والدین چطور می‌توانند به فرزندان‌شان کمک کنند؟
درصورتی که شما والد یک کودک دارای (ADHD) هستید، به منظور یاری رساندن به او جهت کنترل رفتارهایش، نقش مهمی را بر عهده دارید.
نخستین چیزی که باید بدانید این است که این مشکل کودک هیچ ربطی به نقیصه یا کمبود شما ندارد و نباید خود را از این بابت که احتمالا چون والدین خوبی نبوده اید، سرزنش کنید. به منظور اصلاح رفتار و توجه کودک‌تان می‌توانید برخی روش‌های خاص جهت گفتگو کردن، بازی کردن و کار کردن با او را بیاموزید (البته استفاده از این روش‌ها می‌تواند علاوه بر والدین کودک برای سایر مراقبین و دوستانی که با کودک (ADHD) سروکار دارند، مفید باشد.)
درحال حاضر برنامه‌هایی جهت کمک به والدین کودک دارای (ADHD) توسط متخصصین طراحی شده است. تاکید اصلی بیشتر این برنامه‌ها بر روی کنترل رفتار است. والدین در این برنامه‌ها می‌آموزند که چطور برنامه‌ریزی کرده و فعالیت‌های ساختارمندی را برای کودک‌شان ترتیب دهند و چطور او را به واسطه‌ی کوچکترین مقادیر پیشرفتی که کسب می‌کند، تشویق کرده و پاداش دهند.
رویکردهای کنترل رفتار معمولا با آموزش والدین و مراقبین کودک در سه مرحله صورت می‌گیرد که این مراحل به ترتیب عبارت اند از:
- شناسایی رویدادها یا شرایطی که به نظر می‌رسد باعث بروز مشکلات رفتاری یا آغاز مشکلات ویژه در کودکان می‌گردد. این رویدادها یا شرایط را با عنوان پیشامدها نام نهاده اند.
- توصیف کامل از رفتار واقعی کودک (کودک چه کار می‌کند، چه مدت این کارش ادامه می‌یابد و چه کاری را نباید انجام دهد.)
- مشاهده‌ی پیامدهای این رفتار (چه اتفاقی برای کودک می‌افتد، سایرین نسبت به این رفتار کودک چه واکنشی از خودشان نشان می‌دهند، چه نوع توجهی به کودک داده می‌شود.)
سپس به والدین نشان داده می‌شود که چطور رفتار کودک‌شان را به طور تدریجی تغییر دهند، چطور بر روی تغییرات هرچند اندک کودک هربار تمرکز کنند و چطور او را به خاطر هر گام کوچکی که به سوی تغییر صحیح برمی‌دارد تشویق نمایند.
یاری رساندن به کودکان بالای پنج سال
درصورتی که والدین از همان اوایل سنین کودک، کمک‌ها و حمایت‌های لازم را دریافت کنند، از بروز مشکلات احتمالی در آینده فرزندشان پیشگیری به عمل خواهند آورد. به منظور انجام این کار در وهله‌ی نخست می‌بایست کودکانی که دارای علائم (ADHD) هستند، توسط مراکز استاندارد، مورد بررسی و شناسایی قرار گیرند. به عنوان مثال: کارمندان بخش سلامت روان در شهری در کشور انگلستان (هامپشر) اموزش دیده اند تا با والدینی که کودکان‌شان در سه سالگی مورد شناسایی قرار گرفته بودند، کار کنند. برخی از مهم‌ترین اصولی که آن‌ها به این دسته از والدین آموزش می‌دادند عبارت اند از:
- قبل از اینکه سعی کنید تا با کودک‌تان صحبت کنید با او تماس چشمی برقرار نمایید. اگر شما از اتاق دیگری او را مورد خطاب قرار دهید توجهی به حرف شما نخواهد کرد.
