نویسنده: مهدی مظفری
کرامت، گوهر ناب وجود انسان است، گویی نوری درونی که از عمق وجود آدمی تابیده و او را موجودی ارزشمند و والا می‌نمایاند. کرامت به مثابه تاجی بر سر انسان است که عزت و احترام او را به ارمغان می‌آورد.
حینی که اسلام طلوع کرد، در مهد این دین (جزیره العرب) و در بسیاری از جوامع بشری دیگر، کرامت انسانی؛ این گوهر ناب محقق نبود و بر خلاف آن به انواع و اشکال مختلف به برخی انسان‌ها و شعب‌های بشری تحقیر و توهین می‌شد. مردم آن زمان علی‌رغم اینکه همۀ ایشان بدون استثناء انسان بودند، به شخصیت همدیگر توهین می‌کردند و اصلا ارزشی به کرامت انسانی قائل نبودند. وضع آن چنان وخیم بود که جنسیت و نژاد تنها نشان برتری مردمان آن زمان تعریف شده بود.
به گواه تاریخ، زن از همه بیشتر در پیش از ظهور اسلام مورد حقارت قرار می‌گرفت و در شرایط نابرابری زیست می‌کرد؛ به‌مانند حیوانات خرید و فروش می‌شد و در نزد جامعه کم‌ترین ارزش را هم نداشت. البته این مسئله خاص اعراب جاهلی نبود که زن را پست و حقیر می‌انگاشتند، بلکه به قول تاریخ، مردمان دیگر جوامع در سال (۵۸۶) میلادی در مجمع «ماکون» درباره این مسئله بحث می‌کردند که آیا زن انسان است؟
اسلام در چنین زمانی و در چنین جوامعی ظهور کرد و با تمام قدرتش و با به کارگیری متودهای مختلف در برابر حقارت انسانی به طور عام و به ویژه حقارت زنان جنگید و کرامت ذاتی انسان‌ها را در همان جوامع تحقق بخشید. اسلام در کتاب هدایتی و تربیتی خود(قرآن کریم) در همان سال‌های اول ظهورش صراحتا انسان‌ها را مخاطب قرار می‌دهد و می‌فرماید ما ذاتا آدمیان را کرامت و برتری بخشیدیم؛ شما انسان‌ها را طوری خلق نمودیم که کرامت جزء سرشت شما باشد؛ «وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ»(اسراء، ۷۰)؛ یعنی اینکه به درستی ما به عموم انسان‌ها فارغ از جنسیت و نژاد کرامت و برتری بخشیدیم.»
در میان مفسران بحث است که چگونه خالق کریم، انسان‌ها را گرامی داشت. آیا با دادن عقل و خرد، این قوه سنجشگر و یا با دمیدن روحش بر کالبد آدمی. به هر حال، نکته مهم این است که خداوند تاکید دارد بر کرامت ذاتی انسان‌ها فارغ از جنسیت و نژاد و موارد شبیه این‌ها. با این وجود مردمان آن زمان همدیگر را گرامی نمی‌داشتند و برخلاف سرشت‌شان یکدیگر را تحقیر و توهین می‌کردند و تا جایی که ممکن بود یکدیگر را پست جلوه می‌دادند. آری اسلام ظهور کرد و همراه خود احترام و کرامت را در جوامع بشری آورد و انسان‌ها را متوجه سرشت‌شان کرد. امّا سوال اینجاست که اسلام و بنیانگذارش (پیامبر اکرم) و جانشینان آن پس از ایشان چگونه و از چه راهکارها و متودهای کارآمدی کار گرفتند تا عموم انسان‌ها را متوجه کرامت ذاتی‌شان کنند؟ در این یادداشت و چند یادداشت بعدی به مسئله اسلام و کرامت زن می‌پردازیم و راهکارهای عرضه شده‌ی اسلام را در تحقق کرامت زن در خانواده و جامعه نام می‌گیریم.
راهکارهای اسلام برای تحقق کرامت زن در خانواده:
- سفارش به تکریم زن: در سخنان گهربار پیامبر گرامی اسلام مکررا مردان به تکریم زنان سفارش شده است. ایشان یکجا می‌فرماید: «بهترين شما كسى است كه براى خانواده‌اش بهتر باشد، و من از همه شما براى خانواده‌ام بهترم. زنان را گرامى نمى‌دارد، مگر انسان بزرگوار و به آنان اهانت نمى‌كند، مگر شخص پَست و بى‌مقدار.» این حدیث شریف به وضاحت بیان می‌دارد که مردانگی و شرافت و حتی کرامت مردان در گرو رفتار ایشان با اعضای خانواده مخصوصا همسرشان است. رسول خدا در جای دیگر می‌فرماید: «هر کس همسری گزیند، وی را تکریم کند.»
