امروزه والدین با حساسیتی که بر تربیت و رشد فرزندان‌شان دارند، بسیاری با این موضوع مواجه شده اند که گویا فرزندشان جنب و جوش بسیاری دارد به گونه‌ای که گویا بمبی از انرژی درون آن‌ها فعال است و لحظه‌ای آرام و قرار ندارند. البته در کنار این موضوع برخی والدین از بی‌توجهی و حواس‌پرتی مدام فرزندان‌شان نیز شکایت دارند حال اینکه اکثریت نمی‌دانند چرا این کودکان به این سان رفتار می‌کنند؟
در بعضی حالات این خلق تنگی والدین ناشی از بی‌حوصلگی و عدم صبوری‌شان نسبت به فعالیت و انرژی زیاد کودکان می‌باشد که بازی‌ها و فعالیت‌های جسمانی‌شان را بیش از حد می‌پندارند. در حالی که کودک کاملا فعالیت نرمال دارد اما در برخی کودکان این موضوع از حالت نرمال و معمولی خارج است و اینجاست که ما درمورد آن بحث خواهیم کرد.
(ADHD) مخفف اختلال نقص توجه/ بیش فعالی می‌باشد. این کلمه معمولا برای توصیف آن دسته از کودکانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در سه حیطه‌ی اصلی زیر دچار مشکل باشند:
- رفتار بیش از حد فعال
- رفتار تکانشی
- نقص توجه
از آنجایی که کودکان (ADHD) بیش از حد فعال و تکانشی هستند، معمولا در سازگاری با محیط‌های آموزشی همچون مکتب دچار مشکل می‌شوند. آن‌ها ممکن است همچنین در ارتباط گیری با سایر کودکان نیز مشکلاتی داشته باشند. درصورتی که این کودکان و خانواده‌های‌شان کمک‌های لازم را در این رابطه به موقع دریافت نکنند مشکلات‌شان می‌تواند همگام با افزایش رشد آن‌ها تداوم یابد.
برخی از این کودکان مشکلات قابل توجهی در تمرکز کردن و توجه دارند اما لزوما بیش فعال و تکانشی نیستند. برخی اوقات این کودکان به جای تشخیص (ADHD) به عنوان اختلال نقص توجه (ADD) شناسایی و توصیف می‌شوند. این نکته نیز شایان ذکر است که (ADHD) هیچ ارتباطی با هوش ندارد و کودکان در هر سطحی از هوش می‌توانند به (ADHD) دچار شوند.
رفتار بیش از حد فعال:
مادری نخستین سال‌های زندگی پسرش را چنین توصیف می‌کند: «همیشه روز، از لحظه‌ای آغاز می‌شد که او با درخواست‌های پیاپی و خستگی ناپذیرش از خواب بیدار می‌شد. از آنجایی که او بسیار خسته کننده و دردسرساز بود، هیچ کسی آمادگی نگهداری از او را نداشت. غیرممکن بود که کسی از بودن با او لذت ببرد و بتواند هرجایی با او شوخی کند. میزان انرژی او باورنکردنی بود و به عنوان والدین درعجب بودیم که کجای کارمان اشتباه است.»
اگر شما نیز کودکی دارید که ممکن است مشکلات کمتری از خود نشان دهد پس در این حالت تنها در برخی زمان‍‌ها رفتار بیش از حد فعال در او می‌تواند باعث بروز مشکل شود. به عنوان مثال، زمانی که کودک به مکتب برود، جنب و جوش بیش از حدش باعث می‌شود تا نتواند آرام سر جایش بنشیند و در کار سایرین دخالت کند و به این ترتیب در بین دیگران محبوبیتی نخواهد داشت و ممکن است اینطور در نظر گرفته شود که او نسبت به یادگیری و دروس تمایلی نداشته و نافرمان است.
رفتار تکانشی:
تکانشی بودن به معنای عمل کردن بدون درنظر گرفتن پیامدهای ناشی از آن است. کودکان مبتلا به (ADHD) ممکن است به شیوه‌های مختلفی بصورت تکانشی عمل کنند. نظیر گفتن یا انجام دادن اولین چیزی که برای‌شان اتفاق می‌افتد. توجه آن‌ها ممکن است توسط چیزهای نامربوط به راحتی پرت شود. از آنجایی که برای آن‌ها بسیار مشکل است که جلوی خود را در دادن واکنش‌های بلاواسطه و فوری بگیرند، انجام دادن تکالیفی که مستلزم صبر و شکیبایی بسیار است برای این دسته کودکان بسیار دشوار خواهد بود. برای آن‌ها خیلی سخت است که درگیر فعالیت‌هایی گردند که جهت پاسخ دادن به آن‌ها می‌بایست صبر و تحمل زیادی به خرج داده و یا مجبور باشند که کاری را به نوبت انجام دهند.
این ها به این معنا نیست که آن‌ها عمدا تکانشی رفتار می‌کنند، بلکه صرفا به این معناست که انجام این نوع تکالیف به ویژه برای آن‌ها سخت بوده و نیاز به تشویق و حمایت بیشتری دارند تا فعالیت‌ها را موفقیت آمیز به پایان برسانند.
مشکلات توجه:
کودکان دارای (ADHD) دارای فاصله‌ی زمانی توجه کوتاه مدتی هستند. برای آن‌ها تمرکز کردن بسیار دشوار است. ازینرو در یادگیری مهارت‌های تحصیلی و عملی جدید دچار مشکل هستند. برخی مطالعات نشان می‌دهد که ۹۰ درصد کودکان داراری (ADHD) موفقیت‌های تحصیلی بسیار کمی در مکتب داشته و نیز دچار مشکلات یادگیری هستند.
این موضوع دارای اهمیت بسیار است تا کودکانی که به این اختلال دچار هستند پیش از رفتن به مکتب تشخیص داده شوند و اقدامات مربوطه برای کمک به آن‌ها صورت بگیرند تا پس از ورود به مکتب مشکلات افزایش پیدا نکند.
مشکلات اجتماعی:
کودکانی که دچار (ADHD) شدید هستند ممکن است توسط سایر کودکان طرد شوند یا مورد تنفر آن‌ها واقع گردند زیرا باعث برهم زدن بازی آن‌ها شده یا به لوازم سایر کودکان آسیب می‌زنند. معمولا بر روی کودکان دچار (ADHD) برچسب کودک دردسرساز یا مشکل ساز خورده می‌شود و والدین اکثرا گمان می‌کنند که چنین رفتارهای نامطلوبی به واسطۀ عدم کنترل دقیق کودک‌شان شکل گرفته است.
بخشی از مشکلات کودکان دارای (ADHD) این است که آن‌ها خودشان درک نمی‌کنند که رفتارشان چه تاثیری روی اطرافیان می‌گذارد. آن‌ها ممکن است صرفا به دنبال ایجاد ارتباط یا دوستی باشند اما هیچگونه عقیده‌ای راجع به اینکه چگونه این کار را انجام دهند ندارند و هیچگاه قوانین اصلی رفتار اجتماعی را که اکثر کودکان به طور طبیعی فرا می‌گیرند، تقویت نمی‌کنند.
از آنجایی که این کودکان تکانشی عمل می‌کنند برای سایر کودکان بسیار آسان است که آن‌ها را جهت تقویت و اجرای رفتاهای نامطوب اغفال کنند.
پس از معرفی ابعاد و اجزای (ADHD) در این مقاله، در بخش بعدی به توضیح، تشخیص و علل آن خواهیم پرداخت.
نویسنده: مرضیه بهروزی «روانشناس بالینی»