- دستوراتی که می‌دهید تا حد امکان ساده باشد (قانون یک جمله‌ای). کودکان دارای (ADHD) مشکلاتی در زمینۀ حافظۀ کوتاه مدت دارند. بنابراین، هرچیزی را که در قالب بیش از یک جمله به آن‌ها گفته شود، فراموش می‌کنند.
- برای هر رفتار قابل قبولی که از او سر می‌زند وی را صرفا بابت همان رفتار خاص تشویق کنید. همچنین او را طی کمترین زمان پس از انجام رفتار قابل قبول تشویق کنید در واقع باید این تشویق بلافاصله پس از بروز رفتار صورت بگیرد.
- خونسرد باشید، اگر از دست او بسیار عصبانی شده اید او نیز همین خشم را به شما منعکس خواهد کرد. استفاده از تن صدای آرام در چنین مواقعی به والدین و حتی به خود کودک نیز کمک خواهد کرد تا آرامش خود را حفظ کند.
- به دنبال روش‌هایی بگردید که حواس کودک را از بدخلقی در همان لحظه پرت کنید برای مثال (به آآآن گربه نگاه کن یا ببین اسباب بازی‌هایت اینجا روی زمین مانده اند چطور است با هم منظم شان کنیم.)
- کارهای روزمره‌ی واضحی برای او ترتیب دهید. لازم است برای کودک دارای (ADHD) بطور دقیق گفته شود که هرروز چه فعالیت‌هایی می‌بایست انجام دهد. برای این منظور می‌توانید از جداول یا فهرست‌هایی که به عنوان یاداور کارها و امور روزمره عمل می‌کنند، استفاده کنید.
- زمانی که چیزی حدودا رو به پایان بوده و در حال تغییر است، بطور واضح به او هشدار بدهید. برای این منظور می‌توانید از زنگ ساعت یا زمان سنج استفاده کنید.
- با کودک‌تان بازی کنید حتی برای مدت زمان اندک. کودکان دارای (ADHD) واکنش خوبی نسبت به بازی‌های هیجان انگیز با فعالیت جسمانی بالا از خودشان نشان می‌دهند.
راهکاری مداخلوی در کلاس‌های درس
- کلاس درس طوری چیدمان شده باشد تا محرک‌هایی که باعث حواسپرتی کودکان می‌شود به حداقل رسانیده شده باشند به عنوان مثال (کودکان دارای (ADHD) را دور از پنجره‌ها بنشانید.)
- در طول هر کلاس فعالیت‌های متفاوتی بگنجانید.
- اهداف کوتاه مدت و قابل دسترس برای کودک طراحی نمایید و زمانی که تکلیفی را به پایان رسانید بلافاصله او را تشویق نمایید.
- هنگام نوشتن از خطوط بزرگ استفاده نمایید و در هر صفحه تنها یک یا دو فعالیت را اختصاص دهید و از دادن توضیحاتی که مستقیما به فعالیت ارتباطی ندارند، خودداری نمایید.
- در فعالیت‌های کلاسی او را شراکت دهید.
- قوانین کلاسی روشن و واضحی وضع کنید.
- این کودکان را تشویق کنید تا آنچه را که باید انجام دهد اول بصورت شفاهی، برای استاد و سپس به آرامی برای خودش توضیح دهد.
- مسئولیت‌های خاصی را به آن‌ها بسپارید به نحوی که سایر دانش‌آموزان، آن‌ها را به دید مثبتی بنگرند.
نتیجه‌گیری
(ADHD) یک مشکل جدید نیست اما روش‌های نوینی جهت کمک کردن به این دسته از کودکان و خانواده‌های‌شان به منظور غلبه بر آن وجود دارد. جهت ارائه هرچه بهتر کمک به این دسته از کودکان و خانواده‌ها، والدین، معلمان و متخصصین سلامت روان، همگی می‌بایست دست به دست هم داده و منظور بهبود وضعیت با هم کارکنند تا حد امکان بتوانند آینده‌ی بهتری برای این دسته از کودکان رقم بزنند.
نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»
