشانی
– اختلال در خواب و اشتها
– کاهش تمرکز یا علاقه به فعالیت‌های روزمره
پدرانی که سن پایین‌تری دارند، سابقه‌ی افسردگی دارند، با مشکلات ارتباطی مواجه‌اند یا تحت فشارهای مالی قرار دارند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به این نوع افسردگی هستند.
افسردگی پس از زایمان در پدران — که گاه به آن «افسردگی پس از زایمان پدرانه» نیز گفته می‌شود — می‌تواند تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر کیفیت رابطه‌ی زناشویی، سلامت روان شریک زندگی و حتی رشد عاطفی و رفتاری کودک داشته باشد.
شناسایی به‌موقع علائم و دریافت حمایت روانی، برای بهبود وضعیت روانی پدر و سلامت کلی خانواده ضروری است.
هیچ علت واحد و مشخصی برای افسردگی پس از زایمان وجود ندارد؛ اما عوامل ژنتیکی، تغییرات جسمی و مسائل عاطفی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
۱. ژنتیک:
مطالعات نشان می‌دهد افرادی که سابقه‌ی خانوادگی افسردگی پس از زایمان دارند، به‌ویژه اگر این اختلال در خانواده به‌صورت شدید ظاهر شده باشد، بیشتر در معرض ابتلا به این نوع افسردگی قرار دارند. این موضوع نقش وراثت را در حساسیت نسبت به تغییرات روانی پس از زایمان پررنگ‌تر می‌سازد.
۲. تغییرات جسمی:*
پس از زایمان، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در بدن به‌طور ناگهانی کاهش می‌یابد. این افت هورمونی می‌تواند در تعادل روانی فرد اختلال ایجاد کند.
همچنین، کاهش عملکرد غده‌ی تیروئید و افت سطح هورمون‌های آن، می‌تواند منجر به احساس خستگی، بی‌حالی، کاهش تمرکز و خلق افسرده شود.
۳. مسائل عاطفی:
کمبود خواب، خستگی مزمن و فشار روانی ناشی از مراقبت از نوزاد می‌تواند توانایی فرد را در مدیریت حتی مشکلات ساده، کاهش دهد.
ممکن است مادر احساس کند آمادگی یا توانایی لازم برای مراقبت از نوزاد را ندارد یا دچار تردید در نقش مادری‌اش شود.
احساس کاهش جذابیت ظاهری، تغییر در هویت فردی یا از دست رفتن کنترل بر زندگی نیز از جمله نگرانی‌های رایجی هستند که ممکن است ذهن مادر را درگیر کنند.
مجموعه‌ی این فشارهای روانی می‌تواند زمینه‌ساز بروز یا تشدید افسردگی پس از زایمان شود.
عوامل خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان ممکن است برای هر مادر جدیدی رخ دهد و تنها محدود به فرزند اول نیست؛ بلکه می‌تواند پس از تولد هر فرزندی ایجاد شود. با این حال، برخی عوامل خطر ابتلا را افزایش می‌دهند، از جمله:
– داشتن سابقه افسردگ*، چه در دوران بارداری و چه در دیگر دوره‌های زندگی.
– ابتلا به اختلال دوقطبی.
– تجربه افسردگی پس از زایمان در بارداری‌های قبلی.
– سابقه خانوادگی افسردگی یا سایر اختلالات خلقی.
– تجربه رویدادهای استرس‌زا در سال گذشته، مانند: عوارض بارداری، بیماری جدی، فوت عزیزان یا از دست دادن شغل.
– داشتن نوزادی با مشکلات سلامتی یا نیازهای ویژه.
– تولد دوقلو یا چندقلو.
– مشکلات در شیردهی یا ناتوانی در برقراری پیوند اولیه با نوزاد.
سایر عوامل خطر برای افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان می‌تواند در نتیجه‌ی برخی شرایط اجتماعی یا روانی نیز تشدید شود. از جمله:
– وجود مشکلات در رابطه با همسر یا شریک زندگی.
– داشتن سیستم حمایتی ضعیف از جانب خانواده یا دوستان.
– مواجهه با مشکلات مالی یا فشار اقتصادی.
– بارداری ناخواسته یا بدون آمادگی قبلی.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر پس از تولد نوزاد احساس افسردگی دارید، ممکن است از بیان آن خجالت بکشید یا تصور کنید موضوع موقتی است. اما مهم است بدانید که بروز علائمی مانند غم پس از زایمان یا افسردگی، نیاز به توجه جدی دارد.
در صورت مشاهده‌ی علائم زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
– علائم بیش از دو هفته ادامه یابد.
– شدت علائم به‌مرور افزایش پیدا کند.
– انجام وظایف روزانه یا مراقبت از نوزاد برایتان دشوار شود.
– در ذهن خود افکار آسیب‌رساندن به خود یا نوزاد را داشته باشید.
اگر افکار خودکشی دارید:
در صورتی که در هر زمانی افکار خودکشی یا آسیب به خود یا نوزادتان به ذهن‌تان خطور کرد، فوراً از همسر، خانواده یا دوستان برای مراقبت از نوزاد کمک بگیرید و بی‌درنگ به پزشک یا روان‌درمانگر مراجعه کنید. این وضعیت یک اورژانس روانی است و نیاز به کمک فوری دارد.
نویسنده: داکتر معصومه پارسا