- سفارش به محبت به زنان: اسلام و پیامبر گرامی(ص) سفارشات بسیاری نسبت به جنس مؤنث کرده است. از این طریق اسلام در صدد بوده که حایل سفت و سختی بین مرد و زن را از بین ببرد و متابعتا کرامت هر دو را به ارمغان آورد. پیامبر(ص) علاقه و محبت به زنان را آنقدر مهم و حائز اهمیت می‌داند که آنرا از نشانه افزونی ایمان می‌شمارد. همچنین ایشان در جایی صراحتا یاد می‌کند که خوی و خصلت محبت به زنان یکی از خصلت‌های هفتگانه ایشان و خاندان‌شان است؛ «أُعطينا أهل البيت سبعة لم يعطهنّ أحد قبلنا ، ولا يعطاها أحد بعدنا : الصّباحة ، والفصاحة : والسّماحة ، والشّجاعة ، والحلم ، والعلم ، والمحبّة من النّساء».
- اعطای حق انتخاب همسر: از دیگر کارهایی که اسلام در تحقق کرامت انسانی زنان پیش گرفته است، اعطای حق انتخاب همسر به زنان است. نقل‌های تاریخی متعددی از چگونگی برخورد پیامبر گرامی نسبت به مسئله «ازدواج» و «انتخاب همسر» نشان می‌دهد که پیامبر هیچگاه به ازدواج‌های اجباری زنان امتش راضی نبوده و این امر را مغایر با کرامت و حیثیت زن می‌داند. ایشان(ص) در جایی می‌فرماید: «زن‌ها را پیش از مشورت با آنان شوهر ندهید.» همچنین فقیهان و عالمان دین از سیره و سنت پیامبر دریافته‌اند که اگر زنی بدون رضایت خود به نکاح درآید، حق فسخ نکاح را دارد. ما در این مورد قبلا با موضوع «حق انتخاب همسر؛ حقی انسانی و اسلامی» به طور مفصل بحث کردیم. خوانندگان محترم برای مطالعه می‌توانند به این نوشته مراجعه فرمایند.
- اختصاص دادن مهریه به زن: اسلام جایگاه انسانی زن را در بالاترین حد گرامی داشته است. این موضوع از جنبه‌های مختلف قابل پیگیری است. یکی از بارزترین و مهم‌ترین آن‌ها مهریه است. مهریه، پیشکشی است که مرد در هنگام ازدواج به همسرش تقدیم می‌کند؛ تا صداقت خویش را در این خواستگاری به اثبات رساند. با اینکه زن و مرد هر دو به ازدواج و تشکیل خانواده نیازمند هستند ولی مهریه بر دوش مرد گذاشته شده است تا لطافت روح و کرامت زن حفظ شود.
- برداشتن تأمین معیشت از دوش زن: یکی دیگر از جنبه‌های حفظ کرامت زن در اسلام، در مسائل اقتصادی است. در خانواده‌ای که اسلام نظام آن را ترسیم کرده است، تأمین مخارج روزمره‌ی زندگی به عهده مرد است نه زن. زن بر اساس کرامت و جایگاهی که دارد شایسته نیست با وجود مرد، وظیفه نان‌آوری خانه را برعهده بگیرد. از دید اسلام این خلاف کرامت یک زن است که از صبح تا غروب در بیرون از خانه برای تأمین معیشت خانواده‌اش دست به کارهای شاقه بزند. زن باید بر اساس روحیات و اقتضائات جسمی خود مشغول امور خانوادگی و اجتماعی شود.
راهکارهای اسلام در تحقق و حفظ کرامت زن در خانواده، منحصر به موارد فوق نیست. با جزءنگری و دقت بیشتر درخواهیم یافت که دین مبین اسلام مسائل حتی بسی ریزتری را در راه تکریم زن در نظر داشته است. با این وجود، با تأسف غمبار خاطر نشان می‌کنیم که اهالی کشور اسلامی افغانستان در گرامی‌داشت و پاسداشت مقام زن از آموزه‌های وحیانی این دین شریف هیچ کار نگرفته‌اند و حتی می‌توان گفت که برخلاف این معارف رحمانی مشی کرده‌اند.
